Column | Die beelden doen schade aan de ziel

Soms is slechts een glimp van een beeld voldoende, of eigenlijk te veel. Op televisie zag ik kort wat ik al had gelezen in een reportage van Simone Korkus De groene: “Een naakte Israëlische vrouw ligt op een tender en wordt bespuugd en geslagen.” Die zin was al angstaanjagend genoeg, het beeld, hoe kort ook, was weerzinwekkend.

Zoals ik mijn hart voelde bonzen toen ik een dashboardvideo zag van vluchtende festivalbezoekers: je ziet de weg waar af en toe gewapende mannen verschijnen, ze schieten, er verschijnen scheuren in de voorruit. Vervolgens wijkt de auto uit naar de linkerkant van de weg en stopt achter een stilstaand busje. Er komt een man aanlopen met een automatisch geweer. De video eindigt daar. Wat is er met de bewoners gebeurd? Was dit ook het laatste wat ze zagen – maar echt?

Ik denk dat bijna iedereen zulke beelden wel eens heeft gezien. Ze vervullen je met afgrijzen, op een andere manier dan de beelden uit Gaza. Ze vervullen je vooral met machteloze woede en medelijden. Al die wanhopige mensen die nergens heen kunnen, die niet weten hoe ze hun kinderen of zichzelf moeten beschermen – ik hoef het niet allemaal te herhalen, iedereen weet het.

Wat is het verschil tussen de ene ontsteltenis en de andere? Wat mij betreft is het niet politiek. Iedereen die zegt ‘dan zou Israël niet zijn gebeurd’ of ‘die Gazanen zijn de verantwoordelijkheid van Hamas’ negeert het lijden en excuseert de daders. Ze hebben opeens een goede reden voor wat ze doen. Maar wie schiet een gezin dood? Geen geschiedenis, maar een man met een pistool die opzettelijk op een kind mikt. Wie zegt: dat zijn geen mensen, bombardeer ze gewoon? Geen geschiedenis, maar een Israëlische minister die zichzelf als mens beschouwt.

Opzettelijke wreedheid, vernedering en marteling zijn de ergste dingen die mensen elkaar kunnen aandoen. Wij noemen dat ‘inhumaan’, niet omdat mensen niet tot zulke dingen in staat zijn, maar omdat we diep van mening zijn dat ze dat niet zouden moeten kunnen. Daarom spreken we van misdaden tegen de menselijkheid – de mensheid is een ideaal waar je niet cynisch over moet zijn, ook al kun je er nog steeds aan wanhopen.

Toen ik naar de dashboardcamera keek, zag ik een oproep van Beatrice de Graaf om niet naar de beelden te kijken. Lees over de situatie, maar kijk niet, schreef ze, zulke beelden zijn ‘slecht voor de ziel’. Schrijver David Grossman zei in een interview in De groene: “Ik wil mezelf niet bezoedelen door te vertellen wat ze hen hebben aangedaan.”

Ze hebben gelijk. Ik dacht aan een verhaal van JM Coetzee over een schrijver die gedetailleerd beschreef hoe de mannen die een poging tot moord op Hitler deden, werden gemarteld. Degene die het leest, de schrijfster Elizabeth Costello, vindt dat dit niet beschreven had mogen worden, het schaadt de ziel, het is obsceen: “Obsceen omdat zulke dingen niet mogen gebeuren, en dubbel obsceen omdat ze, als ze eenmaal gebeurd zijn, niet meer mogen gebeuren. ” kan aan het licht worden gebracht, maar als iemand zijn geestelijke gezondheid wil behouden, moet hij voor altijd verborgen en verborgen blijven in de ingewanden van de aarde.”

Het is misschien niet waar wat de schrijfster denkt, maar ze komt er niet achter. Maar ze weet wel dat ze een bepaald, onmiskenbaar gevoel had: ‘dat ze de aanraking voelde van Satans hete, leerachtige vleugel.’