Radicaal-rechts stemt in Europarlement vaak verdeeld, blijkt uit analyse van het stemgedrag

Na een week van gekibbel en geflirt binnen de Europese extreemrechtse partijen rijst de vraag: hoe verenigd is deze flank, nu en na de Europese verkiezingen?

Vorige week ontstond er een openlijke breuk in de hoofdmacht van de twee radicaal-rechtse fracties in het Europees Parlement toen het Franse Rassemblement National (RN) aankondigde niet langer te willen samenwerken met de Duitse Alternative für Deutschland (AfD). De directe aanleiding was een interview met AfD-leider Maximilian Krah waarin hij had gezegd dat SS-leden “niet automatisch criminelen” waren.

Het was de druppel in de al lang bestaande Franse irritatie over schandalen in de Duitse partnerpartij. Onder druk van RN werd AfD uit de zogenaamde Identiteit en Democratie (ID)-fractie gezet. Daarnaast verenigen radicaal-rechtse partijen zich ook op Europees niveau in de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR).

Niet veel later zocht RN-frontvrouw Marine Le Pen openlijk contact met een andere radicaalrechtse partij: die van de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Haar Fratelli d’Italia (Broeders van Italië) werkt momenteel samen in de ECR-fractie. Maar als het aan Le Pen ligt, kan die partij samen met haar RN deel uitmaken van een machtig nieuw blok. Meloni ging in een reactie niet direct op de uitnodiging in, maar ze sloot samenwerking ook niet expliciet uit. Het is niet duidelijk waar de PVV zich bij wil aansluiten: de partij heeft zich hier nog niet over uitgesproken. In het verleden zat de PVV in de ID-fractie.

Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de radicaal-rechtse vleugel in de Europese politiek? Als de flirt van Meloni en Le Pen daadwerkelijk tot samenwerking zou leiden en bijvoorbeeld de partij van Viktor Orbán zich zou aansluiten, zou zo’n groepering potentieel de op één na grootste in het Europees Parlement kunnen worden – na die van de christendemocraten. Na zijn vertrek uit de christendemocratische fractie is Orbáns Fidesz-partij de afgelopen jaren zonder fractie gebleven.

Zal er werkelijk zo’n mega-rechts radicaal blok ontstaan? En wat verdeelt en verenigt de talrijke rechts-radicale partijen op Europees niveau? NRC analyseerde onder meer het stemgedrag van de radicaal-rechtse groeperingen in het Europees Parlement: in totaal 18.689 hoofdelijke stemmingen, vanaf het begin van het huidige mandaat in de zomer van 2019 tot en met maart 2024. Opvallend is de samenwerking.

Het radicaal-rechts wisselt vaak van samenstelling

Dat er extreem conservatieve, nationalistische, extreemrechtse of radicaalrechtse partijen in het Europees Parlement zitten, is niet nieuw. Al in de jaren 80 wonnen bijvoorbeeld de Italiaanse neofascisten van Movimento Sociale Italiano en het Franse Front National (nu: Rassemblement National) zetels bij de EP-verkiezingen en zochten elkaar op binnen hun eigen fractie. In de decennia die volgden, veranderden deze samenwerkingsverbanden van naam, karakter en samenstelling. Ze presenteerden zich specifiek als nationalistisch en radicaalrechts, of meer als conservatief en eurosceptisch.

Of de huidige ID-fractie en ECR-fractie na de verkiezingen dezelfde naam, kleur en samenstelling behouden, is onzeker. Het Europees Parlement wordt traditioneel flink opgeschud aan het begin van een nieuw mandaat. En één ding is zeker: de scheidslijnen tussen ECR en ID zijn altijd poreus geweest. Zo stapte de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland in 2019 over van de ECR naar de ID-fractie. De Finse Partij deed hetzelfde, maar stapte in 2023 weer terug.

Dat er na de excommunicatie van de AfD meer verschuivingen zullen komen, is duidelijk, denkt Nicolai von Ondarza, onderzoeker van radicaal-rechts voor de Duitse Stiftung Wissenschaft und Politik. Maar of dat ook tot de megasamenwerking tussen de Franse RN en Fratelli d’Italia zal leiden, noemt hij “zeer onzeker”. “Sinds deze week is het scenario iets waarschijnlijker geworden, maar ik blijf er voorzichtig over. Uiteindelijk denk ik dat Meloni meer te winnen heeft bij samenwerking met centrum-rechts.”

Die samenwerking is waarschijnlijk geworden sinds Commissievoorzitter en christendemocratische leider Ursula von der Leyen de deur opende voor samenwerking met Meloni’s ECR – deels om steun te krijgen van de Italiaanse voor een tweede mandaat. “Als Meloni met Le Pen samenwerkt, brengt ze zo’n coalitie met centristische partijen opnieuw in gevaar. Ik denk dat ze uiteindelijk zal kiezen voor meer invloed in het centrum. Maar we weten het niet zeker.”

Meer een ‘huwelijk uit gemak’ dan een gedeelde ideologie

Waar staat radicaal rechts voor in het Europees Parlement? Die vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden, vooral omdat de verdeeldheid binnen de fracties veel groter is dan bij andere fracties. In slechts 40 procent van de stemmingen stemt meer dan 90 procent van de ID-fractie hetzelfde. Ter vergelijking: bij de Groenen is dat in meer dan 90 procent van de stemmingen het geval. In de ECR-fractie stemt 90 procent in de helft van de stemmingen eenduidig.

Het verklaart waarom Europarlementariërs van andere partijen bitter klagen over hoe moeilijk het is om zaken te doen met de radicaal-rechtse groeperingen. Uiteindelijk blijft het erg onzeker hoe de groeperingen zullen stemmen en kunnen partijen binnen één groepering elkaar nog steeds dwarszitten.

Terwijl andere partijfamilies vaak unaniem stemmen, is de samenwerking tussen radicaal rechts meer een “huwelijk van gemak”, zegt Von Ondarza. “Ze vormen een factie omdat het hen gemakkelijker spreektijd en financiering geeft, maar er is geen duidelijk programma.” Dat geldt ook voor de verkiezingscampagne: waar partijen als de christendemocraten of liberalen een gezamenlijk “manifest” presenteren, ontbreekt dat in de ECR en ID.

Pittige verschillen in buitenlands beleid

Dat er een splitsing zou ontstaan ​​tussen de Franse RN en de Duitse AfD is niet geheel onlogisch als je kijkt naar hun stemgedrag in het Europees Parlement. In 40 procent van de stemmingen stemden de twee partijen de afgelopen jaren anders. Maar een mogelijke samenwerking tussen RN en Fratelli d’Italia zou ook coördinatie vergen: ook deze partijen verschilden in 40 procent van de gevallen van elkaar.

Als we inzoomen op de verdeeldheid binnen ID, is het lastig om één onderwerp te kiezen waarover de radicaal-rechtse Europarlementariërs het meest verdeeld zijn. Nationale partijen stemmen doorgaans unaniem, maar botsen vaak frontaal met leden van hun groep uit een ander land.

Zo zijn de twee grootste partijen binnen de ID-fractie, de Italiaanse Lega en de Franse RN, het over ongeveer 40 procent van de stemmen oneens. De onenigheid is het grootst over buitenlands en economisch beleid. Over dat laatste punt zijn de partijen het over de helft van de gevallen oneens.

Ook over buitenlands beleid zijn de partijen van Meloni en Le Pen het vaker oneens: in 62 procent van de gevallen stemmen ze anders. Deze verschillen zijn vaak pittig. De partij van Meloni stemt bijna altijd vóór kritische resoluties over Rusland en Wit-Rusland, terwijl de partij van Le Pen ertegen is of zich onthoudt van stemming. Deze onenigheid is ook merkbaar in resoluties over de betrekkingen met de Verenigde Staten en China. Terwijl Fratelli de ‘consensus’ in het Europees Parlement over dit onderwerp steunt, is RN een van de weinigen die ertegen stemt.

Buitenlands beleid laat de fundamentele verschillen zien tussen de radicaal-rechtse partijen, zegt Von Ondarza. “Er zijn de westers georiënteerde partijen die de EU zien als onderdeel van een westers bondgenootschap. Maar je hebt ook partijen die openlijk anti-Amerikaans, pro-Russisch of pro-Chinees zijn.”

Binnen het radicaal-rechtse kamp heb je partijen die openlijk anti-Amerikaans, pro-Russisch of pro-Chinees zijn

Over andere kwesties is er meer consensus, zoals migratie. Maar zelfs daar stemmen de partijen niet altijd hetzelfde – een reden waarom ze door het centrumrechts nog steeds als een onbetrouwbare partner worden gezien. “Het hangt ervan af in hoeverre een partij zich presenteert als een fundamentele oppositiepartij, of gezien wil worden als een potentieel constructieve partij die ook een compromis kan steunen.”

Een professioneler radicaal rechts zou de balans kunnen doen doorslaan

Is er een groot verschil tussen de ID- en de ECR-fractie? Beide worden door analisten getypeerd als radicaal rechts. Maar terwijl de ID-fractie door de christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen wordt uitgesloten als coalitiepartner, geldt dit minder voor de ECR. Politiek leider van de christendemocraten Ursula von der Leyen opende onlangs de deur voor samenwerking met de ECR.

De verdeeldheid in beide groepen maakt het lastig om de twee groepen te vergelijken. Het standpunt van de ECR ligt echter dichter bij ID dan dat van andere groepen. De meerderheid van de ECR-groep stemt in 60 procent van de gevallen hetzelfde als ID. De kwesties waarover de groepen het meest botsen, zijn wederom buitenlands beleid, bijvoorbeeld over resoluties waarin Rusland of andere regimes die mensenrechten schenden, worden veroordeeld.

“In de ECR-fractie zie je de laatste jaren een vorm van professionalisering”, zegt Von Ondorza. Meerdere partijen, waaronder Meloni’s en de Finse Partij, maken deel uit van de regering en hebben daardoor minder een oppositiepositie in Brussel. Dat betekent dat er betere coördinatie is en de fractie daardoor ook een ‘logischere’ coalitie- en onderhandelingspartner kan worden in het Europees Parlement.

Voor een dergelijke samenwerking is het vooral belangrijk dat de ECR-groep haar gelederen gesloten houdt op onderwerpen waar de centrumrechtse christendemocraten ze goed kunnen gebruiken: het aanscherpen van het migratiebeleid of het afzwakken van groene plannen. Von Ondarza: “Dit zijn de onderwerpen waar de ECR echt de balans kan verschuiven en impact kan laten zien in het EU-beleid.”

Radicaalrechtse partijen zullen het moeilijker krijgen om overeenstemming te bereiken over EU-uitbreiding of de economie. De partij van Meloni steunt bijvoorbeeld van harte het toetredingsproces van Oekraïne, terwijl dit voor veel andere eurosceptische partijen een no-go is. En de partijen hebben ook heel verschillende meningen over bijvoorbeeld het aangaan van nieuwe EU-schulden of het verhogen van de Europese begroting.

Het lijkt zeker: de invloed van radicaal rechts zal in Europa groeien en hun stem zal ook in het Europees Parlement nauwlettender gevolgd worden. Nu Von der Leyen en haar christendemocratische partij Meloni’s stem openlijk in de gaten houden, zullen ze proberen om na de verkiezingen afspraken te maken over thema’s voor samenwerking. Ook al lukt dat niet op alle vlakken, er zal naast de gebruikelijke coalitie die vooral links kiest ook een rechts alternatief zijn. “Dat lukte onlangs niet met de natuurherstelwet”, zegt Von Ondarza. Een krappe meerderheid stemde voor dat controversiële wetsvoorstel. “Maar als radicaal rechts groeit, kan er in de toekomst een blokkade worden opgeworpen voor dit soort voorstellen.”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie