Ambities genoeg bij het kabinet-Schoof, maar hoe haalbaar zijn al die plannen?

ZorgWaar haalt de minister 200.000 extra zorgwerknemers vandaan?

Het „afwenden van onbeheersbare arbeidsmarkttekorten” wordt een van de prioriteiten van minister Agema (Zorg, PVV). Met de vergrijzing en daarmee toenemende zorgvraag verwacht het kabinet een tekort van bijna 200.000 zorg- en welzijnsmedewerkers in 2033. De grootste problemen worden verwacht in de ouderenzorg. „Het is ondenkbaar dat we dat op z’n beloop laten”, schrijft het kabinet.​

Maar wat te doen? Dat is niet eenvoudig, concludeert het kabinet. „Het geld is op.” Als oplossing wordt onder meer gewezen naar de „bruisende ontwikkelingen in het land” op het gebied van een gezond opgroeiende jeugd, een fitter en sportiever Nederland en het voorkomen van ziekte. Het is een opvallende passage, omdat eerder bleek dat het kabinet juist fors wil bezuinigen op preventie en publieke gezondheid.

Het kabinet denkt verder aan het halveren van de administratietijd in 2030 met hulp van kunstmatige intelligentie en het aanpassen van wet- en regelgeving. Ook moeten zorgmedewerkers minder overbodig werk doen: liever een plafondlift om iemand in een rolstoel in en uit bed te helpen, dan veertien keer per week een thuiszorgmedewerker laten komen.

Opvallend is dat hét grote zorgplan van het kabinet – het halveren van het eigen risico (kosten: 4,3 miljard) – er juist voor zorgt dat meer mensen zich laten doorsturen naar een medisch specialist – terwijl er dus al zoveel personeelstekorten zijn. Gevolg is langere wachtlijsten. Het kabinet wil daarom triage: degene met de grootste urgentie wordt als eerste van de wachtlijst gehaald: „Je urgentie wordt leidend.”

Het kabinet wil ook de terugkeer van de bijna verdwenen verzorgingshuizen (bejaardenhuizen) onderzoeken. Vorig jaar presenteerden de Tweede Kamerleden Fleur Agema (PVV, inmiddels minister) en Nicki Pouw-Verweij (BBB, inmiddels uit de Kamer) daartoe een initiatiefwetsvoorstel. Het idee dat er ‘iets tussen thuis en verpleeghuis’ ontbreekt, wordt breed onderschreven, zeiden ze bij de presentatie van hun voorstel.

BestaanszekerheidKabinet wil grote hervorming in gang zetten

Politici zijn het er al jaren over eens: de regels rond belastingen, toeslagen en uitkeringen zijn te ingewikkeld en dat brengt de meest kwetsbare burgers in de knel. Vooral de toeslagen zijn berucht, door hun voorschotten die achteraf gecorrigeerd moeten worden. Mensen moeten soms duizenden euro’s terugbetalen.

Er zijn al stapels rapporten die laten zien hóé een grote versimpeling eruit zou kunnen zien. Het ontbrak nog aan één ding: politieke keuzes.

Die wil het kabinet-Schoof de komende jaren maken, staat in het regeerprogramma. Nu al is duidelijk dat dit lang zal duren, want het is een mega-operatie. Het gaat om drie hervormingen die min of meer tegelijk moeten plaatsvinden: wie een toeslag wil afschaffen, zal dat inkomen bijvoorbeeld moeten compenseren via de belastingen, of door het minimumloon en uitkeringen te verhogen.

Zulke ingewikkelde beslissingen wil het kabinet niet zelfstandig nemen. Het wil de Tweede Kamer hierbij betrekken, maar ook „gemeentebesturen, maatschappelijke organisaties, vakbonden, werkgevers en de mensen om wie het gaat”.

De regelingen rond arbeidsongeschiktheid wil het kabinet ook versimpelen. Recent trok een commissie van deskundigen daar een harde conclusie over: gedeeltelijk arbeidsongeschikten vinden de regels nu zó ingewikkeld dat zij het vaak niet aandurven om aan het werk te gaan. Het was opvallend dat dit onderwerp in het hoofdlijnenakkoord ontbrak, want deze commissie werd ingesteld op verzoek van Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt (NSC).

Wat deze vereenvoudiging nog onzeker maakt: het kabinet heeft er geen geld voor gereserveerd, terwijl de kosten al snel kunnen oplopen tot 1 à 2 miljard euro per jaar.

Het regeerakkoord benoemt ook mensen die ziek zijn in de bijstand. Zij komen om verschillende redenen niet in aanmerking voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering, maar hun gemeente erkent hen wél als arbeidsongeschikt. Zij leven veelal jarenlang op het bestaansminimum. Voor deze mensen moet de bijstand „passender” worden, vindt het kabinet.

AsielMinister zoekt met asielpakket randen van de rechtsstaat op

Zoals vooraf aangekondigd haalt minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) alles uit de kast om de asielinstroom in te perken. Het pakket is ambitieus, maar juridisch controversieel en lastig uitvoerbaar. Het kabinet wil onder meer dat meerderjarige kinderen hun ouders niet meer kunnen nareizen, asielvergunningen voor onbepaalde tijd afschaffen, grenscontroles invoeren en strenger toetsen bij herhaalde asielaanvragen. In het regeerprogramma zijn grote delen van de voornemens in het coalitieakkoord overgenomen.

De vergaande maatregelen die Faber presenteert zijn onder het Europees en Nederlands recht normaliter niet mogelijk. Daarom wil de minister een asielcrisis uitroepen, waarmee zij de regels tijdelijk kan negeren.

Minister Faber heeft donderdag tijdens haar eerste debat in de Tweede Kamer aangekondigd dat ze zo’n crisis wil uitroepen zonder inspraak van de Kamer, middels noodwetgeving. Die is in principe bedoeld voor extreme noodsituaties zoals natuurrampen en oorlogen. Ondanks het feit dat de asielinstroom momenteel ongeveer gelijk oploopt met voorgaande jaren, is er volgens de minister momenteel sprake van zo’n noodsituatie.

Ze is staatsrechtelijk verplicht om de noodwetgeving zo snel mogelijk om te zetten in een asielcrisiswet, die door de Tweede en Eerste Kamer moet worden goedgekeurd. Hoe lang het zal duren voordat ze deze wetgeving voorlegt aan de Staten-Generaal is onduidelijk. In de Eerste Kamer heeft de coalitie geen meerderheid. Volgens de oppositie zet minister Faber de Kamer buitenspel en zoekt ze de randen van de rechtsstaat op.

In de asielcrisiswet wil het kabinet onder meer een algehele asielstop doorvoeren. Ook moet de spreidingswet worden ingetrokken. Deze maatregel is uiterst controversieel: de oppositie en lokale bestuurders vrezen dat Faber de spreidingswet intrekt voordat de asielinstroom significant is afgenomen. Dat zou betekenen dat de overbelaste opvanglocaties in Ter Apel en Budel niet worden ontzien.

OntwikkelingshulpEchte bezuinigingen pas vanaf 2027, juridische obstakels

Het regeerprogramma van het kabinet-Schoof bevestigt dat er een „substantiële afname” van het budget voor ontwikkelingshulp zal plaatsvinden. In het hoofdlijnenakkoord spraken de regeringspartijen af te bezuinigen op internationale hulp met 300 miljoen in 2025, 500 miljoen in 2026 en vanaf 2027 2,4 miljard euro per jaar. Wel wordt er vanaf 2027 nog maar maximaal 10 procent van het ontwikkelingshulpbudget gebruikt voor de opvang van asielzoekers in Nederland, wat honderden miljoenen afdracht per jaar scheelt.

Voor 2025 schuift het kabinet inhoudelijke keuzes nog voor zich uit. Uit de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp blijkt dat de aangekondigde bezuinigingen op het ministerie in 2025 proportioneel over alle kostenposten worden verdeeld. Van de meeste uitgaven wordt ongeveer 10 procent afgeroomd. Het kabinet wijst erop dat een groot aantal van de budgetten in 2025 „juridisch verplicht” is, waardoor die niet zomaar in hun geheel geschrapt kunnen worden.

Door overal een beetje af te halen, vermijdt het kabinet zo veel mogelijk juridische gedoe. „De hulp die we geven richt zich vooral op voedselzekerheid en watermanagement”, aldus minister Reinette Klever. „Het sluiten van migratie-partnerschappen staat hoog op de agenda om illegale migratie te voorkomen.” Dit lijkt een trendbreuk met het beleid van de afgelopen jaren, dat aandacht schonk aan een breder scala aan onderwerpen, bijvoorbeeld seksuele rechten en gezondheid. Maar vooralsnog leidt de toegepaste kaasschaafmethode ertoe dat er in 2025 35 miljoen op ‘voedselzekerheid’ en 17 miljoen op ‘water’ wordt bezuinigd.

Het kabinet bezuinigt ook 29 miljoen op ‘opvang in de regio’. Hierdoor moeten ambities voor de lokale opvang van vluchtelingen voor 2025 „naar beneden worden bijgesteld”, aldus de begroting. Mogelijk leidt dit tot kritiek van de oppositie. Het beperken van asielstromen is namelijk een topprioriteit van het kabinet-Schoof. Elders in de begroting noemen ze opvang in de regio „onveranderd relevant”, want het „vermindert potentiële vluchtelingenstromen naar Nederland.”

LandbouwBoeren moeten helpen bij het halen van normen voor natuur en stikstof

Boeren krijgen een belangrijke, betaalde rol in het voldoen aan de internationale normen voor natuur, water, bodem, klimaat en stikstof. „We stoppen met het Nationaal Programma Landelijk Gebied”, schrijft het kabinet-Schoof in de uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord. Dat ‘NPLG’ van Rutte-IV maakt deels plaats voor „agrarisch natuurbeheer” door boeren, waar het kabinet vanaf 2026 structureel 500 miljoen euro per jaar voor uittrekt.

Het Rijk heeft de regie over deze nieuwe ‘gebiedsspecifieke’ aanpak, voor bijvoorbeeld de veenweidegebieden, gebieden rond kwetsbare Natura 2000-gebieden, brede beekdalen en grondwaterbeschermingsgebieden. Qua ruimtelijke ordening zal het Rijk zich hierbij buigen over bijvoorbeeld herverkaveling, bescherming van landbouwgrond en een Nationale Grondbank die grond opkoopt.

De landelijke stikstofaanpak van het vorige kabinet maakt plaats voor specifieke doelen per boerenbedrijf. In de toekomst krijgen boeren eigen doelen voor stikstof, broeikasgassen en voedingsstoffen in veevoer (‘doelsturing’) , waarop ze („op termijn”) afgerekend worden.

Het kabinet zegt verder niet te sturen op gedwongen krimp van de veestapel, maar krimp is wel degelijk een belangrijk onderdeel van het beleid. Bij de nieuwe mestaanpak van landbouwminister Femke Wiersma (BBB) moeten veehouderijen die doorverkocht worden krimpen (melkvee 30 procent, varkens 25 procent, pluimvee 15 procent). Ook wil Wiersma een brede, nieuwe vrijwillige opkoopregeling voor boeren introduceren. Zoals bekend, wil het kabinet-Schoof ook inzetten op technische innovatie van stalsystemen voor schonere landbouw – al wordt het succes van innovaties betwist. Er komt een nieuw stelsel om de uitstoot van ammoniak, fijnstof, geur en broeikasgassen in stallen te meten.

Het budget dat het kabinet-Schoof uitrekt voor de landbouw en het landelijk gebied is aanmerkelijk kleiner dan de 25 miljard euro van het kabinet Rutte-IV. In het Hoofdlijnenakkoord is eenmalig 5 miljard euro gereserveerd voor innovatie en doelsturing, een brede opkoopregeling, natuurbeleid, mest, en visserij. Nieuw is verder de structurele 500 miljoen euro per jaar voor agrarisch natuurbeheer.

OnderwijsBezuinigingen hoger onderwijs niet van tafel

Teleurgestelde reacties van universiteiten, hogescholen en studentenorganisaties vrijdag na de publicatie van het regeerprogramma: de bezuinigingen van zo’n 1 miljard euro op hoger onderwijs en onderzoek gaan niet van tafel. Zo schreef Caspar van den Berg, voorzitter van Universiteiten van Nederland: „Het kabinet gooit zijn eigen glazen hiermee in. De bezuinigingen op onderwijs en onderzoek zullen ertoe leiden dat het verdienvermogen van Nederland verslechtert. We zullen nog grotere tekorten op de arbeidsmarkt krijgen én er zal baanbrekend onderzoek uit Nederland verdwijnen.”

Het kabinet kondigde weliswaar aan dat de bezuiniging van 215 miljoen euro op de zogenoemde ‘sectorplannen’ niet doorgaat, een bezuiniging waardoor 1.200 wetenschappelijke banen dreigden te verdwijnen, maar dat geld moet ergens anders van de OCW-begroting komen. In plaats van banen worden er nu onderzoeksbeurzen geschrapt. „Het inwisselen van de ene bezuiniging voor de andere doet nauwelijks iets aan af aan de totale schade”, aldus Van den Berg. „Dat is lood om oud ijzer.”

Andere bezuinigingen die al waren aangekondigd gaan door zoals gepland. Onder meer de subsidies voor de maatschappelijke diensttijd en de brede brugklassen worden afgeschaft. Ook wil het kabinet bijna 300 miljoen euro geld besparen door universiteiten minder geld te geven voor internationale studenten.

Of de zogenoemde ‘langstudeerboete’ doorgaat voor alle studenten die langer doen over hun studie, is nog niet duidelijk. De bezuiniging wordt niet geschrapt, maar het kabinet wil met universiteiten, hogescholen en studenten in gesprek over de uitvoerbaarheid van die maatregel. Mogelijk worden er uitzonderingen gemaakt voor bepaalde groepen of worden er andere manieren verzonnen om langstuderen tegen te gaan.

Voor het basisonderwijs heeft het kabinet goed nieuws: de financiering van gratis schoolmaaltijden, die zou ophouden, blijft toch doorgaan. Ook krijgen basisscholen, middelbare scholen en het mbo compensatie voor de hogere kosten die de btw-verhoging op (school)boeken met zich meebrengt.

Delen





Mail de redactie