Eenzaamheid bestrijden met het marktdenken dat het veroorzaakte, dat werkt niet

Jaren geleden wees een goede vriend mij op het fenomeen ‘mukbang’. Dat is Koreaans voor ‘foodshow’. Het gaat om YouTubers die zichzelf filmen terwijl ze extreme hoeveelheden eten. Al kauwend praten ze over televisieseries of politiek. En natuurlijk beoordelen ze de maaltijd.

Deze mukbang-video’s zijn nu extreem populair over de hele wereld. Je vraagt ​​je af wie er in vredesnaam wil zien hoe mensen alleen eten; maar dit zijn juist mensen die alleen eten. Zo hebben ze toch een soort eetgezel.

Terwijl ik dit schrijf, eet ik ook een magnetronmaaltijd. Ik had de redactie een kerstessay beloofd en was te laat begonnen, waardoor het koken totaal werd verwaarloosd. Maar laten we van de nood een deugd maken, ik ga ook mukbangen: ik schrijf gewoon een essay met mijn mond vol en jullie zijn mijn denkbeeldige tafelgenoten. Kerst gaat over samen eten, nietwaar?

Ik eet een licht pikante rendang van Oma’s Soep, geserveerd met gele rijst en sajoerbonen. ‘Dit recept is van oma Ellen’, staat er op de verpakking, naast een foto van een glimlachende grijsharige vrouw met een wat donkere huid. Oma Ellen woont in Brabant, las ik op de site, maar is geboren in Indonesië (misschien in West-Sumatra, dacht ik, waar de wortels van rendang liggen).

Nog niet zo lang geleden was ik verslaafd aan deze fastfoodcontainers. Destijds werkte ik hard aan een boek dat een aanklacht zou zijn tegen de efficiëntiecultuur die onze wereld teistert. Om dat boek zo efficiënt mogelijk te schrijven, lunchte ik vaak met een magnetronmaaltijd in mijn schrijfhokje. Ik kies meestal voor deze rendang omdat hij eigenlijk heel lekker is; maar de containers boden mij ook troost. Want naast oma Ellen staat een quote: ‘Door deze rendang te kopen maak je eenzame ouderen blij!’

Dat gaf mij een goed gevoel.

Ik had destijds flink bezuinigd op de sociale contacten: alles moest wijken voor de productie. Mensen zijn daar helemaal niet voor gebouwd, om alleen in een hokje te zitten. Eenzaam zijn is net zo slecht voor je als vijftien sigaretten per dag roken, las ik later op de website Eufactcheck-site. (Achteraf had ik dat beter kunnen doen: elke dag vijftien sigaretten roken met goede vrienden.) Maar hoe dan ook, toen dat boek uit was, besloot ik weer meer sociale zuurstof in mijn leven toe te laten. En toen dacht ik aan die eenzame ouderen die ik zo blij had gemaakt. Kon ik ze niet gewoon eens goed opzoeken?

…

Op de website van Oma’s Soep staat dat het bedrijf maar liefst 50 procent van de winst investeert in de bestrijding van eenzaamheid. En dat deden ze door soep te koken voor ouderen die behoefte hadden aan een praatje. Je kon je aanmelden als vrijwilliger, dus dat heb ik gedaan. “Onze ouderen kijken erg uit naar uw gezelschap”, was het automatische antwoord.

En zo stond ik op een ochtend bij een appartementencomplex in Rotterdam. Ik keek er naar uit om die eenzame ouderen, die ik al blij had gemaakt door tientallen kommen rendang te legen, nog blijer te maken met mijn gezelschap. Er zaten eigenlijk zo’n twintig ouderen in een kamer rond een tafel. Alleen: ze leken mij niet eenzaam. Ze lachten en kakelden over elkaar heen. Ze keken nauwelijks op toen ik erbij kwam.

Er was koffie, 50 cent. In een kleine keuken naast de deur waren twee studenten pompoenen aan het uitsnijden.

Een negentigjarige vrouw naast mij bleek dezelfde auto te hebben als ik, ze gebruikte hem bijna dagelijks, vertelde ze. Vrienden, uitjes, bioscoop. Ik was nog maar net een leuk gesprek begonnen met de dame aan de andere kant of ze stond op: haar coach kwam aanrijden, ze ging op excursie.

Wie was hier nu alleen? Wie heeft wie precies geholpen? Ik was gewoon jaloers op hun bingo

Na de koffie gingen we sporten. In een cirkel moest ik meedoen. Toen kwam de pompoensoep, maar toen was ik al weggeglipt. Deze mensen waren al blij.

Wie was hier nu alleen? Wie heeft wie precies geholpen? Ik was gewoon jaloers op hun bingo.

Nu weet ik ook dat zodra die joviale ouderen thuiskwamen, ze misschien nog wel de muren op hen af ​​zouden zien komen – muren vol foto’s van mensen die er niet meer waren, muren kaal van kleinkinderen die geen kaartje stuurden. Er is veel verborgen eenzaamheid. Maar misschien wel de meest verborgen eenzaamheid schuilt onder de mensen die zo hard werken dat ze niet eens beseffen dat ze zichzelf hebben geatomiseerd.

…

Begrijp me niet verkeerd: ik ben gezegend met een gelukkig gezin, veel vrienden en zinvol werk. Maar het leeuwendeel van mijn wakkere leven, namelijk de werkdag, breng ik eenzaam door, achter een computerscherm, als trotse freelancer – een arme eenzame cowboy.

En ondanks al mijn goede bedoelingen – mensen bezoeken! – Ik zit hier weer met een bakje rendang te tikken. Het feit dat de maaltijden in de bonus zaten, is geen excuus.

Dat is een goed excuus: ik doe gewoon wat de tijd van me vraagt. Ik focus op de productie, ik leef efficiënt. En de samenleving heeft de afgelopen decennia ook fors bezuinigd op de sociale contacten. De overheid schrapte plaatsen waar je mensen kon ontmoeten, zoals gemeenschapscentra, bibliotheken en volkstuinen. Banen werden flexibel, zodat je nooit een band opbouwde. Buslijnen en trams werden geannuleerd.

Het bekende verhaal, en wij deden mee. Geen teamsport bij een gezellige club, maar naar de sportschool gaan of solo hardlopen. Of we huren een personal trainer in die ons traint, zodat we fit zijn voor de competitie die werk heet. Dat werk wordt vaak thuis gedaan, hele dagen achter Zoom of Teams totdat we zo overprikkeld zijn dat we schrikken van een Echt Persoon. Laten we dus winkelen bij de robotkassa. Om thuis op de bank door social media te scrollen. We weten ook dat ze niet sociaal zijn – die algoritmen belonen conflicten en zelfpromotie – maar dat ze liever niet met echte mensen praten – oh, iedereen is zo overprikkeld, zie de vraag naar ruisonderdrukkende hoofdtelefoons.

Er is al tientallen jaren een oorlog gaande tegen echt contact. De rendang smaakt tot nu toe trouwens uitstekend. Je denkt misschien dat ik overdrijf, over de oorlog bedoel ik, maar kijk naar de cijfers: zeker één op de twee Nederlanders beschouwt zichzelf als eenzaam. Definitie: niet genoeg betekenisvol contact. Het aantal volwassenen dat ‘zeer eenzaam’ is, is de afgelopen tien jaar bijna verdubbeld: van 8 naar 14 procentDat blijkt uit cijfers van het RIVM. En nee, de pandemie verklaart niet alles, al heeft de schoolsluiting wel een groep mensen gecreëerd die nauwelijks weet hoe ze een gesprek moeten voeren.

Er zit geen samenzwering achter, maar er is een idee, een ideologie. “We zien de eenzaamheid over de hele wereld toenemen, en ik denk dat dit te maken heeft met de wijdverbreide acceptatie van het neoliberale kapitalisme”, zei de Britse econoom Noreena Hertz een paar jaar geleden in een interview met platform Hersenspoelinggebaseerd op haar boek De eenzame eeuw (2020).

Ze doelde op die wereld als een markt en strijd, de ideologie die de wereld heeft veroverd sinds Ronald Reagan en Margaret Thatcher: het leven als een competitie van individuen. Waar alles draait om winnen, geld verdienen en status; waar zorg en gemeenschapszin zijn ingeruild voor zelfredzaamheid en magnetrons.

Er is dus sprake van een langdurige eenzaamheidspandemie. Het veroorzaakt niet alleen grote mentale en fysieke schade, het is volgens Hertz ook een politieke ramp. Ze sprak met aanhangers van rechtse populisten in de VS, Italië en Duitsland. Vaak bleken deze kiezers eenzaam. Niet alleen door een gebrek aan vrienden, ze voelden zich ook niet gehoord door de overheid of werkgever.

Eenzame mensen, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, hebben minder empathie, zijn angstiger, agressiever en xenofober. Ze raken meer gefocust op hun eigen stam, in hun eigen bubbel en waarheid.

…

Met andere woorden: eenzaamheid was de voedingsbodem waarop Trump kon gedijen. En als je Trump niet meer wilde, hoefde je niet tegen Trump zelf te vechten, maar tegen die eenzaamheid. En hoe zorgde je ervoor dat mensen zich weer verbonden voelden? Door te investeren in verbindingen, ook heel letterlijk: bijvoorbeeld het stimuleren van het openbaar vervoer en het laten rijden van bussen.

In de VS lijken ze dit inmiddels trouwens te hebben gerealiseerd. Vivek Murthy, de Amerikaanse ‘chirurg-generaal’, de hoogste gezondheidsautoriteit, trok deze zomer de noodklok: één op de twee Amerikanen is eenzaam. Hij kondigde een ambitieus programma aan om eenzaamheid te bestrijden. Hoe? Onder meer door te investeren in openbaar vervoer, bibliotheken en een groenere omgeving. En het ondersteunen van kerken en vrijwilligersclubs.

Onlangs zag ik tijdens het scrollen op mijn telefoon dit voor me: ‘Tips om iets te doen aan een eenzaam gevoel bij jezelf.’ Een bericht van de Nederlandse overheid. Zeer attent. “Je kunt bijvoorbeeld proberen nieuwe contacten te leggen. Of je kunt bestaande contacten verbeteren”, las ik.

De boodschap van de advertentie was precies dezelfde als die van de ideologie die het probleem had veroorzaakt: red jezelf. “Maak een lijst met oude contacten die zijn vervaagd. Bel, sms of mail iemand op de lijst waar jij je goed bij voelt.”

Nu doet de overheid meer dan adverteren op Instagram. Er bestaat een actieprogramma: ‘Eén tegen eenzaamheid’. Hiervoor is 5 miljoen gereserveerd, een schijntje. In het begeleidende rapport las ik: “Samen volharden we om echt het verschil voor elkaar te maken. Samen zijn we één tegen eenzaamheid.”

Het is de taal van ‘Ik sta aan jouw zijde’ en ‘samen kunnen we het’, dacht ik. Maar de bus rijdt niet meer en de bibliotheek is gesloten. Het rapport maakte daar geen melding van. Maar wel over marktpartijen die geprezen werden om hun oplossingen. Zoals een pilot van PostNL: pakketbezorgers konden tijdens hun rondes op vrijwillige basis eenzame mensen identificeren.

Vroeger was de postbode iemand die wist wat er in een buurt speelde. Maar de PTT is niet langer van de staat, PostNL is het schoolvoorbeeld van meedogenloze privatisering, flexibilisering en stopwatch-mentaliteit. Tegenwoordig moeten die pakketbezorgers in een andere buurt door de straten rennen en nauwelijks tijd hebben om naar het toilet te gaan – nu moeten ze zich ook onbetaald melden wie is eenzaam?

Eenzaamheid bestrijden met het marktdenken dat die eenzaamheid heeft veroorzaakt: dat werkt natuurlijk niet.

…

Wat mij aan het einde brengt. Rendang was van oorsprong een uiterst sociaal gerecht dat bij heel bijzondere gelegenheden werd geserveerd, met bijzondere gasten (het vlees stomen duurt uren, iets wat je niet elke dag doet). En ik waardeer het dat jullie er nog zijn, mijn onzichtbare dinergenoten, maar rendang uit de magnetron… Bestrijd de eenzaamheid door een magnetronmaaltijd te nuttigen, een activiteit die je eenzaam maakt…

Geen slecht woord over een bedrijf dat maar liefst 50 procent van de winst investeert in het tegengaan van eenzaamheid, maar mijn magnetroncontainer vat precies de cirkel samen waarin we vastzitten: dat we een commerciële partij de gaten in de ouderenzorg laten opvullen waar de overheid had nooit mogen hebben. druppel.

Zo kwamen we terecht in een land waar de helft van de mensen een gebrek aan betekenisvolle contacten ervaart. En een aanzienlijk deel van die eenzame mensen stemt op een man in wie zij hun eenzaamheid herkennen. Een man met wie ze zich ten onrechte verbonden voelen, zoals mensen die naar mukbang-video’s kijken terwijl ze fastfood eten, zich verbonden voelen met de mukbanger.

De strijd tegen eenzaamheid is precies wat ons verenigt

De overwinning van Wilders was een opstand tegen de eenzaamheid. Om die giftige vereenvoudiging te bestrijden, moet je de voedingsbodem ervan bestrijden: het sombere kapitalisme dat de samenleving heeft verscheurd.

De volgende dag gingen duizenden linkse mensen de straat op. “Je bent niet alleen! je bent niet de enige!”, scandeerden ze. Ik weet niet waarom ze in het Engels schreeuwden, maar ze wilden de mensen die bang waren voor Wilders aanmoedigen.

Ik dacht aan de tijd dat ik eenzame ouderen wilde helpen, met goede bedoelingen, om er vervolgens achter te komen dat ik eigenlijk zelf troost nodig had. Ik kon niet anders dan het gevoel hebben dat dit ook voor hen gold: dat ze zelf eenzaam en bang waren en daarom hun bubbel zochten. Ze hadden moeten roepen: “Je moet wel eenzaam zijn! Wij zijn ook eenzaam! Iedereen is eenzaam! De strijd tegen eenzaamheid is precies wat ons verenigt!”

Maar genoeg gepraat tegen een scherm. De rendang krijgt vijf sterren, maar de volgende keer dat ik bij mijn echte oma eet, is dat ook prima.

Lees lijst




E-mail de redacteur