AI wordt steeds beter: hoe weten we straks nog wat echt of nep is?

Begin dit jaar ging een afbeelding van de paus in een pufferjas, een lange wit gevoerde jas, viraal. Gegenereerd met kunstmatige intelligentie (AI), maar levensecht. Zo’n foto is allemaal plezier en spelletjes . Iedereen weet dat de paus niet door Rome wandelt in een peperdure jas, populair onder rappers en influencers. Opmerkelijk, grappig, onschadelijk.

Maar wat als het geen afbeelding van de paus is, maar van een politicus? Van bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans. Zittend in een privéjet, vrolijk lachend tijdens een uitgebreide maaltijd. Is het nog steeds grappig? Of vooral misleidend?

Het zijn zorgen die Sander Duivestein heeft. Hij publiceerde het boek samen met Menno van Doorn en Thijs Pepping in oktober 2021 Echt nep over AI, deepfakes en de impact die ze hebben op ons leven, de samenleving en bedrijven. “We hebben eigenlijk voorspeld wat er zal gebeuren als generatieve AI op ons wordt losgelaten.”

In oktober 2021 was dit deels nog een gedachte-experiment. Een jaar later zag de wereld er anders uit met onder meer de lancering van OpenAI’s ChatGPT in november 2022, dat op basis van tekst nieuwe teksten kan produceren, maar ook programma’s als Midjourney en Stable Diffusion die hetzelfde doen maar dan met afbeeldingen. Het roept de vraag op: wat is nog echt en wat is nep? “Niet voor niets is authentiek dit jaar een van de meest gezochte woorden”, zegt Duivestein.

AI heeft grote voordelen…

Duivestein, uit het Noord-Brabantse Oisterwijk, houdt zich sinds 1996 bezig met technologie en innovatie, als auteur, adviseur en spreker. Hij probeert de impact van nieuwe ontwikkelingen uit te leggen en anderen te inspireren. Er is nu veel vraag naar deze kennis na de definitieve doorbraak van generatieve AI bij het grote publiek. “Soms spreek ik wel vijf keer per week.”

Hij praat vaak over de voordelen van de technologie. “Iedereen heeft er daadwerkelijk creatieve hulp van gekregen”, zegt hij. “Ik gebruik het de hele tijd in mijn dagelijks leven. U krijgt zeer snel antwoord en u kunt verdere vragen stellen. Dat is echt heel krachtig. Ik probeer er van alles mee en het helpt mij enorm.”

…maar ook grote gevaren

Maar ondanks de voordelen zijn er ook nadelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de data waarop deze modellen worden getraind. “Het is een kopie van internet. Alles wat wij publiceerden staat erin. En dan gaat het ook om onze minder goede kanten zoals vooroordelen en bronnen die niet kloppen. Dat zie je ook terug in je resultaten.”

Wat moet je daarmee doen? Door AI gegenereerde teksten en afbeeldingen maken steeds meer deel uit van ons leven. Kijk maar eens naar die foto van de paus. Of die van Timmermans. Echt en nep worden met elkaar vermengd. Is dat slecht?

De maker van Timmermans’ beeld dacht daar niet zo over, zo hoorde Duivestein van hem. ‘Hij zei dat het helemaal niet uitmaakt dat het nep is. Volgens hem is het waar. Absurd, toch? Een feit is slechts een mening.”

Het gevaar bestaat dat we allemaal onze eigen waarheden creëren. En dat we daar niet meer zo veel moeite voor hoeven te doen. “Tot voor kort moest je een afbeelding als die van Timmermans maken met Photoshop. Dat is best een lastig programma om onder de knie te krijgen. Nu kan iedereen het met één druk op de knop.”

Angst voor nog meer filterbubbels

De angst is dat het patroon dat we ook zagen bij de opkomst van sociale media zich zal herhalen. Hoewel Facebook en Twitter aanvankelijk leuk waren, veranderden ze langzaam in platforms waar gebruikers verdwaald raakten in desinformatie gevoed door het algoritme. Denkers als de Amerikaan Tristan Harris, die waarschuwde voor de opkomst van filterbubbels via sociale media en de gevolgen daarvan voor de samenleving, vrezen dat hetzelfde opnieuw zal gebeuren met AI.

Dat klinkt voor Duivestein helemaal niet vreemd. “Het zijn eigenlijk filterbubbels op steroïden. Of realitybubbels zoals ik ze noem.”

‘Een van de grote risico’s is dat we niet langer een gedeelde waarheid hebben’, zegt hij. “Dat zie je nu al terug in de polarisatie en fragmentatie in de samenleving. Maar ook in een heel extreem voorbeeld zoals in de Verenigde Staten tijdens de bestorming van het Capitool.”

Ons wapenen tegen door AI gegenereerde beelden

We zullen ons moeten verhouden tot AI. Leer beter aanvoelen wanneer iets echt is en wanneer het nep is. “Je moet je gezonde verstand blijven gebruiken”, zegt Duivestein. “Het mag niet zo zijn dat ‘dat stond op Facebook’ ook voor ChatGPT geldt. Bij Google kreeg je alsnog een lijst die je zelf moest doornemen, AI geeft je een kant-en-klare oplossing. Daar moet je niet blindelings op ingaan. ”

Hij ziet dan ook een belangrijke taak voor de journalistiek. “Ze zullen steeds meer feiten moeten controleren en interpreteren. Feit en fictie zijn al een tijdje met elkaar verweven en de media moeten daarin een rol spelen.” Ook kijkt hij naar het onderwijs. “Ik zie ze een grote rol spelen in het mediabewuster maken van ons. Zodat mensen weten hoe dit soort technologie werkt.”

Maar Duivestein spoort mensen ook aan om zelf met de technologie te experimenteren. ‘Je moet ervan weten’, zegt hij. “Je moet experimenteren om te weten wat je ermee kunt. Dan sta je sterker in de digitale wereld.”

Tegelijkertijd merkt hij ook dat mensen het lastig vinden om het tempo bij te houden. “Er wordt voortdurend iets toegevoegd. Ik hoor het ook tijdens lezingen. In een zaal van honderd heeft de helft er al mee gespeeld, al was het maar om een ​​Sinterklaasgedicht te maken. Maar ze blijven verbaasd over wat er nog meer mee gedaan kan worden.”