[ad_1]
Toenemende bedreigingen van onderzoekers. Inmenging door autocratische regimes. Spanningen op universiteiten als gevolg van de oorlogen in Oekraïne en Gaza. Veiligheid van wetenschappers, studenten en kennis zelf is een hot topic in de academische wereld. Joodse studenten klagen over de onveiligheid, anderen roepen hun instelling op om stelling te nemen tegen Israël. Op de Campus Den Haag, onderweg naar het Ministerie van Onderwijs, zijn posters geplaatst van Palestijnse kinderen die door Israël zijn ‘vermoord’.
Demissionair minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur & Wetenschap, D66) is er druk mee. Op zijn voorspraak UNESCO heeft een resolutie aangenomen waarin de lidstaten worden opgeroepen de academische vrijheid te beschermen en meldpunten op te zetten voor bedreigde wetenschappers. Ook werkt hij aan een wet voor ‘kennisveiligheid’ en tegen buitenlandse inmenging. Inclusief de screening van onderzoekers van buiten de EU, een voorstel dat negatief werd geadviseerd door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
De spanningen over de Gaza-oorlog lopen hoog op, ook op universiteiten. Wat kun je eraan doen?
“Er ligt een grote uitdaging voor het hele onderwijsveld. Studenten hebben nu een sterk gevoel van wat het betekent om in 2023 te leven, ze zijn op zoek naar commitment. Onderwijs speelt een belangrijke rol bij het dichter bij elkaar brengen van mensen in zulke moeilijke discussies.”
Gebeurt er genoeg?
“Ik heb het gevoel dat onderwijsinstellingen enerzijds meer kunnen doen, omdat het juist de plekken zijn waar veel kennis aanwezig is over het voeren van lastige gesprekken. Tegelijkertijd is er minder mogelijk, omdat het niet het debat is dat je op straat voert. Wat zijn de spelregels? Het wetenschappelijk debat wordt gevoerd op basis van kennis, en met aandacht en respect voor anderen. Er ligt dus een moeilijke opgave. Wij vragen veel van onze docenten.”
Moeten universiteiten zich meer uitspreken in deze oorlog?
“Het is niet aan mij om daarover na te denken. Uit mijn gesprekken met studenten en docenten weet ik dat het belangrijk is dat instellingen zich engageren. Niet met een partij, absoluut niet, maar met het debat binnen hun gemeenschap.”
Heeft het ministerie hierin geen rol?
“Ik vind het belangrijk dat het gesprek in de klas of collegezaal plaatsvindt. Wij proberen houvast te bieden door veel gesprekken te voeren met bestuurders, docenten en studentenorganisaties: hoe kunnen wij jou helpen? We hadden onlangs een gesprek met een Israëlische student en een Afghaanse student met tegengestelde perspectieven. Ik vroeg wat ze wilden van hun instelling en dat was: dat ze hier aandacht aan besteden. Dit geldt niet alleen voor universiteiten, Israël-Palestina is een vrij zeldzaam voorbeeld van een onderwerp dat de volle breedte van het onderwijs raakt.”
Het gaat hier om de ‘sociale veiligheid’ van instellingen. Er zijn nog meer angstaanjagende bedreigingen voor wetenschappers van buiten de universitaire wereld, vooral sinds de coronapandemie. Bij UNESCO riep Dijkgraaf de lidstaten op om meldpunten voor hen op te zetten, zoals Nederland dat al doet.
Wat kunnen deze meldpunten doen?
“Dit is een mondiaal probleem, dus het is in de eerste plaats goed om kennis uit te wisselen, data te verzamelen en de samenwerking te vergroten. Moedig instellingen en de samenleving als geheel aan om bedreigde wetenschappers te steunen. En er is een lijn naar politie en justitie.”
Zal het overgaan of erger worden?
“Het wordt steeds erger. Corona was de katalysator, maar het is een structureel fenomeen. En de reden is heel simpel: onze samenleving wordt steeds afhankelijker van wetenschappelijke kennis. Dan zullen mensen ook betrokken raken bij de wetenschap. Wat we hiervan moeten leren is dat “We geven ervaringen en lessen veel beter door binnen de academie. Collega-wetenschappers zeggen nog vaak: goh, wat erg voor die virologen. Maar ze beseffen niet dat het hen de volgende keer kan overkomen.”
Moeten politici zich daar ook niet druk over maken, omdat ze zich tijdens corona zo lang achter de wetenschap hebben verstopt?
“Dat is een goed punt. Je houdt de wetenschap ook veilig door grenzen duidelijk aan te geven: dit is wetenschap, dat is politiek. Door de wetenschap te veel bij de politiek te betrekken, worden wetenschappers onnodig kwetsbaar. Het was natuurlijk ook verleidelijk, vooral aan het begin van de pandemie, toen beleidsmakers met een geheel nieuwe, onzekere situatie werden geconfronteerd.”
Een andere bedreiging is die van buitenlandse inmenging. De VU schrapte een Chinacentrum toen bleek dat dit gefinancierd werd door Chinese instellingen.
“Wat er op de VU is gebeurd, vind ik een goed voorbeeld van iets wat niemand verstandig vindt. Het is ook een interessant incident omdat we bij kennisveiligheid vaak denken aan het lekken van technologische kennis. Maar het heeft ook te maken met externe invloed vanuit de academische wereld en met onze waarden.”
Maar het onderzoeken van een Chinese interpretatie van de mensenrechten, zoals dat centrum wilde, zou toch zeker interessant kunnen zijn?
“Ja, maar niet als dat de Chinese interpretatie is. Onderzoekers moeten vrij zijn en niet worden gestuurd door andere landen die specifieke inhoud voor ogen hebben en daarvoor middelen ter beschikking stellen.”
Wat is nu uw eerste doel met kenniszekerheid?
“Bewustwording. Wat we keer op keer horen, vanuit het veld maar ook vanuit de inlichtingendiensten, is dat je niet naïef moet zijn. Dat is het eerste risico. Dan is het een kwestie van de juiste balans vinden, want het tweede risico is dat je word paranoïde. Dan valt alles stil en haal je de zuurstof uit het systeem. Dit zijn subtiele overwegingen, en die kunnen alleen gedaan worden met kennis uit het veld.”
Maar je wilt ook screening van onderzoekers van buiten de EU. De KNAW vreest onpraktischheid en discriminatie.
“Wij ontwikkelen deze screening als aanvullend instrument. Ik vond de waarschuwing van de Academie zeer waardevol. Het zit echt in de nuance, het mag geen bot instrument worden. Screening werkt alleen als je deze voldoende beperkt, zodat het om een relatief klein aantal onderzoekers met specifieke risicofactoren gaat. En tegelijkertijd is het duidelijk dat we het zonder screening simpelweg niet redden.”
Was het niet de bedoeling om alle onderzoekers van buiten de EU te screenen?
“Nou, allereerst zijn we dit nog aan het ontwikkelen en ik kan me goed voorstellen dat je bij grote groepen onderzoekers meteen de conclusie zou trekken dat screening helemaal niet nodig is. Dat zal het grootste deel zijn. Wat je uiteindelijk wilt, is dat je voor elk domein een checklist hebt. De screening zal alleen generiek zijn in de zin dat we geen onderscheid maken tussen landen.”
Een sociaal wetenschapper met Hamas-sympathieën?
“Dit zijn allemaal zaken die we zorgvuldig moeten onderzoeken. De nadruk zal waarschijnlijk liggen op technische opleidingen, vooral in… dubbel gebruiktechnologie, die zowel civiele als militaire toepassingen kent. Uiteindelijk gaat het echt om relatief kleine aantallen onderzoekers en disciplines.”
Bestaat er een beroepsmogelijkheid bij weigering?
“Dat kan ik me heel goed voorstellen, maar ik weet het niet. Op dat punt zijn we nog niet.”
Nog een heel andere invloed betreft die van buitenlandse studenten. Er wordt in de politiek veel gediscussieerd over de problemen die een dergelijke internationalisering met zich mee zou brengen, zoals woningtekorten of de teloorgang van het Nederlanderschap.
“Ik ben er trots op dat Nederland een topbestemming is voor buitenlandse studenten. Maar ook hier moet je de balans vinden. Ik denk dat we nu in de tweede fase van internationalisering zitten. De eerste was: aantrekkelijk worden voor buitenlandse studenten. Dat werkte. Hoe gaan we hier slim mee om? Hoe zorgen we ervoor dat die studenten terechtkomen in de opleidingen en in die segmenten van de arbeidsmarkt waar we ze nodig hebben? Tot nu toe hebben we vooral het gaspedaal ingetrapt, maar we hebben ook een rem en een stuur nodig.”
Waar kan het minder?
“Er zijn grootschalige studies zoals bedrijfskunde, economie of psychologie, waarbij je de Engelstalige variant graag zou willen vertragen om meer balans te creëren. Maar de universiteiten moeten dat ook zelf doen. Mijn rol, zo zeg ik vaak, is het aanmoedigen van goed gedrag van bovenaf, van onderaf.”
Moet Nederlands de voertaal worden in alle studies?
“Bij bepaalde studies kun je heel goed verdedigen dat het onderwijs in het Engels wordt gegeven. Alleen nu zeggen wij: onderbouw dat maar eens goed. Leg uit waarom deze cursus in het Engels is. En bieden ook mogelijkheden om de Nederlandse taalvaardigheid van studenten te monitoren.”
Maar je verlaat de politiek.
“Ik probeer dit hoofdstuk in mijn leven nu op een mooie manier af te sluiten, maar dat zal nog wel even duren. Dan kijken wij verder. Ik heb mijn hele leven gewijd aan onderwijs en wetenschap, ook in mijn werk als minister, en ik kan me niet voorstellen dat ik dat niet zou blijven doen.”
Politiek smaakte naar niets anders?
Lachend: “Ik ben voorlopig nog bezig met het eten van dit hoofdgerecht.”
[ad_2]
