[ad_1]
Niemand in het Spaanse kustplaatsje Villajoyosa verwachtte dat een met kogels doorzeefd lichaam naar het Kremlin zou leiden.
Op dinsdagavond 13 februari dit jaar vond de Spaanse politie het lichaam van de 28-jarige Russische piloot Maksim Kuzminov, die vorig jaar wereldnieuws werd door over te lopen naar Oekraïne. Hij dacht dat hij veilig was in Villajoyosa, ten zuiden van Valencia, dat bestaat uit niet meer dan een kilometer lang strand en een boulevard vol toeristen. Op straat worden vaak Russen en Oekraïeners gehoord, aangezien de stad een populair toevluchtsoord is voor Russen en Oekraïners.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/27120141/data115706052-df6be0.jpg)
Nog geen zes maanden na zijn desertie wordt piloot Kuzminov in de parkeergarage van het appartementengebouw waar hij woont door zes kogels geraakt. De aanvallers rijden met Kuzminovs auto over zijn lichaam en vluchten erin. De Spaanse autoriteiten gaan er in eerste instantie van uit dat het om een afrekening in de criminele onderwereld gaat. Maar nog voordat de Spaanse media melden dat het om de ontsnapte piloot gaat, maken de Russische media zijn dood wereldkundig. En zo haalt Kuzminov opnieuw de internationale krantenkoppen, waarbij er volgens de Amerikaanse en Oekraïense autoriteiten ditmaal een duidelijke boodschap uit Moskou komt: een deserteur is nergens veilig, zelfs niet aan de Spaanse kust.
Dit is niet het eerste teken van activiteit van Russische inlichtingendiensten op Europese bodem. Spionage-, infiltratie- en sabotagepogingen vanuit het Kremlin zijn talrijk sinds de Russische inval in Oekraïne. Daarmee wil Rusland gevoelige informatie verkrijgen, processen dwarsbomen, vijanden uitschakelen of de publieke en politieke opinie in hun richting keren. Rusland probeert ook met behulp van westerse bedrijven aan westerse sancties te ontsnappen.
Diplomaten deporteren
De Russische acties zijn bijna wekelijks in het nieuws. Ook de Nederlandse inlichtingendiensten waarschuwen voor de lange arm van het Kremlin. Zo ontdekten de AIVD en de MIVD dat Russische inlichtingendiensten ongemerkt probeerden toegang te krijgen tot informatiesystemen van de defensietoeleveringsindustrie. En Rusland is in Nederland actief om de publieke opinie te beïnvloeden en deelnemers daar te betalen. “Rusland probeerde oorlogsmoeheid in het Westen aan te wakkeren en het draagvlak voor steun aan Oekraïne te verkleinen”, schrijft de AIVD in zijn jaarverslag. “Het land benadrukt dat deze steun westerse burgers geld kost.”
Direct na de Russische inval in Oekraïne begin 2022 hebben Europese landen massaal Russische diplomaten uitgezet. In de eerste elf maanden ging het om 490 diplomaten in de EU, zo blijkt uit berekeningen van het Poolse Instituut voor Internationale Zaken. Als reactie hierop heeft Rusland ook diplomaten uitgezet, waaronder vijftien Nederlanders. Diplomaten hebben een beschermde status en kunnen niet worden vervolgd, zelfs niet als er bewijs is van spionageactiviteiten, maar kunnen alleen worden uitgezet. Uitzetting vermindert de dreiging niet, waarschuwen de AIVD en MIVD: “Russische inlichtingenofficieren zullen vaker proberen te spioneren onder het mom van een zakenman of journalist.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/27120139/data115706016-675971.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/27120140/data115706034-016701.jpg)
In 2014 ontploften twee magazijnen in het munitiedepot in Vrbetice, in het oosten van Tsjechië, waar wapens voor Oekraïne lagen opgeslagen.
Foto’s Dalibor Gluck
Het woord dat spionage in de vorige eeuw samenvat is Compromisde Russische afkorting voor compromitterend materiaal: vind of maak foto’s, video’s of audio-opnames en chanteer de persoon ermee. Buitenechtelijke seks of bewijs van een verborgen seksuele geaardheid waren het populairst.
Maar met de opkomst van digitale technologie is het spionageveld veranderd. Of beter gezegd, uitgebreid: hackers zoeken naar gevoelige bedrijfs- of staatsinformatie, door Rusland geleide trollenlegers verspreiden online desinformatie en onrust in samenlevingen. Bijvoorbeeld met anonieme bommeldingen op scholen in Estland en Slowakije en met enorme verstoringen van vliegtuigen en satellietnavigatiesystemen boven de Oostzee.
Het werk van de Russische inlichtingendiensten is dankzij digitale technologieën gemakkelijker, goedkoper en sneller geworden
“Het werk van Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten om westerse samenlevingen te destabiliseren is veel gemakkelijker, goedkoper en sneller dankzij digitale technologieën,” zei Keir Giles, een Rusland-specialist bij het British Institute of International Relations Chatham House. “En het gebrek aan duidelijke tegenmaatregelen van westerse landen moedigt de Russen aan om hun campagne op te voeren.”
Bovendien kunnen nieuwe spionnen eenvoudig online worden gerekruteerd. “Rusland kan sympathisanten rekruteren zonder zelf in het land aanwezig te zijn,” zegt Giles. Toch was de uitzetting van de bijna 500 diplomaten in Europa een klap. Van de ene op de andere dag werden ze op het vliegtuig terug naar Moskou gezet, waarbij ze hun lang bestaande netwerken en connecties verloren. “De ontmaskering van veel inlichtingenofficieren door onderzoekscollectieven als Bellingcat heeft Rusland ook geraakt, deze mensen zijn gewoon minder nuttig omdat iedereen weet wie ze zijn.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/27120141/data115706040-4c746d.jpg)
Daarom richt Rusland zich steeds meer op het rekruteren van lokale mensen voor hun spionage- en sabotageactiviteiten. “Rusland kan nog steeds overal in Europa individuen vinden die naïef of gewetenloos genoeg zijn om tegen betaling tegen hun eigen land of het land waar ze wonen te werken,” zegt Giles. Hij denkt dat Rusland minder effectief zal zijn door de diplomaten uit te wijzen dan voorheen, deels omdat ze zich vrij door Europa konden bewegen. Dat is moeilijker voor andere rekruten. “Maar de Russen laten ook zien dat ze ondanks de oorlog in Oekraïne – waar ook veel Russische inlichtingenofficieren nodig zijn – nog steeds de middelen hebben om campagnes tegen Europese landen op te zetten.”
Moord en sabotage
Helikopterpiloot Kuzminov is niet de eerste vermoorde deserteur, of “verrader”, zoals de Russische president Vladimir Poetin, die zijn carrière begon als inlichtingenagent in Oost-Duitsland, deserteurs noemt. Tijdens Poetins 20-jarige presidentschap hebben verschillende militairen en inlichtingenofficieren hun ontsnapping uit Rusland met hun leven betaald.
Sindsdien hebben er ook andere Russische acties in Europa plaatsgevonden. Een klein overzicht van voorbeelden van sabotage, spionage of andere inmenging – in alle gevallen wijzen de veiligheidsdiensten of aanklagers van de betrokken landen naar Rusland.
Drie Europese inlichtingendiensten waarschuwden deze maand dat Rusland nog verdergaande sabotageacties in heel Europa voorbereidt, zo blijkt uit een onderzoek van de Financiële tijden“Rusland is actiever begonnen met het voorbereiden van geheime bomaanslagen, brandstichting en schade aan infrastructuur op Europees grondgebied, rechtstreeks en via derden, zonder zich zorgen te maken over het veroorzaken van burgerslachtoffers”, aldus de Britse krant.
Sinds de inval in Oekraïne worden ook steeds meer ‘slapende cellen’ ontmaskerd – vaak echtparen, soms met kinderen, die al jaren voor Rusland in Europa actief zijn met een valse identiteit en dekmantel. Een Koude Oorlog-praktijk die weer terug is. Ook Nederland was een doelwit.
Stage in Den Haag
Op een donderdagmiddag in juni 2022, kort na de lunch, gaan op alle redacties van de Nederlandse media de nieuwsalarmen af. De AIVD meldt dat ze een persoon met een “potentieel zeer hoge dreiging” hebben uitgezet. De verdachte is uitgezet naar zijn thuisland Brazilië.
In april van dat jaar kwam Victor Muller Ferreira naar Nederland voor een stage bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. De organisatie deed op dat moment onderzoek naar mogelijke Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne en Georgië tijdens de Vijfdaagse Oorlog in 2008. Ferreira, een 33-jarige Braziliaan met een bachelordiploma in sociale wetenschappen en geesteswetenschappen, zou toegang krijgen tot het gebouw van het Internationaal Strafhof en de interne systemen ervan.
Rusland probeerde de steun voor Oekraïne in het Westen te verminderen
Ferreira bleek niet 33, maar 36 te zijn. Hij was geen student, maar op negentienjarige leeftijd al mede-eigenaar van een bouwbedrijf. En hij kwam niet uit Rio de Janeiro, maar uit Kaliningrad. Zijn echte naam was niet Victor Muller Ferreira, maar Sergei Vladimirovich Cherkasov. Hij werkte voor de Russische militaire inlichtingendienst GRU en probeerde sinds 2010 een dekmantel te bouwen. Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn naast Muller Ferreira nog tien van dergelijke Russische functionarissen geïdentificeerd. illegalen blootgesteld in Europa.
Terrorismebestrijding
Kijkend naar wat er aan het licht is gekomen over Russische spionage in Europa sinds de Russische inval in Oekraïne, is Ruslandexpert Keir Giles verrast door de Europese reactie. “De erkenning van de dreiging in veel Europese landen is onvoldoende”, zegt de Brit. “Na de Koude Oorlog waren Europese inlichtingendiensten zich minder bewust van het gevaar vanuit Moskou en richtten ze zich op andere dreigingen, zoals terrorismebestrijding.”
Het leidde er zelfs toe dat de Duitse inlichtingendienst rond de eeuwwisseling geen enkele Russischtalige medewerker in dienst had, zo onthulde de Duitse Rusland-expert Stefan Meister, die destijds bij de Duitse inlichtingendienst werkte, onlangs.
Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn de Europese inlichtingendiensten op hun grondvesten geschud, zegt Giles. “Het is alsof iemand een zaklamp op Russische activiteiten heeft geschenen en het allemaal aan het licht komt. Maar dit is geen kortetermijnpiek in Russische activiteiten, deze acties zijn een verlengstuk van jarenlange Russische spionage in Europa.”
Volgens Giles vormen Russische spionage en geheime operaties “geen tijdelijke bedreiging.” Het is “zaken zoals gewoonlijk“.
[ad_2]
