Het kabinet richtte zich te veel op de korte termijn tijdens coronacrisis, concludeert OVV

De regering heeft de coronacrisis te lang gezien als een acute gezondheidscrisis en zich uitsluitend gericht op de beschikbaarheid van voldoende bedden op de intensive care. Er is onvoldoende rekening gehouden met de schade die alle coronamaatregelen in de samenleving veroorzaken.

Dat constateert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in het woensdagochtend gepresenteerde derde en laatste deelrapport over de kabinetsaanpak van de coronacrisis, waarin wordt teruggeblikt op de hele coronacrisis.

OVV-voorzitter Van Dam gaf woensdagochtend een mondelinge toelichting: “Er was geen ruimte in de cockpit van het kabinet om andere signalen door te laten, er werd vooral naar het RIVM geluisterd. Er kwamen wel rapporten van andere adviesraden, maar die bereikten nooit het belang van het RIVM.”

Het OVV-rapport stelt verder: “Ondanks de stijgende vaccinatiegraad, de groeiende sociale problemen en de toenemende gezondheidsproblemen als gevolg van uitgestelde zorg, is de aanpak niet fundamenteel veranderd. Zodra het virus tot overbelasting op de IC dreigt te leiden, zal het kabinet drastische maatregelen nemen.”

Vrijheidsbeperkende maatregelen leidden tot minder gezondheidsschade, maar leidden wel tot eenzaamheid en psychische problemen, stelt de raad. Zelfs toen “het spel in de zomer van 2021 was veranderd, bleef de regering dankzij de vaccinaties als game changer aan dezelfde doelstellingen vasthouden en bleef het beschermen van de IC het belangrijkste doel van de crisisrespons.”

Lockdown

Zo kondigde de regering eind 2021 als een van de weinige landen in Europa een nieuwe lockdown aan vanwege de dreiging van de besmettelijke Omikron-variant. Omdat de overheid niet voldoende duidelijk maakte waarom zij bepaalde maatregelen nam, leidde dit tot “onbegrip en afnemend draagvlak” in de samenleving.

“Andere problemen zoals leerachterstanden, economische problemen en uitgestelde zorg werden steeds duidelijker, maar het kabinet bleef bij de oorspronkelijke strategie”, zei OVV-voorzitter Van Dam woensdagochtend in een mondelinge toelichting.

De reden voor deze aanpak is onder meer dat het kabinet de prognoses van het RVIM een centrale rol heeft laten spelen in het beleid. Dit bood een “kortetermijnperspectief”, aldus het rapport. Dit werd versterkt door het feit dat het ministerie van Volksgezondheid, onder leiding van toenmalig minister Hugo de Jonge (CDA), een centrale rol speelde in de crisisrespons en daarmee ‘het perspectief van infectiebeheersing dominant bleef’.

Expertise uit de sociale wetenschappen werd bijvoorbeeld nauwelijks ingezet om maatregelen te bedenken en draagvlak te creëren. Volgens Van Dam had het kabinet ‘dilemma’s en keuzes explicieter moeten benoemen en toelichten’. Tegelijkertijd werd er te weinig aandacht besteed aan signalen uit de gezondheidszorg over tekorten aan arbeidskrachten en uitstel van overige zorg.

Op 27 februari 2020 werd de eerste besmetting in Nederland geconstateerd: bij een 56-jarige ondernemer uit Loon op Zand, Noord-Brabant. Het leidde tot de grootste crisis in ons land sinds de Tweede Wereldoorlog”, aldus Van Dam, die pas officieel stopte toen demissionair minister Ernst Kuipers (Zorg, D66) het virus in maart 2023 “endemisch” verklaarde en de laatste coronamaatregelen ophief.

Niet goed voorbereid

De OVV heeft de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de corona-aanpak van de kabinetten Rutte III en IV. Het leidde tot drie uiterst kritische rapporten. In het eerste deel van het onderzoek, dat in februari vorig jaar verscheen, concludeerde de OVV dat Nederland minder goed voorbereid was op een pandemie dan verwacht. En toen in de eerste maanden van 2020 de coronapandemie uitbrak, onderschatten de overheid en medische adviseurs aanvankelijk de ernst ervan. Nederland heeft veel moeten improviseren. Volgens de OVV was er aan het begin van de crisis te weinig aandacht voor de bescherming van kwetsbare ouderen.

In het tweede deelrapport concludeert de OVV dat het effect van belangrijke coronamaatregelen zoals de mondkapjesplicht, schoolsluitingen en avondklok ‘niet of nauwelijks wordt gemonitord’. Daarmee heeft het kabinet een kans gemist ‘om bij een volgende heropflakkering van het virus een beter geïnformeerd besluit te nemen’.

Bovendien had het RIVM “de omvang en complexiteit van het vaccinatieprogramma onderschat”. Naast een trage start was een gevolg daarvan dat het niet mogelijk was om als eerste de meest kwetsbare ouderen te vaccineren, ook al had de Gezondheidsraad dit geadviseerd.

Lees ook
Nederland was niet goed voorbereid op een langdurige gezondheidscrisis

Vragenlijst

Nu het nieuwste OVV-onderzoek is verschenen, moet ook duidelijk worden of de Tweede Kamer alsnog een parlementaire enquête wil houden naar de coronacrisis. De beslissing hierover werd eind juni uitgesteld, nadat in mei het onderzoeksvoorstel was gepresenteerd. Alleen de PVV, Forum voor Democratie, BVNL (Wybren van Haga) en de fractie Den Haan wilden destijds Kamerleden afvaardigen. De rest wachtte of wilde niet. Nu het derde OVV-rapport in aantocht is, schrijft Kamervoorzitter Vera Bergkamp, ​​willen VVD, D66, CDA en GroenLinks nog even wachten met beslissen of ze Kamerleden willen afvaardigen.

Nu is het OVV-rapport beschikbaar. Maar de vraag is of het onderzoek doorgaat. Want er is ophef sinds de voorbereidingscommissie met haar werkzaamheden is begonnen. Partijen bleken het oneens te zijn over welke vragen en onderwerpen onderzocht moesten worden. Commissieleden beschuldigden hun collega’s Pepijn van Houwelingen (FVD) en Wybren van Haga van partijdigheid. De nieuwe Tweede Kamer moet na de verkiezingen op 22 november een definitief besluit nemen.