Hoe Joyce Overheul met kralenkleedjes Trump eenvoudig in een huilbaby verandert

Tegelwijsheid omlijst door bloemen of naast een geborduurde rode roos: het is goed dat ze bestaan. Traditioneel waren deze wijsheden een didactisch gezegde (“Eerlijkheid duurt het langst”), maar later kreeg ook platte humor een kans (“Het is pas een echte crisis als er geen wijn meer is”). Toen ik mijn schoonvader voor het eerst ontmoette, las ik achter zijn stoel: “In God We Trust. Alle anderen betalen contant”, en ik ontwikkelde een levenslange fascinatie voor tegelwijsheid. Je ziet ze niet vaak zo goed als die van de Nederlandse kunstenaar Joyce Overheul (1989). Zij borduurde ‘tegelwijsheid’ op kralenkleedjes, waarvan er nu een aantal te zien zijn in de tentoonstelling Leef. Lach, Leidmotief in het Centraal Museum Utrecht. Wie enthousiast is over deze jurken, kan ze kopen in de vorm van een verjaardagskalender.

Overheul borduurt in haar kralenjurken een grote roos met teksten eromheen die sommige mensen – meestal mannen – hardop willen zeggen, zoals: “Kijk niet zo boos”, “Je hebt er vast zelf om gevraagd”, “Je mag niet eens meer flirten” en “Hij heeft het vast niet zo bedoeld” (of, maar dat staat er niet, maar staat wel op de kalender: “Ben je ongesteld ofzo”). De suikerzoete kleuren met de kralen die doorgaans worden geassocieerd met huiselijke gezelligheid, staan ​​in schril contrast met de boodschap.

Als kunstenaar kiest Overheul voor textiel, kralen of knopen; met materialen die traditioneel als ‘zacht’ worden gezien. Deze gesuggereerde zachtheid koppelt ze aan een duidelijk engagement. In een interview met NRC ze zei hierover: “Door de glans van textiel moet je altijd beter kijken, want textiel verandert als het licht verandert. Dat vind ik mooi. Hetzelfde stuk stof lijkt uit meerdere kleuren te bestaan, alleen al door de stof om te draaien of een stap opzij te zetten.” Die stap opzij is inderdaad wat ze bereikt, niet alleen door de kleuren en het licht, maar vooral door de afbeeldingen die ze erop heeft genaaid of geregen.

Slachtoffer de schuld geven

Soms overheerst ironische humor, zoals in de betegelde tapijten of in haar herinterpretatie van standaardverhalen. Bijvoorbeeld in de roze wandhanger Pieta Maria is niet bij Jezus, maar de rollen worden toegewezen aan Eva en Adam. Eva voert Adam een ​​appel (die appel staat er ook als een apart kralenkunstwerk). Eva was niet sluw en onbetrouwbaar door Adam ervan te overtuigen die appel te eten, zoals de Bijbel ons wil doen geloven. Overheul classificeert die rol die aan Eva is toegewezen onder slachtoffer de schuld geven.

Op haar kralenkleedjes met de afbeelding van voormalig Amerikaans president Donald Trump draait ze ook de rollen om. Ze nam mediafoto’s van hem als uitgangspunt, hield zijn gezichtsuitdrukking intact, maar voegde er krokodillentranen en zweetdruppels aan toe. De man die Amerika weer geweldig wil maken, ontaardt in een simpele interventie huilbabyZe bewerkte een ander portret van de voormalige president, een foto die werd genomen toen hij in 2023 werd aangegeven in de Fulton County Jail in Atlanta, door hem een ​​Hulk-groen gezicht te geven tegen een achtergrond van een vuur.

Minder humoristisch, maar even geëngageerd en sterk is het grote doek Ter Apel, 22 september 2022. Hier bewerkt ze een nieuwsfoto van het ANP tot een wandtapijt waarop de vluchtelingen en asielzoekers te zien zijn die in Ter Apel buiten moesten slapen. Ze borduurde knopen, glaskralen en metaal op fluweel, waardoor de wereld van tenten een glans krijgt en je het idee krijgt dat je naar een icoon kijkt; een Bijbels tafereel met goudverf dat het lijden verzacht tot iets esthetisch. De glans die de eeuwigheid zou moeten uitstralen, wordt extra bitter voor wie bedenkt dat er een baby is gestorven toen het asiel overbelast raakte. Schopenhauers beroemde uitspraak “Het ergste moet nog komen” is geborduurd in het lettertype Fraktur (dat populair was in nazi-Duitsland). Het wandtapijt benadrukt Overheuls angst voor de richting waarin de maatschappij zich volgens haar beweegt.

Nieuwsmoment

Makkelijk scoren? Misschien, of soms, maar vaker is het resultaat sterk en zeker niet makkelijk. Heeft het überhaupt zin om kunst te maken die zo nadrukkelijk activistisch is? Wel als je het aanpakt zoals Overheul. In 2021 had ze een overzichtstentoonstelling in Museum De Fundatie met de veelzeggende titel Laten we politiek worden. Ook hier werden teksten op banieren geborduurd en had ze foto’s van haar verblijf in Iran gebruikt om om te zetten in textiel. De meerwaarde hiervan is dat een vluchtig nieuwsmoment (ook een foto van Rutte die na de val van het kabinet de Tweede Kamer verlaat, heeft ze omgezet in een kralenwerk) of kortstondig straatbeeld niet alleen wordt vastgelegd, maar letterlijk vanuit een ander perspectief moet worden bekeken.

Het textiel verzacht de harde werkelijkheid zonder comfortabel te worden. Integendeel, de zachtheid van de doeken versterkt de boodschap. De werken zijn ook bewust in glazen lijsten geplaatst, zodat je de achterkant van de werken kunt zien. Voor liefhebbers van ambachten is het natuurlijk leuk om te zien hoe iets gemaakt wordt, maar het gaat er vooral om dat de lichtinval het werk daadwerkelijk verandert. In de ruimtes van het Centraal Museum wordt de lichtinval op deze manier onderdeel van het werk, bepaald door de plek waar je als toeschouwer staat en het tijdstip waarop je er bent.

Het geheel toont de kwetsbaarheid van alles door het materiaal, de onderwerpen, de teksten en de lichtinval. Dat doet ze niet alleen door werelden te creëren, maar ook door te laten zien hoe makkelijk het is om ze te vernietigen. Overheul toont de eenvoud van vernietiging het meest effectief in de vlaggen die ze aan knopen rijgt: die van Oekraïne, Syrië en Palestina zijn gemaakt met glimmende, nieuwe knopen. De vlaggen zijn echter kapot omdat er veel knopen ontbreken. Simpel, maar uiterst effectief.

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie