Rieneke van Tongeren schreef het bijzondere verhaal van Mahmoud en Mahmoud uit Heerenveen op. ‘Dit moest verteld worden’

Hoewel zij het conflict – en nu de oorlog – tussen Israël en Palestina al jaren volgt, had Rieneke van Tongeren uit Havelte nooit kunnen vermoeden dat de voltooiing van haar boek precies zou samenvallen met de aanval van Hamas op Israël. En de daaropvolgende vergeldingsoorlog.

Toch is dat precies wat er gebeurde. Begin november presenteerde ze haar boek Mahmoud & Mahmoud. Staatloos, nooit hopeloos in Heerenveen naar een zaal vol geïnteresseerden. De twee Palestijnen die haar hun levensverhaal toevertrouwden, waren er ook. Onherkenbaar.

De muren hebben oren

“In Syrië hebben de muren oren. Ze waren bang dat hun uitspraken gevolgen zouden hebben voor familie daar”, zegt Van Tongeren. Syrië? “Beide mannen hebben hun hele leven in het Syrische vluchtelingenkamp Yarmouk gewoond”, legt Van Tongeren uit. Daarover later meer.

Van Tongeren leerde de mannen kennen in februari 2018. Ze geeft Nederlands aan anderstaligen op het Friesland College in Heerenveen en is meteen onder de indruk van de man die ze in haar boek noemt als Mahmoud Ali. “Er kwam een ​​goedgeklede man binnen.” Bovendien straalt hij een zekere rust en veiligheid uit. ‘Iemand waarvan je kon zien dat hij het in zijn leven had gemaakt.’

Intelligent en sfeervol

De vijftiger valt ook op door de vragen die hij stelt tijdens de les. “Ja, maar Rieneke, dat was het”, herinnert Van Tongeren zich. ‘Je zegt dat het zo is, maar waarom? Hij redeneerde alles heel logisch vanuit de grammatica.” Niet veel later belandt ook Mahmouds beste vriend en naamgenoot in dezelfde klas.

“Ik was onder de indruk van hun vriendschap, hun warmte en vriendelijkheid. Ze zorgden echt voor sfeer in de groep”, vertelt de oud-docent. Tot deze klasse behoorden politieke vluchtelingen, mensen die vluchtten vanwege hun geaardheid of hun religie. Ze komen van over de hele wereld. “Het was zo’n coole les. Iedereen respecteerde elkaar en zag elkaar als mensen. Deze mannen speelden daarin een verbindende rol.”

Terugkeren is ons recht

Als de mannen met een medestudent een presentatie over Palestina geven, hoort Van Tongeren meer over de achtergrond van de twee. “De presentatie werd genoemd Het land van mijn ouders ”, herinnert ze zich nog goed. De mannen en hun medestudent vertellen dat ze hun hele leven in een vluchtelingenkamp in Syrië hebben gewoond en leggen uit hoe dat zo is gekomen.

Hoewel hun moederland ontoegankelijk is, dromen alle Palestijnen in het vluchtelingenkamp Yarmouk aan de rand van de Syrische hoofdstad Damascus van hun terugkeer naar het moederland. Palestina is van ons, morgen keren we terug, terugkeer is ons recht, staat op de muren in het vluchtelingenkamp geschreven.

Ik wel, zij niet

Hun verhaal raakt Van Tongeren. “Ik voelde me bijna schuldig. Als 18-jarige ben ik met mijn westers paspoort op plekken geweest waar ze nooit heen zouden kunnen gaan. Ook de plaatsen die zij in hun presentatie beschreven, zoals Haifa. Dat heeft mij zo geraakt. En ik denk dat niemand weet dat hele generaties Palestijnen niet alleen niet in hun moederland zijn opgegroeid, maar daar ook niet heen kunnen. Ik vond dat dit verhaal verteld moest worden.”

Na het beëindigen van zijn opleiding aan de kunstacademie in de jaren negentig besloot Van Tongeren naar het buitenland te gaan. Ze komt een advertentie tegen waarin ze in een Israëlische kibboets wil werken. De kibboets heeft een winkel en een restaurant net buiten het dorp. ‘De Arabieren’, zoals de Palestijnen daar worden genoemd, werken in de keuken van het restaurant.

Weet je dat dit een vluchtelingenkamp is?

“Ik ging ooit met mensen uit de keuken mee naar hun stad, Jericho. We moesten langs allerlei controleposten en kwamen in een leeg huis terecht, waar de moeder een groot dienblad vol lekkers op een krukje zette en er een tafel van maakte. Het was erg leuk, maar ook een beetje vreemd. Daarna gingen we op bezoek bij de buurvrouw, ook een collega. Weet jij dat dit een vluchtelingenkamp is?, vroeg hij mij. Het bleek een kamp te zijn waar ze al tientallen jaren woonden. Toen dacht ik: hier moet ik iets mee doen.” Van Tongeren lacht: “Dat iets dat duurde een tijdje.”

Als ze de twee mannen ontmoet, weet ze: dit is het moment. Ze stopt om verschillende redenen met haar werk als lerares. “Ik zei tegen een vriend: ik zou eigenlijk heel graag een boek willen schrijven over het verhaal van Mahmoud en Mahmoud. Ze moedigde mij aan”, zegt Van Tongeren. Ze vraagt ​​de mannen of ze ze mag interviewen en negen maanden lang zien ze elkaar bijna wekelijks in een café.

Dit was echt saai

“Ze vonden het boek een heel leuk idee, omdat ze ook merkten dat veel mensen geen idee hebben hoe de problematiek werkt”, schetst ze. Hoewel ze veel vertrouwen hebben in hun voormalig schrijver als schrijver, denken de mannen actief mee. Ze nemen geen blad voor de mond. Van Tongeren lacht weer. “Toen kreeg ik te horen: ik weet niet hoe Nederlanders hierover denken, maar dit stuk was echt dodelijk saai. Nee, dit is echt geen mooi stukje tekst.”

Ze vertellen dan meer en vertonen ook video’s en films van hun voormalige huizen in Yarmouk en het leven daar. Na een bombardement in 2013 door het regime van dictator Assad is er niets meer over. De twee mannen, die op dezelfde school als leraar werken, storten zich op hun werk, totdat dat niet meer mogelijk is. Na Al-Nakba (de catastrofe) in 1948, toen veel Palestijnen uit hun land werden verdreven, verdrijft Assad hen nu uit Syrië.

Trots was hij!

Het vluchtelingenkamp is onveilig, het wordt voortdurend gebombardeerd. Mensen worden ontvoerd in ruil voor losgeld en vooral vrouwen zijn niet zeker van hun leven op straat. Vrienden Mahmoud en Mahmoud besluiten samen te vluchten omdat zij hoofden van de familie zijn. Na een lange reis, onder meer in een vrachtwagen, komen ze aan in Nederland. Ze hopen hun familie snel weer te zien, maar worden geconfronteerd met het trage Nederlandse asielsysteem.

Het gaat inmiddels goed met Mahmoud en Mahmoud, schetst Van Tongeren. Beide mannen, inmiddels midden zestig, hebben een leven opgebouwd in Heerenveen. De oud-docenten vullen hun dagen met vrijwilligerswerk. Hun vrouwen wonen eveneens in Nederland, evenals een aantal van hun inmiddels volwassen kinderen. “Een van de mannen heeft onlangs zijn pasgeboren kleindochter aangegeven bij de burgerlijke stand. Trots dat hij was, dat ze vanaf haar geboorte de nationaliteit heeft, Nederlandse!”

Bijdrage aan meer begrip

Van Tongeren kijkt terug op een mooie boekpresentatie. “Ik was er bang voor, vooral vanwege de oorlog nu. Want hoe je het ook bekijkt, met het schrijven van dit boek heb ik een kant gekozen”, zegt ze. Hoewel ze de pijn van Israëlische burgers begrijpt, omarmt ze het Palestijnse verhaal. “Wat er nu gebeurt, voedt de haat aan beide kanten. Kinderen groeien op met haat en wrok jegens anderen. Wat er nu en de afgelopen decennia met de Palestijnen is gebeurd, is disproportioneel.”

En Van Tongeren zelf? Ze hoopt dat haar boek zal bijdragen aan meer begrip. “Veel mensen noemen het conflict ingewikkeld. Ik denk dat ze zichzelf soms een excuus geven. Om je er niet in te hoeven verdiepen en er geen mening over te hoeven hebben. Als je puur naar mensenrechten kijkt, is het niet zo ingewikkeld.”

Het boek ‘Mahmoud & Mahmoud. Staatloos, nooit hopeloos’ is uitgegeven door Uitgeverij Palmslag en is verkrijgbaar via hun website. Rieneke van Tongeren zal op 30 november haar boek opnieuw presenteren en bespreken, dit keer in de bibliotheek in haar woonplaats Havelte.