[ad_1]
Hugo de Jonge loopt een kamer binnen op het ministerie van Binnenlandse Zaken in Den Haag, waar het CDA-lid sinds september aftredend minister is. Hij staat aan een bureau, waarop een groot exemplaar van de Grondwet ligt met een goudkleurige omslag, en bladert door de pagina’s. Sommige artikelen kent hij uit zijn hoofd. Artikel 23, over de vrijheid van onderwijs. Ook artikel 22, over het recht op volksgezondheid (‘daar ging het mij eerst om’) en het recht op huisvesting (‘daar ging het mij nu om’). Hij reciteert uit zijn hoofd: ‘De regering neemt maatregelen om de volksgezondheid te bevorderen. Het bevorderen van voldoende huisvesting is een zaak van de overheid.”
Het zijn niet deze wetsartikelen waar De Jonge zich nu zorgen over maakt. De minister van Binnenlandse Zaken is ‘enigszins de hoedster van de democratische rechtsstaat, de grondwet en de grondrechten’. Hij heeft zich voorbereid, de papieren liggen uitgespreid op tafel.
De Jonge heeft twee boodschappen: “De eerste is: heb vertrouwen in de democratische rechtsstaat. Maar de boodschap die meteen volgt is: wees waakzaam.”
Wie spreek je hiermee aan?
“Aan iedereen die zich zorgen maakt over de verkiezingsuitslag. De rechtsstaat en de instellingen zijn robuust. Iedereen die denkt dat er allerlei fundamentele rechten op het spel staan, moet zich realiseren: de ernst is niet te veranderen, en de Grondwet komt daar aardig in de buurt. Er zijn minimaal twee kabinetsperioden nodig om een verandering door te voeren. En ook al behaal je 37 zetels bij de verkiezingen, de volgende dag zul je je nog steeds aan die Grondwet moeten houden.”
Wat bedoel je met waakzaamheid?
“De eerste manier waarop de rechtsstaat onder druk komt te staan, is niet met wetten maar met woorden. Het beschuldigen van rechters van vooringenomenheid kan de rechtsstaat ondermijnen. Ook journalisten ‘uitschot van de rand’ noemen (wat Geert Wilders deed, red.). Vertegenwoordigers een ‘nepparlement’ noemen is een kwalificatie van een van de belangrijkste instituties van die democratische rechtsstaat, die uiteindelijk een ondermijnend effect kan hebben. Kortom, wees waakzaam.”
Ben je bezorgd?
“Ja natuurlijk.”
Waarover precies?
“Dat het belang en de ernst van dit thema worden verwaarloosd.”
Aan de formatietafel?
“Ja. Wat mij vorige week tijdens het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag opviel, is de boodschap van een aantal partijen die ook aan de formatietafel zitten. Zij zeiden: we willen allemaal iets veranderen in de Grondwet, bijvoorbeeld het Koninklijk Huis afschaffen. Huis.” GroenLinks-PvdA heeft dit in haar verkiezingsprogramma staan: “Ja, dat zou ook een grote verandering zijn, maar het gaat om de structuur van de staat. Dat is iets heel anders dan het verbod op discriminatie, de vrijheid van onderwijs of de vrijheid van godsdienst. Dat is een valse gelijkwaardigheidonvergelijkbare grootheden zij aan zij.”
Ongeveer 800 meter verderop, in de Tweede Kamer, praat informateur Ronald Plasterk, een van De Jonge’s voorgangers bij Binnenlandse Zaken, met de leiders van PVV, VVD, NSC en BBB over een nieuw kabinet. Op verzoek van partijen die vragen hebben over de anti-rechtsstaatplannen van de PVV werden deze week de Grondwet, grondrechten en de democratische rechtsstaat besproken.
“Eerst dacht ik: jeetje, is dit echt nodig?” zegt De Jonge. “En nu denk ik: hoe erg het ook is dat het nodig is, het is heel goed dat het gebeurt. En dat ze er de tijd voor nemen. Je kunt het je simpelweg niet veroorloven je schouders op te halen over alles wat we de afgelopen 175 jaar samen hebben opgebouwd.”
Is een formatietafel daarvoor de juiste plek? Er is per definitie sprake van onderhandelen.
“Gezien de uitkomst is het goed dat deze partijen om de tafel zitten. Maar er zijn nogal wat uitspraken gedaan door een van de partijen aan tafel, de PVV. Ik heb er zojuist een paar genoemd. En wat Wilders heeft gezegd moet worden ontkend. Zij zullen hiervoor een vorm moeten vinden, anders zal het voor hen zeer moeilijk zijn om tot politieke samenwerking te komen. Bovendien ligt er een hele stapel particuliere wetsvoorstellen van de PVV die in strijd zijn met de rechtsstaat of daarmee flagrant in strijd zijn. Het verbod op islamitische uitingen bijvoorbeeld. Daar kun je niet omheen door te zeggen dat je alleen maar vooruit wilt kijken. Dan legitimeer je een anti-rechtsstaathouding.”
Ontkennen – hoe moet Wilders dat doen?
“Wat er is gezegd, moet worden ingetrokken. Natuurlijk heb ik wel ideeën over hoe, maar ik zit niet aan de formatietafel. Ik denk dat ze een manier moeten vinden om dat te doen. Zij zullen afspraken moeten maken over hoe zij zich verhouden tot de Grondwet en de rechtsstaat.”
Is volgens u de rechtsstaat onderhandelbaar?
“Gesprekken met elkaar veranderen al snel in onderhandelingen. Maar niet alles is onderhandelbaar, vooral de rechtsstaat.”
Je pleit voor stevige afspraken aan tafel. Wat is het risico als dat niet gebeurt?
“Dat we over een tijdje zullen zien dat er meer is vernietigd dan we zouden willen. Dat goede mensen bijvoorbeeld niet meer voor een baan als rechter durven te kiezen, omdat er een grotere politieke invloed is op de rechterlijke macht. Dat goede mensen niet meer durven te kiezen voor een baan als Kamerlid of als minister. Dat journalisten in volledige onafhankelijkheid andere verhalen gaan schrijven dan ze zouden willen schrijven. Kijk, democratieën ontwikkelen zich nooit in slechts één richting. Dat hebben we gezien in Hongarije en Polen.”
In het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag vorige week verrasten de vormende partijen iedereen toen VVD-leider Dilan Yesilgöz, mede namens PVV, NSC en BBB, een motie indiende waarin de Eerste en het kabinet werden opgeroepen ‘voorzichtig te zijn’ met de verdeling wet. Die wet is al aangenomen door de Tweede Kamer. En terwijl Yesilgöz zelf deel uitmaakt van het vertrekkende kabinet dat de wet heeft bedacht en nodig acht. Na ruzie, onder meer in het kabinet, werd die oproep ingetrokken.
U zei dat het goed is dat de rechtsstaat aan de formatietafel wordt besproken. Maar hoe groot is uw vertrouwen? Afgelopen vrijdag beschuldigde u Yesilgöz vanwege die motie van constitutioneel gegoochel.
‘Constitutioneel gezien zijn het apenkooien, zei ik.’
Dat geeft weinig bemoediging voor de vormingsgesprekken.
“Die motie was onverstandig. Maar daar hebben we het in het kabinet over gehad. En nu gaan we gewoon weer aan het werk.”
Zie jij het als een incident?
‘Nou, ik hoop dat het een geïsoleerd incident was.’
U doet het nu af als een ongeluk en niet als een weloverwogen motie.
“Ik weet niet hoe lang ze erover hebben nagedacht. Maar in ieder geval niet lang genoeg.”
Is er nog een functionerend Rutte IV-kabinet?
“Ja, dat zullen we moeten doen. De formatie eindigt niet morgen.”
Dat klinkt niet erg aardig.
„Laat me dat herformuleren. Het kabinet is extravert, maar de problemen van mensen zijn dat uiteraard helemaal niet. Mensen vragen simpelweg om een kabinet dat de leiding over het land kan overnemen.”
Hoe verklaart u de verkiezingsoverwinning van de PVV?
“Dit komt omdat migratie een belangrijk thema was bij deze verkiezingen. Dit symboliseert een groter gevoel onder kiezers die het gevoel hebben dat ze geen controle hebben over het leven en dat de overheid er niet voor hen is. Ze voelen zich onbeschermd. Geert Wilders heeft bewezen dat gevoel van onbehagen en onmacht het beste te kunnen vastleggen. Niet vanwege zijn programma, maar ondanks zijn programma. Ik kan het tijdens deze adventstijd zeggen: mensen zijn op zoek naar een messias. Om vervolgens helaas tot de conclusie te komen dat niet iedere messias in staat is de wonderen te verrichten die hem worden toegeschreven.”
Uit het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) blijkt dat PVV-kiezers vooral voor die partij kozen vanwege haar anti-migratiestandpunten.
“Ik denk niet dat het zo werkt als mensen thema’s kiezen. Migratie is het onderwerp dat mensen het dichtst aanspreekt, waar zij de effecten in hun omgeving zien. En dat koppelden ze aan de onmacht van Den Haag om er iets aan te doen. De politieke flanken kunnen de schuld krijgen van de migratie, maar het centrum heeft deze ingewikkelde kwestie al die tijd omzeild. Wilders is de spreekbuis geweest van dat ‘we zijn het zat’-gevoel.
“Sommigen zeggen: zijn kiezers hadden zijn volledige programma in gedachten voordat ze hun stem uitbrachten. Zo zie ik het niet. Als dat zo zou zijn, zouden ze weten dat een stem op de PVV duidelijk niet in hun belang was, omdat zijn programma geen oplossingen biedt.”
Lees ook
alle 342 gemeenten in Nederland
Volgens het NKO zijn de PVV-kiezers van mening dat het programma van Wilders dicht bij hun eigen standpunten ligt. Is het niet mogelijk dat ze het menen als ze zeggen dat ze zijn ideeën leuk vinden?
“Twee en een half miljoen mensen?”
Volgens het onderzoek wel. Waarom zouden die niet als stemmen worden beschouwd?
“Ik denk dat we bescheiden moeten zijn in dat soort interpretaties. Kijk, migratie is in ieder geval een heel belangrijk thema geweest, en dat is heel begrijpelijk. Dat betekent niet dat het antwoord van de persoon die dat thema het beste heeft verwoord ook door al zijn kiezers wordt gedeeld.”
Je bent verantwoordelijk voor het antidiscriminatie- en racismebeleid. Er zijn moslims die zich zorgen maken over de resultaten. Heb je groepen uit die gemeenschap opgezocht?
“Niet heel specifiek. Ook voor hen is de boodschap: heb vertrouwen in de robuustheid van de rechtsstaat. Het feit dat 37 zetels naar de PVV gingen, betekent ook dat 113 zetels naar andere partijen gingen. Ik begrijp de zorgen, maar ik weet niet of gesprekken met mij daar verandering in kunnen brengen.” De Jonge zegt desgevraagd niet te weten of het aantal meldingen van haat tegen de islam na 22 november is toegenomen. “Wij houden dat niet zo bij.”
Aan het einde van het gesprek zegt De Jonge dat ook de Tweede Kamer een verantwoordelijkheid heeft om de rechtsstaat te beschermen. “De meeste partijen worstelen simpelweg met de vraag hoe om te gaan met PVV of FVD. Het is alsof je hebt afgesproken om samen te gaan voetballen en er komt iemand op het veld rugby spelen. Het is ingewikkeld, en ik zeg niet dat ik de perfecte manier heb gevonden. Maar de manier waarop we er vaak voor kiezen, ook in het verleden bij FVD, is er geen aandacht aan te besteden. Het idee was: dan zullen dit soort uitingen alleen maar groeien. Dus dat werkt niet. Als je geen aandacht besteedt aan onkruid, zal het de hele tuin overwoekeren.”
[ad_2]
