Anne Wenzel ontwierp een monument voor de vergeten razzia in Rotterdam: ‘Hoe kon het dat ik hier nog nooit van had gehoord?’

Maandag 6 november Vergeten geschiedenis

Vandaag was een goede dag! Vandaag plaatsten wij het Razzia Monument aan de Parkkade in Rotterdam. Tweeënhalf jaar geleden kreeg ik van de Stichting Razzia Monument Rotterdam de opdracht een ontwerp te maken voor een monument. Op 10 en 11 november 1944 deporteerden de Duitse bezetters, minutieus voorbereid en onverwacht, 52.000 Rotterdamse en Schiedamse mannen tussen de 17 en 40 jaar oud. De meesten werden als dwangarbeiders naar Duitsland afgevoerd. Maandenlang moesten zij hun dierbaren in angst en onzekerheid achterlaten. Meer dan 500 mannen overleefden het niet.

Hoe kon ik hier nog nooit van gehoord hebben? Ik woon al bijna vijfentwintig jaar in Rotterdam. Het bombardement, en vooral de wederopbouw, is onderdeel geworden van de Rotterdamse identiteit. De inval laat een immens tweede gat achter in het leven van de Rotterdammers. Het feit dat dit hoofdstuk uit de geschiedenis in de vergetelheid is geraakt, maakt het nog brutaler. Het lijkt mij noodzakelijk dat er een monument wordt opgericht. Maar hoe stel je je dat voor?

Prachtig om de beelden aan de Maas te zien: het glazuur weerspiegelt de wolken

Ik heb twee mensen gebeeldhouwd: een man en een vrouw. En toen deed ik wat er tijdens de inval gebeurde: ik pakte een groot mes en sneed deze twee mensen brutaal uit elkaar. Waar ze elkaar raakten, werden wonden zichtbaar.

De afgelopen twee jaar heb ik met mijn team de metershoge versie van deze beelden geboetseerd in mijn atelier in Zuid. Ik heb de wonden geaccentueerd in fluorescerend oranje. Luigi Zuliani zette de sculpturen de afgelopen maanden in zijn atelier in Zoetermeer in elkaar.

Vandaag zijn de beelden op hun eindbestemming aan de Parkkade in Rotterdam geplaatst. Het was koud, maar gelukkig droog. Het is prachtig om de beelden aan de Maas te zien: het glazuur op de beelden weerspiegelt door het wisselende licht de kleuren van de wolken anders. Op de achtergrond de Erasmusbrug. De afstand van de Maas.

Dinsdag 7 november Woorden vinden

Ik schrijf een toespraak voor de onthulling aanstaande vrijdag. Het is niet makkelijk. Oorlog is zelden zo dichtbij als de laatste tijd. In oorlog wordt de ‘vijand’ bij voorkeur afgeschilderd als de anonieme ander, maar oorlog gaat over mensen. Mijn monument in Rotterdam geeft een gezicht aan de slachtoffers van de inval. En plaatst ze centraal in het Rotterdamse leven, zodat hun verhaal gezien wordt.

We kunnen de acties uit het verleden niet veranderen. Daarom moeten we ons het verleden herinneren, in de hoop dat we ervan leren, zodat zoiets in de toekomst nooit meer zal gebeuren.

Ik wil je dit graag vertellen. Maar ik moet nog steeds de juiste woorden vinden.

Woensdag 8 november Plannen in klei

Ik zit al een tijdje in de Raad van Toezicht van het EKWC (Europees Keramisch Werkcentrum). Vanmiddag kwamen we samen met onze directeur Geertje Jacobs aan de slag met de visie en plannen voor de nieuwe aanvraagronde voor subsidie ​​vanuit de BIS (basisinfrastructuur).

Het EKWC is een bijzonder instituut. Jaarlijks kunnen hier zo’n zestig kunstenaars, ontwerpers en architecten terecht tijdens een residentie drie maanden lang hun plannen in klei uitvoeren. De meesten hebben nog nooit met klei gewerkt. Zij worden bijgestaan ​​door adviseurs die hen technisch begeleiden.

Ik heb er zelf twee keer één residentie klaar. Je zou het niet zeggen als je mijn werk ziet, dat voornamelijk uit monumentale beelden bestaat, maar ik heb geen technische opleiding gehad. Tijdens mijn studie aan de AKI in Enschede heb ik geleerd ideeën te ontwikkelen. Bij het EKWC heb ik de technische kennis opgedaan om grote keramische sculpturen te maken. Dat ik monumentale beelden kan maken in de openbare ruimte, zoals het Razzia Monument, heb ik te danken aan Struktuur 68 in Den Haag. Dit bedrijf weet alles over keramiek in de buitenruimte.

Donderdag 9 november Heerlijke rust

De toespraak is klaar! Het Razzia-monument staat.

Ik voel een grote vrede.

Vrijdag 10 november Tot aan de enkels in het water

Het regent voortdurend. Het eerste, besloten deel van de herdenking vindt plaats in de grote rondvaartboot Spido op de kade voor het monument. Binnen luisteren zo’n 350 gasten naar toespraken, terwijl de boot dreigend tegen de kade aanslaat en de kroonluchter boven de speakers gevaarlijk op en neer deint.

Voor het tweede deel van de herdenking, met de onthulling van de beelden, gaan de gasten naar buiten. Door de absurde hoeveelheid regen staan ​​we dichter bij elkaar, steunen we degenen die het nodig hebben en laten we vreemden onder onze parasols schuilen. Voor het monument staan ​​stoelen onder tenten. Rondom het gehele monument staat een indrukwekkende menigte, met een vrijwel ononderbroken dak van veelkleurige parasols. Een beschermende, menselijke muur.

De preekstoel werd op het laatste moment onder de tenten geplaatst. René Versluis, voorzitter van de Stichting Razzia Monument Rotterdam, vertelt over de inval. Dan spreek ik. Ik leg uit hoe ik tot het ontwerp ben gekomen en aan het einde leg ik de link met de oorlogen die de laatste tijd zo verschrikkelijk dichtbij zijn. Oorlogen die de levens van mensen bepalen, maken en breken. Oorlogen die nooit winnaars zullen kennen, maar alleen verliezers.

Tenslotte zal de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb spreken, die de stromende regen treffend vergelijkt met de tranen van de inval. Tranen die nooit droogden.

Het donkere stof valt van de beelden. In een grote, langzaam stromende optocht lopen mensen langs de beelden en leggen emotioneel bloemen. Samen met de voorzitter en secretaris van de stichting, Aboutaleb en raid-veteranen sta ik voor de beelden zodat de pers foto’s kan maken. Het gras is zo drassig dat we tot onze enkels in het water staan. Onze kleren worden drijfnat.

Op 10 november 1944 was het precies hetzelfde, vertelt een van de veteranen. Alleen was het toen kouder.

Zaterdag 11 november Wat waren de vrouwen jong

Het programma wordt vanmiddag voortgezet in Theater Walhalla met een muzikaal optreden van Roland Vonk met tijdens de inval geschreven liedjes. ‘s Avonds zien we een theaterstuk waarin de verhalen van drie raid-veteranen worden verteld.

Tussen de optredens door komt er een dame naar mij toe. Het beeld maakte haar emotioneel. Ze was geschokt omdat ze plotseling besefte hoe jong de vrouwen waren. Als we aan de inval denken, denken we vooral aan de mannen die als dwangarbeiders zijn weggevoerd, maar de achtergebleven vrouwen zijn evenzeer slachtoffers. Van de ene op de andere dag moesten ze plotseling de stad draaiende houden zonder de 52.000 man, hun banen overnemen en voor de kinderen en ouderen zorgen. De Hongerwinter moest nog komen.

Zondag 12 november Bespreek wat er is gebeurd

Vanmiddag langs het monument gefietst. Van een afstand kun je duidelijk zien dat de man en de vrouw uit elkaar zijn gescheurd. Het vacuüm tussen de beelden is bijna tastbaar.

Er staan ​​voortdurend mensen naast de beelden. Ze leggen steeds meer bloemen, sommigen hebben kaartjes en linten met namen. Je hoort ze met elkaar praten over hun vader, hun grootvader, over wat er is gebeurd.

Sommige mensen spreken met emotie tegen mij. Je voelt hoe noodzakelijk het was dat er een monument werd gebouwd voor de inval. Kunst creëert beelden en maakt daarmee het onzichtbare zichtbaar en bespreekbaar.

De razzia van november 1944 in Rotterdam is geen vergeten hoofdstuk meer.