Column | De tijdgeest is ook maar een tijdgeest

Kan een kunstenaar een slecht mens zijn? vroeg Hans den Hartog Jager zich af NRC. Ja, dat mag, dacht hij. Maar hij kijkt anders naar zijn kunst in het geval van een slecht persoon, voegde hij eraan toe. Een week later ging zijn collega-criticus Gijsbert van der Wal nog een stapje verder: kunst is niet los te zien van haar schepper, de twee zijn met elkaar verweven. Picasso was ‘een beetje een klootzak’ en Van der Wal ziet dat terug in zijn werk. Den Hartog Jager gaat via Picasso ook nadenken over ‘de morele grenzen van de kunst’. Beiden zijn van mening dat autonoom oordeel ‘precies is wat de tijdgeest niet wil’. En daar begin ik te verschuiven op mijn stoel. De tijdgeest is slechts een tijdgeest. Er zal altijd een ander zijn, niemand hoeft zich er blindelings aan te onderwerpen.

Niet dat ik de tijdgeest negeer, maar ik wantrouw de grote waarheid die de tijdgeest aanneemt. Om over Picasso te spreken: uit verschillende biografieën is bekend dat hij een ‘eikel’ was. Ik weet dat hij zijn vriendin Dora Maar, een vernieuwende kunstenaar (wiens concurrentie hij vreesde), heeft misbruikt en gemanipuleerd. Picasso’s serie ‘La Femme qui pleure’ (1937) is gebaseerd op het echte verdriet dat hij haar heeft aangedaan. Denk ik dat Pablo Picasso Dora Maar mocht kwellen? Nee, dat was walgelijk, ik haat hem erom. Houd ik van ‘La Femme qui pleure’? Ja. Waarom? Omdat het schilderij precies weergeeft hoe het voelt om stinkend verdrietig te zijn. Durf ik dat te zeggen? Ik moet. Ik ga mijn oordeel niet ontkennen omdat de tijdgeest dat wil.

Bovendien is die tijdgeest belachelijk willekeurig. Schrijver JK Rowling wordt geterroriseerd en routinematig geannuleerd omdat ze anti-trans zou zijn. Haar Harry Potter-boeken worden afgedaan als ‘ouderwets’ en seksloos (wat niet waar is). Het feit dat ze superieure thrillers voor volwassenen schreef, is gemakshalve achterwege gelaten. Maar niemand beschuldigt Mick Jagger van verouderde seksistische liedjes als ‘Under my Thumb’. Niemand zegt: Harry Mulisch zou naar de onderste plank van de bibliotheek moeten gaan omdat hij een koude seksist was. Niemand vermijdt de films van Quentin Tarantino, die een dekmantel vormden voor Hollywood-magnaat en serieverkrachter Harvey Weinstein.

O, de tijdgeest. Hij paradeert aan het hoofd van het leger van de verontwaardigden en zorgt voor het warme bad van moreel eigenbelang. Dat noem ik dom, dan ben ik gewoon wereldvreemd.

Geef de dwepers een vinger en ze zullen romans verwijderen en voor je het weet zijn we de schilderijen van de moordenaar Caravaggio kwijt. Het identificeren van kunst en kunstenaar werkt niet. Uiteindelijk telt alleen de kunst. De norm ligt bij degene die de moeite neemt om zich aan een kunstwerk te wijden. En hij of zij bepaalt wat hij of zij tolereert en daarover denkt. Soms denk ik: spier, ik ruik een rat. Of ik denk: dit vindt niemand leuk. Maar ik doe.