[ad_1]
“Rue Sébastopol is gewoon open.”
“Maar hoe kom ik daar? Ik zie alleen maar hekken!”
De politieagent wappert wat met zijn hand. Ik zie niets anders dan een zee van ijzeren hekken. Na een kilometer omfietsen heb ik – de dag voor de opening van de Olympische Spelen – eindelijk een brug gevonden die nog open is, maar het lukt niet om terug op de route te komen.
Aan de andere kant van de Seine staan de tribunes opgesteld voor de Grande Ouverture. In die blauwe stoeltjes zitten straks de presidenten, ministers, koningen en andere gelukkigen of kapitaalkrachtigen. De gewone sterveling mag de opening op televisie bekijken. Al deze heisa voor een evenement waar ík niet buitengewoon in geïnteresseerd ben, denk ik terwijl verse regendruppels op mijn jas kletteren. Eindelijk vind ik Rue Sébastopol en kan ik mijn weg naar huis vervolgen.
Mijn gedachten gaan terug naar 2,5 jaar geleden toen er óók Olympische Spelen werden georganiseerd in mijn standplaats. Toen had ik nergens last van. De Winterspelen in Beijing, in 2022, vonden plaats in een bubbel – atleten, trainers en sportjournalisten hadden daar hun eigen feestje en het volk merkte er niets van.
Het was temidden van de covid-pandemie. Al twee jaar lang hield China het virus met rigoureuze maatregelen buiten. Het mocht simpelweg niet gebeuren dat een atleet het alsnog mee het land in zou nemen. En zo creëerde de Communistische Partij (CCP) twee strikt gescheiden werelden: de olympische wereld waar een klein aantal mensen een feestje vierde, en de veel grotere wereld van de gewone sterveling.
Regenwolken werden met chemicaliën weggeschoten
Onder die stervelingen waren natuurlijk boeren wiens watervoorraad slinkte omdat er sneeuw moest worden gemaakt voor de skiërs. En er waren de natuurbeschermers die zagen hoe de grens van een natuurgebied werd bijgesteld zodat het leek alsof de Spelen geen natuurschade veroorzaakten. Maar boeren wisten wel beter dan hardop te klagen. Activisten kregen huisarrest of werden opgepakt. Regenwolken werden met chemicaliën weggeschoten, zodat het mooi weer bleef.
Journalisten kregen hapklare verhaalideeën voorgeschoteld door het Chinese propagandabureau. De populaire mascotte was uitverkocht, en ijshockey was opeens enorm populair onder Chinese kinderen. In werkelijkheid bestonden de Winterspelen nauwelijks buiten de bubbel.
De bevolking speelde maar een piepklein rolletje in het PR-verhaal van de regering. Immers, dat volk is altijd een onzekere factor. Dat blijkt wel in Parijs. Hier daalde burgemeester Anne Hidalgo met badmuts en wetsuit af in het bruine Seine-water. De Fransen nemen geen genoegen met een belofte dat het water schoon genoeg is om in te zwemmen. Net zo min als ze zomaar accepteren dat de regering ruim 8 miljard euro uitgeeft aan een evenement, terwijl leraren op een houtje bijten.
‘Sociale schoonmaak’ van de stad
In oktober vorig jaar protesteerden ruim zeventig organisaties tegen de ‘sociale schoonmaak’ van de stad. Migranten, drugsverslaafden en daklozen die normaal op prominente plekken in de stad bivakkeerden, werden naar opvangplekken ver buiten de stad gebracht. Het is ‘de andere kant van de medaille’, zo projecteerden de demonstranten op de kantoren van de organisatie. Inwoners van Seine-Saint-Denis, ten noorden van Parijs protesteerden onder de naam Saccage (‘Rampspoed’) 2024 veelvuldig met spandoeken tegen de Spelen. “De verwoestingen veroorzaakt door de Olympische Spelen versnellen de ecologische problemen en sociale onrechtvaardigheden”, verklaarden ze.
Het mag allemaal. De dag voor de Spelen begonnen, zetten honderden mensen hun tentje op voor het stadhuis van het 18de arrondissement. Ze kunnen geen woning vinden. “We hebben er genoeg van onzichtbaar te zijn,” zegt een van de demonstranten, die niet worden weggestuurd, maar interviews geven. En tegen een brugpeiler hangen aanplakbiljetten in vijf verschillende talen die olympische toeristen vriendelijk toespreken: ‘Öm u te verwelkomen zijn de buitenlanders die hier al waren, weggestuurd’.
Is het nog wel te doen, de Olympische Spelen in zo’n chaotische democratische samenleving? Praktisch gezien is het eigenlijk een ondoenlijk huzarenstuk. Neem die Winterspelen van 2022. Kandidaatsteden zoals Oslo, Stockholm, Krakau en Graubünden in Zwitserland zagen er na referenda en protesten vanaf. Beijing en de Kazachstaanse hoofdstad Almaty bleven over. Een democratie betekent tumult en tegenspraak, wat de organisatie van zo’n evenement per definitie ingewikkeld maakt.
De beginselen van het IOC
Maar die organisatie, dat is ook het IOC – de olympische sportkoepel die de waarden bewaakt waar de atleten voor staan. In haar charter, de beginselen van de organisatie, verklaart het IOC dat ‘het doel van de olympische beweging is om de sport ten dienste te stellen van de harmonieuze ontwikkeling van de mensheid, met het oog op het bevorderen van een vreedzame samenleving waarin de menselijke waardigheid centraal staat’.
De keuze voor een olympische locatie ligt bij het Comité. En ook bij de verdere organisatie van de Spelen zou het IOC nauwlettend in de gaten houden of die ‘harmonieuze ontwikkeling van de mensheid’ of de ‘menselijke waardigheid’– om maar twee zaken te noemen – inderdaad door de sport geholpen worden.
In werkelijk gaat het vooral om de vreedzaamheid binnen de Spelen zelf. Morele dilemma’s worden meestal met een compromis opgelost. Zie ook deze Zomerspelen. In Parijs mogen de Russen niet onder hun eigen vlag meedoen, vanwege de aanval op Oekraïne. De Israëlische president is juist wel aanwezig, en de Israëlische atleten krijgen extra bescherming. Maar als in een sportcentrum in het oosten van Parijs, enkele honderden mensen luid ‘boe’ roepen wanneer ze tijdens de Ouverture de boot met Israeliërs voorbij zien trekken – en daarna hard juichen bij Palestijnse boot – houdt niemand hen tegen. Dat mag.
Compromissen waren er altijd al. Een wat ouder voorbeeld: Taiwan mag zich alleen presenteren onder de fantasienaam Chinees Taipei. En ook de fanbasis moet bescheiden blijven. Op het terrein in Parijs waar het eiland zich presenteert, is geen vlag te zien en is de decoratie minimaal: er hangt alleen een gordijn van rode lampionnen. De Taiwanezen mogen wel meedoen, maar ook weer niet helemaal.
Aan dat soort compromissen ontkom je niet als je iederéén wil laten meedoen. Liggen conflicten wat verder in de geschiedenis, dan is de symbolische waarde van eenheid en vredelievendheid groot. Tijdens het defilé van de Ouverture gooiden Algerijnse atleten vanaf hun boot rode rozen in het water, vlakbij Place du Châtelet. Honderden van hun landgenoten verdronken daar in 1961 toen een demonstratie voor de dekolonisatie van hun land werd neergeslagen. De delegatie van Niger stond in de houding, ter herinnering aan de staatsgreep – nog geen jaar geleden – die de Fransen uit hun land verjoeg. In Frankrijk mag dat allemaal – en van het IOC mag het ook.
De ‘menselijke waardigheid’ bleek nogal interpretabel
In de bubbel van Beijing, in februari 2022, liep het IOC aan tegen de praktijk van een dictatuur. De Verenigde Staten hadden op dat moment al laten weten dat hun president niet bij de opening zou zijn uit protest tegen de Chinese onderdrukking van de Oeigoerse bevolkingsgroep. “Wat is onze verantwoordelijkheid, en waar liggen onze grenzen?” vroeg IOC-topman Thomas Bach zich af bij persbureau DPA. Om daarna zelf het antwoord te geven: “Wij organiseren de Spelen volgens het Olympische Charter.”
Maar de ‘menselijke waardigheid’ die het IOC in de Charter zegt voor te staan, bleek nogal interpretabel. Want om het evenement soepel te laten verlopen, keek het IOC de andere kant op zodra de CCP dat vroeg. Neem alleen al de Oeigoerse skiër die de vlam mocht dragen, en na de opening onbereikbaar was voor de pers.
Meest pijnlijk was het gesprek dat IOC-topman Bach had met de tennisster Peng Shuai. Peng had een Chinese oud-minister beschuldigd van verkrachting en verdween daarna spoorloos. Na internationale druk was het IOC-baas Bach die met haar mocht videobellen, en voorts concludeerde dat alles in orde was. Een breed grijnzende Bach was niet te beroerd de plooien voor de Communistische Partij glad te strijken. Dat mag ook van het IOC, zo bleek.
Zich beroepend op ‘politieke neutraliteit’ deed Bach in Beijing alles om de lieve vrede, én de organisatie van de Spelen te bewaken. Atleten werden door de Chinese autoriteiten gewaarschuwd dat ‘ingaan tegen de Chinese wet juridische consequenties’ zou hebben. Vaag als die wet is, was er genoeg ruimte om iedere onwelgevallige uitspraak te bestraffen. Het IOC ging daar niet tegenin. Met grote tegenzin adviseerde de Amerikaan Rob Koehler, voorzitter van de Global Athlete Group, de atleten om zich pas weer uit te spreken als ze thuis waren. “We geloven niet dat sporters veel bescherming krijgen.”
Een stabiele temperatuur van precies 20 graden
Voorheen werd er meer geprotesteerd, weten experts. Tegen misstanden in het gastland, danwel tegen de offers die de bevolking brengt voor de organisatie van de Spelen. “Het IOC is de afgelopen jaren minder toegankelijk, minder democratisch en ondoorzichtiger geworden”, aldus Jules Boykoff, die meerdere boeken over de Spelen schreef, in een opiniestuk voor Politico. “Het Committee begint zelf te lijken op de autoritaire regeringen die het niet wil bekritiseren.” Kenmerkend waren de eisen die het IOC stelde aan de Noorse kandidatuur: een privé-onderhoud met de Noorse koning, een eigen in- en uitgang van het vliegveld en vergaderzalen met een stabiele temperatuur van precies 20 graden.
Duidelijk was al langer dat het lastig is de Spelen in een democratie te organiseren, omdat de bevolking zich te kritisch opstelt tegenover zo’n peperdure, vervuilende operatie. Maar de vraag is nu ook of het nog lukt om bij zo’n evenement de democratische waarden in ere te houden. Neutraliteit is één ding, maar wegkijken of zelfs actief meewerken aan onderdrukking, is de overtreffende trap in het geval van het IOC, zo stelt jurist David Crane. In de hoedanigheid van internationaal aanklager nam hij menig autoritair regime onder de loep.
In een commentaar voor internationale vakorganisatie Jurist beschrijft Crane de manier waarop de Spelen door dictators werd gebruikt om hun regime wit te wassen. ‘Olympische zuivering’, noemt hij dat. Van Hitler in 1936 tot Poetin in 2014 en Xi Jinping in 2022. “Om de een of andere reden is de trend dat de Spelen worden toegekend aan dictators, tirannen en boeven die ze vervolgens gebruiken voor hun eigen politieke belang. Om ervoor te zorgen dat ze de macht houden. Dat is fout en moet opgelost worden.”
Crane suggereert de Spelen in te zetten als wisselgeld. “Idealiter zou een verenigde wereld tegen China zeggen: stop de genocide tegen de Oeigoeren, of geen Spelen.” Maar verenigd is de wereld niet. En het idee dat landen minder dictatoriaal worden als ze eenmaal de Spelen organiseren, kwam al eerder bedrogen uit. De voorbeelden van Hitler en Poetin zijn evident. En de Zomerspelen van 2008 in Beijing waren volgens Human Rights Watch zelfs een ‘katalysator’ voor ‘massale huisuitzettingen, arrestaties, detentie en bedreiging van critici’. Overigens, volgens Radio Free Asia zit de Oeigoer die de olympische vlam in 2008 droeg, een gevangenisstraf uit voor het bekijken van ‘contra-revolutionaire’ filmpjes.
Spelen altijd in Griekenland
Een oplossing voor het morele dilemma lijkt eigenlijk heel eenvoudig. De Olympische Spelen zouden kunnen terugkeren naar hun bron: Griekenland. Geen geldverslindende operaties meer, maar één centrum waar iedere paar jaar atleten komen trainen, slapen, eten, hun wedstrijd spelen en samen met toeschouwers hun feestje vieren. Het idee wordt door verschillende experts voorgesteld.
Net iets meer dan de helft van de Fransen (53 procent) is geïnteresseerd in de Spelen, liet een peiling in april zien. De rest van het volk accepteert ongemak en hoge kosten. Zo hoort dat immers in een goed functionerende democratie. Met al hun kritiek – in het parlement, in de media en in protestmarsen – doen de Fransen of ze nu willen of niet, op een kritische manier mee in de organisatie.
In ruil voor hun offers mogen de Parijzenaars lekker klagen. Want die stomme Olympische Spelen zijn wel hún stomme Olympische Spelen.
Eva Rammeloo (1979) was van 2014 tot 2023 correspondent in China. Daarna vertrok ze naar Frankrijk, waar ze onder meer voor Trouw verhalen schrijft vanuit Parijs.
Lees ook:
Zwemmen olympiërs straks tussen de kadavers in de Seine?
Olympische marathonzwemmers zwemmen in de Seine, en die is inderdaad een stuk schoner dan vroeger, maar nog altijd vies. Veel Parijzenaars vertrouwen het nog absoluut niet.
Correspondent Eva Rammeloo vertrekt na negen jaar uit China: ‘De hoop is vervlogen’
Ze blikt terug op haar correspondentschap, waarin ze het land onder president Xi zag veranderen in een dictatuur. ‘Ik kan even geen verslag meer doen van het mooie, bijzondere land dat China óók is.’
[ad_2]
