[ad_1]
PVV, VVD, NSC en BBB zullen spoedig met elkaar praten of ze samen een nieuwe coalitie kunnen vormen. Hoe onderhandel je met een populist als Wilders? Lessen uit 2010.
Geert Wilders kan ‘spijkerhard’ zijn, maar is ook volstrekt helder in zijn afspraken, vindt oud-VVD-Kamerlid Ton Elias. Voormalig CDA-defensieminister Hans Hillen (2010-2012) noemt de PVV-leider een ‘stug’ figuur, iemand die niet snel je vriend zal worden. Maar Wilders is volgens hem wel een ‘correcte’ en ‘betrouwbare’ compagnon. Zijn CDA-collega in datzelfde kabinet, Gerd Leers, vindt de PVV’er een ‘politicus die met kop en schouders boven anderen uitsteekt’. Tegelijkertijd zegt hij: “Bij Wilders moet je je vingers goed natellen.”
De drie politici schetsen de PVV-leider ten tijde van het VVD-CDA kabinet-Rutte I dat in 2010 ging regeren met gedoogsteun van de PVV. Het kabinet zat er nog geen anderhalf jaar en Mark Rutte wilde daarna nooit meer een coalitie met de PVV aangaan. Zijn opvolger Dilan Yesilgöz zette deze zomer de deur weer op een kier.
Islamstandpunt werd geaccepteerd
Dat had het CDA onder leiding van Jan Peter Balkenende voor de campagne in 2010 ook gedaan: Wilders niet nadrukkelijk uitsluiten. De partij verloor daarna de helft van haar Kamerzetels. Maar ondanks diepe interne verdeeldheid, ging het CDA daarna toch samen met de VVD in een gedoogcoalitie zitten met de PVV. In het speciale ‘gedoogakkoord’ met de PVV stonden afspraken over asiel, migratie, veiligheid, zorg en financiën. Over de anti-islamstandpunten van Wilders werd alleen opgeschreven dat VVD en CDA het PVV-standpunt over de islam ‘accepteren’.
Het CDA koos doelbewust voor die samenwerking met Wilders, zegt Hillen nu: “Onze analyse was dat hij onze kiezers had gestolen, en die wilden wij terug. Wij wilden duidelijk maken dat ze beter bij ons konden komen, voor datgene waar ze zich zorgen over maakten. Helaas, we konden ons werk niet afmaken. Het kabinet viel door de financiële crisis. De groei van de PVV is ook niet gestopt.”
Hillen vindt dat de samenwerking destijds met de PVV ‘best goed’ verliep. Zijn CDA-collega, voormalig minister Gerd Leers, ziet dat anders. Hij moest dan ook de strenge afspraken over asiel en migratie uitvoeren. Leers hield destijds een dagboek bij, dat hij recent teruglas. “Ik zette elke dag mijn gevoelens op papier. Het was absoluut geen makkelijke tijd”, verzucht hij.
Publieke beschimpingen
De PVV-leider kwam bijna wekelijks langs op Leers’ ministerie om druk op de ketel te zetten. Ook CDA-partijgenoot Ruud Lubbers kwam geregeld op bezoek. De voormalige informateur en ex-premier was tegen het gedoogkabinet, en maakte zich grote zorgen. Leers: “Het was soms best grappig. Ze kwamen steeds met een volstrekt tegengesteld verhaal.”
Wilders stuurde liefst op de achtergrond mee. Maar tegelijkertijd beschimpte hij de staatssecretaris publiekelijk. “Dat maakte het zo lastig”, zegt Leers. “Wilders wilde mee beleid maken, maar tegelijkertijd nog steeds zijn achterban bedienen. Hij wil voortdurend als die flinke jongen te boek staan. Je hebt er dus eigenlijk een oppositiepartij in de coalitie bij.”
Hillen kwam maar één keer hard in aanvaring met Wilders, toen hij oude tanks wilde verkopen aan Indonesië. De Indonesische president vond de deal ‘geweldig’, maar de PVV-leider blokkeerde die. “Het was een diplomatiek affront. Wilders zei het om persoonlijke redenen (zijn moeder is Indisch, red.) wel best lastig te vinden, maar dit was puur zakelijk. Indonesië heeft de grootste moslimbevolking ter wereld, en daarom mocht het niet.”
Wensdenken in het gedoogakkoord
Voormalig VVD-Kamerlid Elias herkent die harde onderhandelstijl van Wilders toen hij zelf tijdens de formatie over de onderwijsparagraaf onderhandelde. “Wilders was spijkerhard, maar ook volstrekt helder. En de afspraken die we maakten, kwam hij gewoon na.”
Gerd Leers was geen jurist, maar direct bij binnenkomst op zijn ministerie werd hem duidelijk dat veel migratieafspraken in het gedoogakkoord niet eens haalbaar waren. “Het stond letterlijk in het overdrachtsdocument van mijn voorganger, Ernst Hirsch Ballin. Het is wensdenken om keiharde beperkingen voor asiel en migratie af te spreken, als die in strijd zijn met Europese regels. Maar Wilders, Mark Rutte (VVD) en Maxime Verhagen (CDA) zeiden gewoon dat het wél kon.”
Verwend kind
Rutte en Verhagen hadden een bezweringsformule bedacht voor hun gedoogpartner: Wilders moest zoveel mogelijk op zijn punten tegemoet worden gekomen. Leers: “Daardoor ging hij zich steeds meer als een verwend kind gedragen, met onredelijke eisen.”
Leers probeerde wat losser te komen van Wilders en de ‘beperkende kaders’ van het gedoogakkoord. Zo stelde hij in het CDA-blad CD&V dat migratie niet per se slecht hoeft te zijn: ‘Arbeidsmigratie is ook nodig om nieuwe ideeën op te doen, en als samenleving vooruit te komen’.
Wilders reageerde woedend, vond het onacceptabel van een coalitiepartner. Leers werd op het matje geroepen door premier Rutte en CDA-vicepremier Verhagen, en gedwongen Wilders een brief te schrijven waarin hij zijn woorden terugnam. ‘Een onnodige escalatie uit rancune van een man die niet kan incasseren en zijn positie aangrijpt om zijn gelijk af te dwingen’, schrijft hij in zijn dagboek.
Wilders lanceerde ondertussen wel het omstreden ‘Polenmeldpunt’, blokkeerde de verblijfsvergunning voor de jonge geïntegreerde asielzoeker Mauro, noemde moskeeën ‘haatpaleizen’ en de Turkse president Erdogan een ‘total freak’. Dat mocht Leers allemaal bij zijn collega’s in Brussel gaan uitleggen. Wilders was in dat Brusselse spel vooral een ‘verstorende factor’, zegt hij. “Ik moest steeds tegen het beeld van Wilders opboksen.”
De oud-bewindsman werd eerst nog wel geholpen door Eurocommissaris migratie en asiel Anna Cecilia Malmström, om bijvoorbeeld in de EU strengere voorwaarden voor huwelijksmigratie af te spreken. Leers: “Maar toen brandde Wilders Malmström publiekelijk tot de enkels toe af. Malström zei: moet ik voor deze man jou een beetje op het paard helpen? Daar heb ik geen zin in.”
‘Slappe hap’
Rutte besprak altijd vooraf met Wilders wat de Nederlandse inzet was bij EU-toppen. Ook toen er gestemd werd of Bosnië en Herzegovina tot het vrije personenverkeer in de EU kon worden toegelaten. Leers: “We wisten dat het niets uitmaakte als Nederland tegen zou stemmen. Daarom sprak Rutte met Wilders af om te gaan voor een noodprocedure, zodat het besluit nog kon worden teruggedraaid.
En wat gebeurt er dan? Je krijgt dat in Brussel voor mekaar en je bent blij en trots. Maar dan kom je terug in Nederland en zegt Wilders: wat een slappe hap, wat een slappe knieën van deze minister. Terwijl ik precies had gedaan wat was afgesproken.”
Vlak voordat het gedoogkabinet viel in 2012 probeerde Wilders nog strengere immigratie-eisen af te spreken, in ruil voor steun aan de nieuwe bezuinigingen. Maar dat weigerden VVD en CDA. Leers: “Wilders zag asielbeleid als een snoepwinkel, waar je naar believen wat uit kon halen. VVD en CDA zeiden toen tegen Wilders: luister, alleen maar snoepen, dat kan niet. Jij moet nu ook leveren.”
Leg alle afspraken duidelijk vast
Vanwege die ervaring adviseert Leers de mogelijke nieuwe coalitiepartners van de PVV alle afspraken met Wilders vast te leggen, ook de tussentijdse afspraken. Om Wilders daaraan te houden. En let heel goed op wat je precies afspreekt, zegt hij: “Want bij Wilders moet je altijd je vingers tellen”. Juist vertrouwen is in de coalitie het allerbelangrijkste, zegt de CDA’er. “Je moet erop vertrouwen dat je samen ergens kunt uitkomen, en er 100 procent op kunnen vertrouwen, dat men zich aan de afspraken houdt.”
Volgens VVD’er Elias is een coalitieakkoord uiteindelijk ‘gestold wantrouwen’. “Je legt iets vast, en daarna komen er allemaal onverwachte dingen. En ja, dan moet je bidden dat het goed zal gaan.”
Maar afspraken over rechtstatelijkheid
Wilders zegt nu een premier voor alle Nederlanders te zullen zijn. Hij zegt zelfs zijn ongrondwettelijke punten (een verbod op de Koran en sluiting van moslimscholen) in de ijskast te zetten om te kunnen regeren.
Leers noemt dat ‘weinig geloofwaardig’, omdat Wilders ook zegt dat zijn islamstandpunten ‘in het DNA’ van de partij zitten. “Je kunt dus steeds herhalen dat je de islampunten in de ijskast hebt gezet. Maar dat is uiteindelijk ook sfeerbedervend, en tast het onderlinge vertrouwen aan. Want wanneer komt het weer uit de ijskast?”
NSC-leider Pieter Omtzigt heeft er de afgelopen weken op gehamerd dat partijen eerst met Wilders afspraken over de rechtsstatelijkheid moeten maken. Omtzigt laat als ex-CDA’er zien lessen te hebben getrokken uit de gedoogcoalitie. Hij wil vooraf al afspreken dat alle PVV’ers zich straks ‘in hun uitingen en bij stemmingen houden aan de Grondwet’, zo schreef hij aan verkenner Plasterk.
Toets op haalbaarheid en rechtvaardigheid
Of Wilders zich laat beperken, zal moeten blijken. Maar zelfs dan blijft het onvoorspelbaar, zegt Leers. “Wilders is gewend altijd uit de losse pols te schieten, en kan zomaar weer een andere kant opgaan. En daar zit het probleem. Want er is absoluut niemand in die fractie die hem dan corrigeert of de scherpe kantjes er een beetje vanaf kan halen.” Al kan dat volgens Elias ook een voordeel zijn. “De PVV is een partij met één lid, en dat is Wilders. Je onderhandelt dus alleen met hem. Voor een partijcongres zoals destijds bij het CDA, hoef je niet bang te zijn.”
Leers noemt Wilders slim, charismatisch, een enorm goede debater met een politiek gevoel dat ‘boven iedereen uitsteekt’. “Kortom, de politicus Wilders heeft veel goede kwaliteiten. Maar Wilders heeft nooit geleerd compromissen te sluiten, of als bestuurder soms een nederlaag te accepteren.”
Spreek duidelijk af wat je precies wilt doen en bereiken, zegt Leers. “Anders blijft Wilders voortdurend proberen er nog meer sap uit te drukken. En toets wat je wilt afspreken eerst op haalbaarheid en rechtvaardigheid. Daar voorzie ik problemen. In 2010 stond er veel wensdenken in het gedoogakkoord, en gebluf dat ze het wel voor elkaar zouden krijgen. Terwijl heel veel niet mogelijk was. Tenzij je natuurlijk internationale verdragen wilt opzeggen en uit Europa stappen. Maar dat zie ik Nederland echt niet doen.”
Bespreek hoe om te gaan met onverwachte gebeurtenissen
De coronaperiode had niemand kunnen voorspellen, ook de Oekraïne-oorlog niet of de gebeurtenissen in Gaza. En ook dan komt het aan op vertrouwen in de coalitie. Want het coalitieakkoord bestrijkt hooguit 40 procent van wat er feitelijk in een regeerperiode gebeurt. Volgens Leers ontstaan problemen in een coalitie altijd bij zaken die niemand zag aankomen.
“Het beste is dus proberen al vooruit te kijken. Er komen straks Europese verkiezingen aan, hoe gaat Wilders die in? Wat doet het kabinet als Europa gaat praten over uitbreiding van de EU, of steun wil geven aan Oekraïne? Wat gaat Poetin doen, en Trump als die wordt herkozen? Er komt nog zoveel op het kabinet af. Kun je daarover afspraken met Wilders maken? Nou, ik moet het nog zien.”
Geen gedoogconstructie, volwaardig meeregeren
Al die onzekerheid vindt Hillen genoeg reden om geen gedoogexperiment meer te willen. Hij kijkt nadrukkelijk naar VVD-leider Dilan Yesilgöz, die nu voor zichzelf een rol buiten het kabinet ziet. “Bij onverwachte ontwikkelingen blijkt pas echt of een coalitie zaken kan doen. Je hebt PVV, NSC en BBB en de enige ervaren bestuurderspartij is de VVD. Als die nu gedoogpartner wordt, is dat veel te vrijblijvend. Je hebt een volledige ministersploeg nodig, waar iedereen op dezelfde manier in zit.”
Ook Elias vindt het cruciaal dat zijn VVD volwaardig gaat meeregeren, en de interne problemen met migratie eindelijk oplost. “Er zijn twee opties: of je vindt dat de PVV ondemocratisch is, maar dan had je die partij al veel eerder moeten verbieden. Of het is een normale partij die democratisch is gekozen, en dan mag je de PVV niet uitsluiten van regeringsdeelname.
“Als deze rechtse coalitie niet lukt, en die kans is aanwezig tot groot, dan stevenen we af op een kabinet-Timmermans (GroenLinks-PvdA). En als de VVD daarin gaat zitten, dan vrees ik echt dat wij het CDA achterna gaan in zeteltal. Het is tijd om dit hardop te zeggen, want het leeft breed in de partij. Want ja, dit gaat zo niet goed, dit gaat gewoon niet goed.”
Lees ook:
Voor het eerst is Wilders erin geslaagd kiezers ervan te overtuigen dat een stem op zijn partij niet is weggegooid.
Maar is Wilders een gematigder politicus geworden?
[ad_2]
