Chatprogramma kan wat een mens niet lukt: complotdenkers uit hun konijnenhol halen

Geavanceerde taalbots kunnen mensen helpen die verstrikt zijn in complottheorieën te bevrijden. Na gesprekken met een chatprogramma dat gebruikmaakt van kunstmatige intelligentie, blijken proefpersonen aanzienlijk minder overtuigd te zijn van vermeende complottheorieën. Dat blijkt uit onderzoek van drie Noord-Amerikaanse gedragswetenschappers, gepubliceerd in het tijdschrift Wetenschap.

De onderzoekers voerden twee tests uit met 774 en 1.515 proefpersonen die hadden aangegeven in een of meerdere complottheorieën te geloven. Ze moesten opschrijven welke ze geloofden (uit een lijst van vijftien) en wat hen daarin aansprak. Vervolgens gingen de proefpersonen in gesprek met het taalprogramma GPT-4 Turbo, dat de opdracht kreeg om tegen de gekozen complottheorie te redeneren. De informatie die het programma gaf, werd geverifieerd door factcheckers.

Na de gesprekken, in drie rondes en met een gemiddelde duur van acht minuten, leek het geloof van de proefpersonen in hun favoriete complottheorie aanzienlijk te zijn afgenomen. Meer dan een kwart leek er sterk aan te zijn gaan twijfelen. Dit effect bleef ook maanden na het gesprek in de controlegroep bestaan.

Gevoelig voor tegenstrijdigheid

De uitkomst is opmerkelijk, omdat vaak wordt aangenomen dat mensen die in complottheorieën geloven, ongevoelig zijn voor tegenspraak en feiten die niet passen bij hun wereldbeeld. Complottheoretici zouden immuun zijn voor falsificatie; als je eenmaal in het ‘konijnenhol’ bent verdwenen, kom je er niet of slechts met grote moeite weer uit. Het onderzoek van deze wetenschappers, twee psychologen en een cognitief wetenschapper, spreekt dit tegen.

De onderzoekers, verbonden aan MIT en Cornell University, geloven dat hun test een “verrassend optimistisch beeld” geeft van de menselijke rationaliteit. Ze geloven ook dat de psychologische behoeften die mensen in de greep houden van complotdenken veel zwakker zijn dan vaak wordt gedacht. “Mensen lijken bereid hun overtuigingen aan te passen wanneer ze worden geconfronteerd met sterk bewijs”, zeggen de onderzoekers.

Hun bevindingen zijn ‘interessant’, zegt de Maastrichtse hoogleraar radicalisering Jan-Willem van Prooijen, auteur van Hoax. Waarom mensen in complottheorieën geloven (2024). “We hebben eerder gezien dat ontmaskeren helpt, maar het effect was kleiner dan in dit onderzoek.” Volgens Van Prooijen komt dat doordat ChatGPT veel meer informatie tot zijn beschikking heeft dan de meeste mensen en daardoor beter kan reageren op complotdenkers. “Complotdenkers hebben vaak zelf onderzoek gedaan en hun eigen conclusies getrokken. Het is niet zo moeilijk om ze te weerleggen, maar je moet wel goed thuis zijn in de materie. Een chatbot heeft al die informatie al op één plek.”

Ook het feit dat de proefpersonen wisten dat ze met een taalprogramma spraken en niet met een mens, dus zonder het risico op publieke vernedering, zou een rol kunnen spelen, zegt Van Prooijen. “Mensen houden niet van gezichtsverlies, het zou kunnen dat ze daar minder last van hebben als ze met een computer omgaan.”

Verbindingen maken

Er zijn ook bedenkingen. “Complotdenkers zijn doorgaans niet happig op deelname aan wetenschappelijk onderzoek, dus hardcore complotdenkers zullen waarschijnlijk niet in de steekproef zitten”, zegt de Rotterdamse hoogleraar cognitieve psychologie Rolf Zwaan. Hij vindt het onderzoek goed uitgevoerd, maar is sceptisch of de test ook zou werken bij diepgelovige complotdenkers en vraagt ​​zich af of de proefpersonen zich niet onbewust conformeerden aan het ontwerp van het onderzoek.

Zwaan twijfelt in het algemeen of het wenselijk is om mensen te overtuigen met behulp van AI. ChatGPT kan ook bevooroordeeld zijn, zegt hij, en het gebruik ervan zou zelfs complotdenken kunnen aanmoedigen. “ChatGPT is erg goed in het leggen van verbanden en het vinden van dergelijke, meestal veronderstelde verbanden zijn precies wat complottheoretici kenmerkt.” Hij denkt dat het mogelijk veel beter zou werken “als je AI zou gebruiken om mensen te overtuigen van een complottheorie dan wanneer je ze van dit idee zou proberen te genezen. Mensen zoeken naar verbanden en ChatGPT vindt ze voor hen.”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie