Is Nederland nu nergens meer te bekennen in Brussel? Nederlandse EU-invloed wankelt na Rutte

In Brussel is het traditioneel zo: als je op het punt staat om als regeringsleider af te treden, heb je niet meer de invloed die je ooit had. Maar als vertrekkend premier Mark Rutte er deze week bij aankomst op een diner van regeringsleiders naar wordt gevraagd, zegt hij: “Dat is zeker niet mijn mentale positie.”

Jarenlang was Rutte het machtscentrum in Brussel. Als er in Europa een compromis moest worden gesmeed, was het Rutte die zijn medeleiders opriep. Hij groeide uit tot een sleutelfiguur, met invloed dicht bij de echt grote spelers zoals de Duitse bondskanselier of de Franse president. Het maakt zijn vertrek, zegt historicus van de Europese Raad Peter Ludlow, een “heel belangrijk moment”. “Hij is gegroeid, is de afgelopen jaren een leidende en verstandige kracht geweest.” Omdat de leiders van Frankrijk en Duitsland druk zijn met interne problemen, voegt Ludlow toe, zal Rutte gemist worden.

Een groot deel van de toegenomen Nederlandse EU-invloed hangt samen met Rutte

Nu gaat Rutte zijn laatste week als premier in, in aanloop naar zijn nieuwe baan als secretaris-generaal van de NAVO. Het is duidelijk dat zijn vertrek gevolgen zal hebben voor de Nederlandse positie in Brussel. Veel van de toegenomen Nederlandse invloed in de EU hangt samen met het aanzien van Rutte – de langstzittende premier na de Hongaar Viktor Orbán. Al in 2019 waarschuwden diplomaten in een rapport van Clingendael dat de Nederlandse EU-diplomatie te veel op de persoon van Rutte leunde en schade zou ondervinden als hij zou vertrekken.

Gaat Nederland dat effect nu ook zien? Zeker is dat de Nederlandse wisseling van de wacht ook op een bijzonder ongelegen moment komt. Juist deze weken wordt in Brussel onderhandeld over de topposities in de EU, het nieuwe team van Eurocommissarissen en de onderwerpen die Europa de komende jaren wil aanpakken.

Ook volgende week, als hierover beslissingen worden genomen, is het Ruttes laatste reis naar Brussel namens Nederland. Maar voor wie of wat hij daar gaat lobbyen, is onduidelijk. “Ik moet niet vanuit het hiernamaals regeren”, antwoordde Rutte vorige week desgevraagd. En ook: “Je kunt ervan uitgaan dat een nieuw kabinet ermee aan de slag gaat.”

Cruciale periode voor invloed

In Den Haag is daar echter weinig van te merken. Terwijl deze periode in Brussel als cruciaal wordt gezien om niet alleen de bevolking maar ook de koers van de EU te beïnvloeden, is de Nederlandse aandacht ervoor nog beperkt. En dat terwijl de nieuwe coalitie in het hoofdakkoord veel van Europa verwacht om hun plannen waar te maken – van uitzonderingen op migratie- en milieuregels tot terughoudendheid in nieuwe EU-fondsen en uitbreiding.

Het is niet realistisch om dat nu concreet te regelen. Maar de afwezigheid van Nederland terwijl er in Brussel over ‘grote kwesties’ wordt gesproken, is opvallend. Ook al dingt Nederland niet mee naar een van de ‘topposities’, het zou veel actiever aanwezig kunnen zijn, aldus betrokkenen. Want de steun van Nederland voor bijvoorbeeld een tweede termijn voor Commissievoorzitter Ursula von der Leyen hoeft niet gratis te zijn. En uiteindelijk is het Von der Leyen die – als ze door het Europees Parlement wordt gekozen – straks haar nieuwe Commissie zal vormen.

Zo lobbyde Nederland in 2014 expliciet voor een afgeslankte Commissie en bezuinigingen op Europese regelgeving – iets wat later onderdeel werd van het Commissieprogramma en waar de nieuwe Nederlandse Eurocommissaris Frans Timmermans zich als vicevoorzitter mee zou bezighouden. Vijf jaar geleden behield Timmermans zijn rol als vicevoorzitter en kreeg hij een portefeuille die cruciaal zou worden: klimaat.

Of er binnen de nieuwe coalitie al afspraken zijn gemaakt over de nieuwe Eurocommissarissen, blijft onduidelijk in Den Haag, niemand doet er iets over. Bekend is dat de VVD dat graag wil en ook een doos met namen klaar heeft staan. Maar zo’n naam en bijbehorend profiel moet wel passen in de Europese landen- en partijenpuzzel. Von der Leyen biedt Nederland mogelijk een invloedrijke plek als ze opnieuw zittend Eurocommissaris Wopke Hoekstra (Klimaat, CDA) nomineert – een bekende naam en partijgenoot.

De nieuwe politieke verhoudingen kunnen Nederland ook helpen. Dat radicaal rechts meer invloed eist en de Europese agenda toch naar rechts verschuift, zal de nieuwe coalitie juist ten goede komen. Volgens Rutte zal de voordracht voor een nieuwe Nederlandse Eurocommissaris in ieder geval “pas veel later in overweging worden genomen” en hij zei ook geen zorgen te hebben over de invloed van die persoon. “Nederland is de vijfde economie van Europa, dus we staan ​​echt bovenaan. Nederland kan zich altijd sterk maken, en zal dat ongetwijfeld ook doen, voor een sterke commissaris.”

Maar dan moet het wel. Dat de strijd om de Europese Commissarissen pas later zou plaatsvinden, wordt door meerdere diplomaten in Brussel afgedaan als “onzin”. Officieel misschien – maar informeel is het spel al lang aan de gang.

Dat blijkt ook uit de namen en gewenste posities die de afgelopen dagen en weken uit andere EU-landen naar voren zijn gekomen. Zo heeft Spanje zich al duidelijk gecommitteerd aan de klimaatportefeuille voor haar energieminister Teresa Ribera – al is het zeer onzeker of de christendemocraten die post na Hoekstra willen loslaten. Onder andere Letland, Finland en Slowakije hebben deze week al openlijk hun kandidaat-Europeescommissarissen voorgedragen, soms met de gewenste portefeuille erbij.

Helderder dan normaal

Het spel is volgens betrokkenen dit keer nog heftiger dan anders, omdat er meer EU-landen en partijen strijden om serieuze posities. Zo eist de Italiaanse premier Giorgia Meloni een zware, bij voorkeur economische portefeuille voor haar land, ook omdat haar radicaal-rechtse familie in het Europees Parlement inmiddels groter is dan de liberale familie waarin Ruttes VVD zit.

Onder premier Donald Tusk solliciteert Polen opnieuw naar een prominente functie. En nu de Roemeense president Klaus Iohannis deze week zijn open bod voor de functie van NAVO-chef heeft laten vallen om plaats te maken voor Rutte, wordt ook hij naar verwachting beloond met een mooie plek.

Rutte zal zich volgende week nog een keer mengen in dat spel. Slechts enkele dagen voor zijn vertrek en mogelijk al officieel bevestigd als de nieuwe NAVO-baas, zal zijn positie daar op zijn zachtst gezegd opmerkelijk zijn. Deze week leek Rutte daar niet zoveel moeite mee te hebben. Hij benadrukte eerst tegenover Nederlandse journalisten dat hij niets kon zeggen over de inspanningen van de nieuwe coalitie, minuten later verzekerde hij de internationale pers dat de nieuwe coalitie “helemaal niets” zou veranderen aan de koers van Europa en Oekraïne en niet veel later legde hij ook uit hoe hij zou optreden als de nieuwe NAVO-baas. Zelfs voor Rutte was het een zeldzame flexibiliteit.

EU-historicus Ludlow verwacht dat Rutte nog een laatste keer een belangrijke rol zal spelen in de onderhandelingen over de Europese topfuncties, ook zonder een duidelijk Nederlands mandaat. “Als onderhandelaar voor de Europese liberalen zal hij zeker nog van groot belang zijn, zeker nu zijn nieuwe positie al is gevestigd.”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie