Krankzinnige gekken? Volgens deze islamoloog is Hamas pragmatischer dan je zou denken

Welke Palestijnse groepen hebben de leiding? En wat vinden zij van het gebruik van geweld? Islamoloog Joas Wagemakers geeft antwoord.

Aan Palestijnse kant zijn twee partijen heel belangrijk: Hamas en Fatah. Ze strijden allebei voor een Palestijnse staat, maar vanuit totaal verschillende ideeën, legt islamoloog Joas Wagemakers van de Universiteit Utrecht uit. Hij is gespecialiseerd in de ideologie van politieke stromingen in de islamitische wereld.

Hamas is islamistisch en is sinds 2007 dominant in de Gazastrook. “Islamitisch betekent: zij zien de islam niet alleen als religie, maar ook als politiek relevant. Net zoals er christenen in Nederland zijn die dat doen, denk aan de ChristenUnie.” Fatah is seculier-nationalistisch, zegt Wagemakers. “Zij zijn in feite de Palestijnse autoriteiten op de Westelijke Jordaanoever. Dit is de partij van wijlen Yasser Arafat en vandaag de dag van Mahmoud Abbas.”

In 2006 won Hamas de verkiezingen, maar Fatah wilde dat niet accepteren. “Het wordt vaak afgeschilderd als een machtsgreep door Hamas, maar dat is niet waar: zij voerden een slimme campagne en wonnen de verkiezingen met een aanzienlijke meerderheid. Het resultaat werd echter niet geaccepteerd door de internationale gemeenschap, en dus ook niet door Fatah.”

Er zijn ook kleinere spelers – zie het kader aan het einde van dit stuk.

Wat vinden al deze groepen van het gebruik van geweld?

“Geen van de groepen is eigenlijk tegen geweld. Maar het is iets ingewikkelder. Ze hebben allemaal een politieke vleugel en een gewapende vleugel. Fatah heeft via Arafat in de jaren negentig vrede gesloten met Israël, dus hebben zij feitelijk afstand gedaan van geweld.

“Maar vooral toen in 2000 de Tweede Intifada uitbrak, zag je dat zij aanslagen bleven plegen via een gewapende vleugel, de Al Aqsa Martelarenbrigades. Het hele volk kwam destijds in opstand. Dan kun je als organisatie die is opgericht om tegen Israël te strijden proberen aan de zijlijn te blijven staan, maar dat was politiek heel moeilijk voor hen, vooral als je geen principiële keuze hebt gemaakt tegen geweld.

“Aan de ene kant bleef Fatah onderhandelen en contact onderhouden met Israël. Daarnaast was er een gewapende tak die min of meer autonoom functioneerde. Maar hij pleegde wel aanslagen. Zo hielden zij aansluiting bij de gewapende strijd.

“Alle andere groepen hebben ook een gewapende brigade. Zij zien de strijd tegen Israël als een middel om hun doelen te bereiken.”

Hoe past het recente buitensporige geweld van Hamas in hun verhaal? Ze paradeerden rond naakte vrouwenlichamen.

“Er wordt vaak gezegd dat Hamas gestoorde gekken zijn die joden neerschieten puur om antisemitische motieven. Het is verleidelijk om dat te denken, mede omdat Hamas in het verleden vaak aanslagen heeft gepleegd. En ze hebben in antisemitische termen gesproken.

“Maar uiteindelijk is Hamas een zeer pragmatische organisatie. Ze doet wat zij denkt dat het beste is voor haar eigen doelen. In het verleden waren zij soms terughoudend in het gebruik van geweld als dat niet gepast was. Pas toen ze dachten: nu is dit de beste keuze voor ons, gingen ze all-in.

“Hamas is voortgekomen uit de Palestijnse tak van de Moslimbroederschap. Na de oprichting van de staat Israël in 1948 hadden zij een geweldloze houding tegenover Israël. De organisatie was zeker niet pro-Israël, maar gebruikte geen geweld. Israël heeft ook met hen samengewerkt. Destijds vertegenwoordigden zij een niet-gewelddadig alternatief voor Fatah.

“Toen Hamas in 1987 werd opgericht, namen ze deel aan de Eerste Intifada, maar aanvankelijk niet op gewelddadige wijze. Tot dan toe hadden zij steun gekregen van Israël. Maar toen bleek dat zij rechtstreeks betrokken waren bij de dood van twee Israëlische soldaten, werd die steun ingetrokken en werd het een verboden organisatie.

“Aan het begin van de Eerste Intifada was Hamas er niet bij betrokken, maar toen iedereen begon mee te doen, deden zij ook mee. Hetzelfde gold voor de Tweede Intifada. In Hamas’ eigen kranten zeiden ze: ‘Mensen roepen: waarom doet Hamas niet mee?’ Ze hadden een zeer afwachtende houding en wilden duidelijk eerst zien hoe de opstand zich zou ontwikkelen. Toen bleek dat de strijd voortduurde, stortten ze zich er volledig in.”

Zijn er ook partijen die geweld volledig afwijzen?

“Er zijn zeker Palestijnen die geweld afwijzen, maar die zijn niet zo goed georganiseerd. Je hebt wel maatschappelijke organisaties en mensenrechtenorganisaties, maar die tellen niet echt als politieke partijen.

“Uit een opiniepeiling onder Palestijnen van januari dit jaar blijkt dat 40 procent een gewapende strijd wil, 31 procent een vredesakkoord wil, 16 procent een geweldloze strijd wil en 8 procent er de voorkeur aan geeft de status quo te behouden.

“Er bestaat inderdaad een zeer duidelijke wil onder de Palestijnen om op vreedzame wijze te werk te gaan. Maar door de aanhoudende bezetting bestaat er grote antipathie jegens Israël. Dit betekent dat er een solide basis is voor een gewapende strijd tussen de Palestijnen. Ze vinden het eerlijk omdat ze zelf worden aangevallen.

“Let wel, de 16 procent die een geweldloze strijd wil voeren, wil dat niet doen omdat ze zoveel van Israël houden. Dat is eerder om pragmatische redenen. De komende maanden zullen we wellicht veel Palestijnen zien, net als bij de voorgaande intifada’s, die oproepen tot het beëindigen van de strijd tegen Israël, omdat zij te ernstig lijden onder de gevolgen ervan.”

Ook Hamas wil graag een islamitische staat, en het brute geweld dat zij nu gebruiken doet denken aan IS. Zij zijn jihadistisch-salafistisch. Hoe zit het hiermee, beweegt Hamas zich nu ook in die richting?

“Hamas is geen jihadistisch-salafistisch. Dat ben je alleen als je het soort islam bepleit dat in Saoedi-Arabië van oudsher de staatsislam is, met veel strengere theologische opvattingen. En als je gelooft dat er een gewapende strijd moet worden gevoerd om een ​​islamitische staat te vestigen waar deze opvattingen leidend zijn. Dit omvat ook de omverwerping van seculiere of andersdenkende regimes.

“Hamas heeft geen problemen met de democratie. Ja, ze zeggen dat ze streven naar een islamitische staat, maar alleen als de bevolking dat wil. Het is waar dat er geen verkiezingen zijn geweest sinds zij aan de macht kwamen. Zij hebben ministeries gevuld met hun eigen mensen. Door dit te doen zijn ze steeds meer gaan lijken op het dictatoriale regime van de Palestijnse Nationale Autoriteit waartegen ze zich aanvankelijk verzetten.

“Hamas zou nu mensen hebben onthoofd, net zoals ISIS deed, maar dat maakt hen niet tot dezelfde soort organisatie. Als het gaat om het doel waarvoor ze dit doen, is er wel degelijk een verschil. IS deed het om een ​​kalifaat te vestigen ten koste van andere moslims en andere moslimlanden. Hamas heeft dat doel niet en heeft dat ook nooit gehad. Het is in feite een nationalistische, Palestijnse bevrijdingsbeweging.

“Ja, dat heeft een islamitisch karakter. Maar dat is iets anders dan een jihadistisch-salafistisch karakter. Dit heeft allerlei praktische gevolgen voor de manier waarop zij denken over bijvoorbeeld de sharia. Als Hamas een islamitische staat zou stichten, zou het er heel anders uitzien. Maar als de Palestijnen ooit een staat zouden hebben onder leiding van Hamas, is het zeer de vraag of het een islamitische staat zou worden. Dat is bij IS gewoon duidelijk.”

Krijgt Hamas geen kritiek uit de eigen gelederen?

“Het verminken van lichamen en het paraderen rond naakte vrouwen, maar ook het neerschieten van burgers en vrouwen en kinderen is vanuit islamitische bronnen zeer controversieel.

“Ook veel islamitische geleerden hebben moeite met het geweld tegen burgers, kinderen en vrouwen. Maar Hamas is er altijd in geslaagd dit te vermijden door te zeggen dat je geen burgers in Israël hebt. Want tenslotte sluiten alle Israëliërs zich aan bij het leger. Ook vrouwen. En kinderen zijn toekomstige soldaten.

“Sommige van hun praktijken, zoals seksueel geweld tegen vrouwen, zullen onder kritiek komen te staan ​​van de strijders zodra het stof is neergedaald. Maar nu is er geen ruimte meer voor kritiek.”

Het levert de Palestijnse zaak niet veel goeds op, nietwaar?

“Je kunt zeggen: het is heel dom, want dit geweld maakt het nu moeilijk om de Palestijnse zaak te verdedigen. Maar aan de andere kant: de Palestijnse zaak staat weer op de kaart. Terwijl ze ongelooflijk geïsoleerd waren en ook de steun van de Arabische landen verloren. Ze laten nu zien: je kunt ons niet negeren. Ze dachten waarschijnlijk: we moeten nu iets doen, anders tellen we helemaal niet mee.”

Lees ook:

Palestijnen en Israëliërs die één stuk land claimen: dan wordt een oplossing heel ingewikkeld

Joden, moslims en christenen zien Israël als een heilig gebied. Maar maakt dat het conflict tussen Israël en Palestina ook tot een religieus conflict? En hoe belangrijk is dat voor de uitweg?