[ad_1]
De opkomst van het zelfhulpboek, oftewel het genre ‘persoonlijke ontwikkeling’, is niet te stoppen. Van spiritueel via psychologisch tot filosofisch: heel Nederland wil weten hoe je gelukkiger kunt worden.
Er zaten niet veel zelfhulpboeken in de schoen, zegt boekhandelaar Leo van de Wetering van de Rotterdamse boekhandel Donner. “Kerstmis is meer geschikt voor reflectie.” De kans is dus veel groter dat die boeken onder de kerstboom liggen.
Ook de rest van het jaar doet dit genre het goed. Van de Wetering, de nestor onder de Nederlandse boekverkopers, signaleert een ‘opmars’. Job Jan Altena van de stichting CPNB, die de boekverkoop bijhoudt, herkent dit. “Tegenwoordig kom je in de top tien van best verkochte boeken altijd wel een paar zelfhulpboeken tegen.”
De trend begon al vóór corona, zegt Altena. Maar de coronacrisis heeft dit ‘geïntensiveerd’. “Nu is er een hausse aan zelfhulpboeken.” Op de lijst van de twintig best verkochte boeken van 2022 staan maar liefst vijf zelfhulptitels.
Dit jaar staat Altena naar eigen zeggen voor Denk aan je mentaliteit door Michael Pilarczyk en De kracht van keuze van Kelly Weekers komt zeker terug. Het zijn voorbeelden van het succesvolle psychologische zelfhulpboek, zegt Ronnie Terpstra, recensent en boekeninkoper van Van der Velde, de boekwinkelketen die met negen vestigingen de boekenverkoop domineert in Groningen, Fryslân, Overijssel en Drenthe.
De labels psychologie en spiritualiteit
Naast psychologie putten zelfhulpschrijvers graag uit spirituele tradities en filosofie. De zelfhulpboeken staan niet in een eigen schap in de boekhandel, maar komen overal terecht omdat het onderscheid tussen die bronnen niet altijd even duidelijk is. Terpstra: “Neem Pilarczyk mee Beheers je geest, dat is psychologie op de rand van spiritualiteit. Ik weet niet altijd waar zo’n boek eigenlijk hoort.”
Uiteindelijk beslist de uitgever – meestal als het om ‘psychologie’ gaat. Terpstra begrijpt dat. “Het is een kwestie van marketing, want als je het label ‘spiritualiteit’ op een boek plakt, verkoop je er minder van.”
Van de Wetering vindt de term ‘zelfhulpboek’ ‘minder sympathiek’ – alsof je als lezer hulp nodig hebt. Hij zou het aanbod liever ‘persoonlijke ontwikkeling’ noemen, dat klinkt vrolijker.
De voordelen die uitgeverij Boom in Amsterdam noemt van dit soort boeken suggereren een therapeutische functie. “Je hebt geen last van wachtlijsten, het is flexibel en het is anoniem. Zelfhulp is een effectieve methode om psychische klachten te verminderen.”
Je kunt de pastoor en de psycholoog negeren
De Groningse religiepsycholoog Brenda Mathijsen ziet dat de boeken net buiten de ‘groeiende therapeutische sector’ blijven. “Het zelfhulpboek is het voortraject hiervan, een informele manier voor de lezer om hulp te zoeken zonder daarvoor naar een autoriteit of deskundige te hoeven gaan; je kunt de pastoor en de psycholoog gewoon negeren.
“Het is een toegankelijk alternatief, studenten vinden het makkelijker om een boek te lezen of te luisteren. Ze benaderen gemakkelijk een coach. Het zelfhulpboek is de papieren versie van de coach. In wisselwerking hiermee kun je leren begrijpen wie je bent, waar je heen wilt in het leven en hoe je omgaat met wat je op je pad tegenkomt.”
De vraag blijft of papieren zelfhulp je ook gelukkiger zal maken. Volgens psycholoog Ad Bergsma, die in 2011 promoveerde, doet driekwart van de boeken niets. 3 procent is zelfs schadelijk. Zo zijn de gelukstips van de ‘geïncarneerde pessimist’ en filosoof Arthur Schopenhauer, zoals ‘wees niet aardig tegen anderen en vermijd vriendschappen’, recepten voor ongeluk.
Bergsma pleitte voor een zelfhulpboekenkeurmerk. De stapel boeken is sindsdien flink gegroeid, maar er is nog steeds geen keurmerk.
Om onszelf te redden
Leo van de Wetering koppelt de toegenomen populariteit van het zelfhulpboek aan secularisatie. Toen hij in 1977 als jongste klerk bij boekhandel Donner begon, genereerden de vele meters theologieboekenkast een derde van de omzet. Tegenwoordig is hij mededirecteur en is de verkoop van theologische literatuur vrijwel verdampt. “Het zelfhulpboek vult die leemte op, ontstaan door het verdwijnen van de theologie en haar professionals – de predikant en de predikant. Nu moeten we alleen onszelf redden. En blijkbaar aan onszelf werken.”
Dat is herkenbaar voor Terpstra van boekhandelketen Van der Velde. “Na de theologie, die in het noorden van het land al twintig jaar in verval is, kreeg je spiritualiteit en esoterie. Deze zijn grotendeels gevolgd door psychologie en filosofie.”
Van de Wetering: “Tot begin deze eeuw hadden we in Rotterdam een hele esoterische afdeling. Er zijn nog maar een paar kasten van ‘spiritualiteit’ over. Zelfhulpboeken die je voorheen als ‘esoterie’ classificeerde, staan nu elders, onder psychologie, management, gezondheid en filosofie.”
Van de Wetering behoort tot de spirituele bestsellers Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt door de Zuid-Koreaanse boeddhistische monnik Haemin Sunimen. “Wat er nu in de mode is, is het ook Manifestatiehandboek van de Britse auteur Gill Thackray: de kracht zit in jou, verwelkom de wet van aantrekking in je leven en manifesteer je doelen. Vroeger verkochten we dat soort boeken in de buurt van ‘geheime leer’ of ‘mysterie’. Het is nu volledig gedemocratiseerd.”
Auteurs zonder psychologische referenties
De inspiratiebron voor de zelfhulpboeken met het meeste kassucces is psychologie. We moeten niet denken aan de wetenschappelijke discipline met die naam, zegt Terpstra, of aan schrijvers met een achtergrond in die sector. “Vergeet de professoren, dit zijn vaak auteurs zonder psychologische kwalificaties. Ze presenteren hun werk wel als psychologie. Dat verkoopt. De klassiekers uit dat vakgebied zijn uit de winkels verdwenen, niemand leest ze meer. Lezers willen hapklare brokken.”
Van de Wetering merkt op dat deze overzichtelijk in to-do-lijstjes staan. “In de joodse en christelijke traditie had je Tien Geboden, zegt nu de conservatieve psycholoog Jordan Peterson 12 lijnen op. De regels zijn zeker niet zacht, zoals je zult leren in die van Robert Greene De 48 wetten van de macht: vertrouw je vrienden niet te veel, maar gebruik je vijanden.”
Liefde, gehechtheid, trauma
“Er is ook een zachtere kant van psychologische zelfhulp. Met boeken over liefde en relaties, en veel aandacht voor binding, zoals in de bestseller Het boek waarvan je wenste dat je ouders het hadden gelezen door psychotherapeut Philippa Perry.”
Ook thema’s als trauma en intergenerationele conflicten werken goed, zegt Van de Wetering. “Bessel van der Kolks Traumamerken het ging dankzij zijn optreden al goed Zomer gasten een extra zetje gekregen.”
Speciale aandacht verdient volgens Van de Wetering titels over ‘gevestigde stoornissen’ – kwesties die voorheen alleen in de psychiatrische vakliteratuur voorkwamen en die nu iedereen denkt te weten: wat doe je als je ADHD of autisme hebt, hoe overleef je een relatie met een narcist?
Crisisfilosofie
De derde categorie zelfhulpboeken heeft een filosofische inslag. In één opzicht steken ze gunstig af bij hun psychologische tegenhangers. denkt Terpstra. “De inhoud is grondiger en solide, met grote waardering voor oude denkers. De schrijvers zijn beter voorbereid dan hun psychologische collega’s.”
Terpstra noemt het een vrij licht boek Socrates in sportschoenen van Elke Wiss als verkoophit, Van de Wetering de recentere Ken jezelf van de Vlaamse filosoof Tinneke Beeckman.
Een filosofische stroming die al eeuwenlang succesvol is als ‘crisisfilosofie’ is het stoïcisme. Docenten van de School of Life laten zich er graag door inspireren. Ook hier zijn de lijstjes opvallend. Zo presenteert voormalig topschaatser Mark Tuitert zijn stoïcijnse ideeën 10 lessen voor een scherpe en ontspannen mindset en aanbiedingen De alledaagse stoïcijn 366 overpeinzingen.
Opmerkelijk, zegt Van de Wetering, “is de rol die psychiaters in deze categorie spelen. Neem Dirk De Wachter en Damiaan Denys. Ze analyseren de ziel, of zelfs de samenleving, en vertrouwen graag op inzichten uit de filosofie. Ze spreken zich uit als sociale artsen en overschrijden gemakkelijk de grenzen van hun psychiatrische domein. De psychiater is de moderne priester geworden.”
De filosofische zelfhulpboeken
Nederlandstalige filosofen hebben de afgelopen jaren een mooie stapel zelfhulpboeken geproduceerd. Een selectie: Frank Meester schreef mee Waarom we de wereld niet rond kunnen krijgen (2021) “een filosofisch zelfhulpboek dat je helpt om met meer lichtheid door het leven te gaan”.
Miriam Rasch gaf haar Autonomie (2022) met als ondertitel ‘een zelfhulpgids’. Ze strooit er ‘oefeningen’ tussen. Ook Lammert Kamphuis, huisfilosoof van The School of Life, is nooit gierig met filosofische doe-het-zelf-tips, zoals in Verslaafd aan ons eigen gelijk (2023).
Iets reflectiever is de Vlaamse Tinneke Beeckman, die in haar zit Ken jezelf (2023) presenteert filosofische overwegingen terwijl ze op veilige afstand blijven van de psychologie.
Manon Duintjer en Marlies Visser maken met hen mee Zelfdenkende boeken filosofie hanteerbaar – niet alleen met vragen, maar ook met invuloefeningen.
‘Dit is geen zelfhulpboek’
Een bijzonder subgenre zijn de filosofische boeken die zichzelf presenteren als geen zelfhulpboek. Hans Schnitzler deed het in 2017 met zijn Kleine filosofie van digitale onthouding – om meteen toe te geven dat het onbedoeld op deze manier kan functioneren.
Twee psychologen schreven boeken tegen het zelfhulpboek. Marian Donner gaat in haar Zelfvernietigingsboek (2019) los zegt ze: ‘zelfhulptips zijn een vorm van verdoving’. En Dominique Haijtema onderschrijft het aanbod Nooit meer een zelfhulpboek (2019) als ‘junkfood voor de geest’.
De filosoof Martha Claeys zei in een interview met deze krant ronduit dat haar boek Trots. De filosofie van een emotie (2023) bevat geen bruikbare tips. “Filosofie geeft je geen regels die je één op één kunt toepassen. Mijn boek is geen zelfhulpboek. Je zult het zelf moeten doen.”
Hoe weet ik wat ik echt wil?
Iedereen wil een betekenisvol leven. Maar hoe? De betekeniszoeker beantwoordt vragen van lezers. De vraag van vandaag: Hoe weet ik wat ik echt wil?
DJ Michael Pilarczyk werd coach. ‘Ik kan geen liefde geven als ik geen liefde in mij heb’
Michael Pilarczyk was lange tijd dj en tv-presentator, maar is inmiddels een van de bekendste mindset- en mindfulnesscoaches van ons land. ‘Je moet meesterschap in je geest hebben.’
[ad_2]
