Zwarte slachtoffers van ‘de grote bankroof’ in Zuid-Afrika voelen zich verraden door corrupte politici

Garagehouder Aubrey Mulaudzi en twee van zijn werknemers kijken onder de motorkap van een twintig jaar oude stationwagen. Hij moet sleutelen aan de voornamelijk oude auto’s die zijn klanten bij hem brengen voor reparaties.

Zes jaar geleden, voordat de Zuid-Afrikaanse VBS-bank omviel, was dat anders. Mulaudzi had toen dertig mensen in dienst. Maar de ineenstorting van de bank heeft zijn bedrijf in Thohoyandou, een stad in het noorden van de provincie Limpopo, aan de rand van de afgrond gebracht.

Mulaudzi had 2,5 miljoen rand (127.000 euro) via aandelen in de bank geïnvesteerd en had daar een zakelijke rekening. “Direct nadat VBS failliet ging, had ik geld nodig omdat een grote klant niet betaalde. Maar mijn spaargeld was op, dus ik kon mijn rekeningen niet meer betalen. Van de dertig werknemers moest ik er vierentwintig ontslaan. Bovendien kan ik nergens meer geld lenen omdat ik niet meer kredietwaardig ben.”

Tot op de dag van vandaag heeft hij nog geen cent van zijn geld teruggezien. In totaal hebben ongeveer duizend beleggers en meer dan twintigduizend spaarders geld verloren.

Mulaudzi schudt haar hoofd als reactie op het recente nieuws dat minister van Justitie Thembi Simelane, toen ze nog burgemeester was van de provinciehoofdstad Polokwane, profiteerde van de verduistering bij VBS. “Er zijn wel ambtenaren en bankmedewerkers veroordeeld, maar de grootste fraudeurs zijn de politieke zwaargewichten. Mensen als Simelane hebben ons geld gepakt en willen het niet terugbetalen. Ze hebben ons verraden.”

Mulaudzi is geïrriteerd dat de fraudeurs de arme inwoners van Limpopo hebben geviseerd vanwege hun hebzucht. “Ze hebben met ons geld prachtige huizen en luxe auto’s als Lamborghini’s gebouwd. Ze hebben dat geld echt niet nodig.”

Piramidespel

De VBS Mutual Bank, die voornamelijk de armen en gemeenten in het landelijke noorden bediende, ging in 2018 failliet door grootschalige corruptie en fraude. Onderzoek in opdracht van de South African Reserve Bank (SARB), de centrale bank van Zuid-Afrika, beschrijft hoe een netwerk van politici, gemeenteambtenaren, het management van de bank en accountants van PricewaterhouseCoopers (PwC) de schatkist van de bank plunderden via louche bedrijven en tussenpersonen. Het rapport uit 2018, getiteld ‘De grote bankoverval’ (De grote bankoverval) De onderzoekers schatten dat er zo’n 100 miljoen euro aan geld in de verkeerde zakken is beland.

Vanaf 2015 runde het management de bank als een soort piramidespel. Spaarders kregen extreem hoge rentes en om die te kunnen betalen had VBS voortdurend nieuw kapitaal nodig. Regionale politici, zoals de ANC-penningmeester in Limpopo Danny Msiza, gebruikten hun invloed en steekpenningen om nieuwe spaargelden aan te trekken. Zo stortten vijftien gemeenten, waaronder Polokwane, in totaal 1,6 miljard rand (81 miljoen euro) bij VBS. Dit was echter in strijd met de wet, omdat VBS als ‘onderlinge bank’ niet over de juiste bankvergunning beschikte.

Ngwedzeni Mukwelko, 55, die een marktkraam heeft vlak bij het winkelcentrum waar het VBS-hoofdkantoor in Thohoyandou was gevestigd, viel ook voor de hoge rentetarieven. Ze zette ongeveer R12.000 (€610) op een rekening bij VBS. “Het was een fantastische bank. Als je R100 stortte, was het na zes maanden R110 of soms zelfs R120. Dankzij die rente kon ik mijn vijf kinderen naar school sturen,” zegt de marktvrouw in de lokale taal Venda. Ze heeft nooit Engels geleerd.

Ze is er trots op dat ze rond kan komen met wat ze verdient met haar marktkraam, al is het assortiment beperkt: tomaten, soep en chakalaka, een Zuid-Afrikaans groentegerecht. Maar ze heeft geen geld meer over. “Ik zou mijn VBS-spaargeld kunnen gebruiken om extra eten te kopen voor de dure feestdagen of misschien voor een begrafenis.”

Vertrouwen

De oprichting van VBS, een afkorting van Venda Building Society, dateert uit de tijd van de apartheid en de zogenaamde thuislanden (thuislanden), semi-autonome gebieden die door het regime zijn ingesteld om de zwarte bevolking van de blanken te scheiden. In 1982 richtte de regering van de Venda Republiek, een van de thuislanden, samen met traditionele leiders VBS op. Het was in staat om kleinschalige leningen te verstrekken aan de arme zwarte bevolking, die geen beroep kon doen op bestaande banken.

“Het was onze bank en we vertrouwden hem volledig,” legt standhouder Mukwelko uit. Ze had nooit verwacht dat VBS zou instorten. “Iedereen hier bankierde bij VBS. De bank was eigendom van zwarte mensen, alle andere banken zijn eigendom van blanke mensen.”

Ze pauzeert als een vrachtwagen van een budget supermarktketen voorbij raast. Passerende voetgangers verdringen zich tegen de kraam van Mukwelko vanwege ruimtegebrek. Als het lawaai verstomt, vervolgt de kraamvrouw: “Bovendien was dit de eerste bank die hier in Thohoyandou een kantoor opende.”

Garage-eigenaar Mulaudzi spreekt ook nog steeds vol lof over de beginjaren van de bank. “Ik was echt trots op VBS. Toen ik mijn bedrijf begon, was het de enige bank die mij een lening wilde geven. De andere banken leenden niet aan arme mensen zoals ik.” Nadat Mulaudzi die lening had afbetaald, besloot hij te investeren in VBS.

“De financiële toezichthouder zei dat de bank het goed deed, dus het leek een goede beslissing,” herinnert Mulaudzi zich. Wat hij toen niet wist, was dat de accountants die door PricewaterhouseCoopers en KPMG werden bijgestaan, valse cijfers over VBS produceerden. “En plotseling ging de bank failliet en konden we niet meer bij ons geld. We begrepen het niet.”

Honderden spaarders, waaronder Mukwelko, gingen naar de VBS-kantoren om hun spaargeld op te eisen. “Ik heb wekenlang buiten de deur geslapen, maar uiteindelijk heeft het me niets opgeleverd.”

Getuigenverklaring

In eerste instantie leken de hoofdrolspelers in het schandaal ermee weg te komen. Maar de jacht op de verdachten door de National Prosecution Authority (NPA) is sinds afgelopen juli in een stroomversnelling gekomen. Voormalig VBS-voorzitter Tshifhiwa Matodzi, die door het ministerie van Financiën wordt gezien als de ‘kopstuk‘ achter de plunderingen van de bank, bekende schuldig te zijn aan 33 aanklachten van fraude, afpersing, witwassen en diefstal.

In een gelekte getuigenis die hij onder ede aflegde, verklapt Matodzi de waarheid. Het 263 pagina’s tellende document beschrijft wie er profijt van heeft gehad.

De getuigenis sloeg in als een bom, vooral omdat Matodzi beweert dat oppositieleider Julius Malema en zijn toenmalige adviseur Floyd Shivambu van de marxistische partij Economic Freedom Fighters (EFF) maandelijks steekpenningen ontvingen.

Minder dan een maand na deze getuigenis onthullen onderzoeksjournalisten, die de drijvende kracht zijn achter het blootleggen van de corruptie, dat minister van Justitie Thembi Simelane ook een verdachte lening heeft ontvangen van een bedrijf dat is gelinkt aan VBS. De dag na het nieuws valt een gespecialiseerde onderzoekseenheid, de Hawks, het huis van Simelanes voormalige persoonlijke assistent binnen en neemt documentatie in beslag.

Toen Simelane burgemeester was van Polokwane, investeerde haar gemeente in 2016 en 2017 zo’n R350 miljoen (€17,7 miljoen) in VBS met de hulp van beleggingsmakelaar Gundo Wealth Solutions. Simelane ontving R575.000 (€29.000) van hetzelfde bedrijf, wat volgens haar een lening was om een ​​koffieshop te kopen.

De ANC-minister wankelt, zegt Dirk Kotzé, politiek analist en hoogleraar aan de Universiteit van Zuid-Afrika. Zowel de ANC-integriteitscommissie als president Cyril Ramaphosa eisen een verklaring. “Haar politieke lot ligt in handen van het ANC. En Ramaphosa wil de corruptie binnen de partij aanpakken, want dat heeft het ANC veel stemmen gekost bij de verkiezingen eerder dit jaar.”

Gerechtigheid

Momenteel loopt er een proces tegen dertien verdachten, waaronder de eigenaar van Gundo Wealth Solutions, voormalig ANC-penningmeester Danny Msiza, de voormalige bestuurders en accountants van KPMG en PwC.

Slachtoffers als Mulaudzi en Mukwelko hebben weinig vertrouwen in de zaak. “Ze hebben de beste advocaten van het land ingehuurd met het geld dat ze van ons hebben gestolen, terwijl ik geen geld meer had om juridische stappen te ondernemen tegen VBS,” gromt Mulaudzi. Hij vindt ook dat het rechtssysteem veel te traag handelt. “We willen dat ze ons geld terugbetalen, maar ze hebben het allang weggesluisd, buiten bereik van de rechtvaardigheid.”

Hij heeft meer vertrouwen in de heroprichting van de bank. “Daar is 1,5 miljard rand voor nodig. Als je bedenkt hoeveel onze overheid jaarlijks verliest aan corruptie en fraude, is dat een schijntje.” Hij is hierover in gesprek met de staatsbank. “Maar wie vertrouwt die bank in de toekomst nog?”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie