Dé formule voor gezond leven? ‘Lach en blijf niet single’, zeggen medici Erik Scherder en Leonard Hofstra

“Het was Erik’s idee om dit boek te schrijven”, zegt cardioloog Leonard Hofstra. “Natuurlijk heb ik ja gezegd. Erik is mijn mentor, mijn vriend. Maar ik zie mezelf nog steeds voor de uitgever werken. Eerlijk gezegd had ik mijn twijfels over hoeveel ik te weten zou komen over de impact van ‘zachte factoren’ als stress, eenzaamheid, optimisme en veerkracht op het hart.” Tot zijn verbazing was hier ‘ongelooflijk veel goed’ onderzoek naar gedaan.

“Het is veel meer geworden dan een boek in de winkel. We proberen in Nederland een beweging op gang te brengen waarin we kijken naar de positieve dingen in het leven”, zegt Hofstra. Op de website www.hoopvoorhartenhersenen.nl kan iedereen zijn veerkracht en welzijn testen. In een paar minuten beantwoord je vragen over hoe positief (of niet) jij in het leven staat. De uitslag volgt direct met uitleg en advies. In het nieuwe jaar willen Scherder en Hofstra ook weer openbare lezingen geven over ‘hoop’.

‘Single zijn is gevaarlijk voor je hart’

Maar welke emoties en gevoelens zijn wel en niet goed voor het hart en de hersenen? Uit onderzoek blijkt dat eenzaamheid de kans op hart- en vaatziekten met 30 procent verhoogt. Optimisten daarentegen hebben een 60 procent lager risico op een hartaanval.

Hofstra: “Ook als je getrouwd bent, heb je 60 procent minder kans op een hartaanval. Single zijn, wat ik nu helaas ben, is gevaarlijk voor je hart. Heeft te maken met het feit dat je waarschijnlijk eenzamer bent. Mensen die alleen wonen, koken niet altijd en laten vaker iets thuisbezorgen. Ze bewegen mogelijk minder en hebben meer stress. Ook singles slaan later aan de bel als ze klachten hebben. Als je druk op je borst hebt, is er niemand die zegt: ‘Kom op, laten we naar de dokter gaan’.”

Trouwen beschermt dus het hart. Bij mannen meer dan bij vrouwen. “Vrouwen zijn empathischer en zorgzamer en luiden veel vaker de noodklok voor hun partner. Mannen draaien zich weer om in bed als de vrouw zegt dat ze pijn op de borst heeft. Blijkbaar komt het niet bij hen op dat vrouwen een gelijke kans hebben op een hartaanval.”

Zelfs een slecht huwelijk beschermt de man. Bij vrouwen is dit niet het geval. “Ze loopt dan hetzelfde risico als een alleenstaande op een hartaanval. Vrouwen hebben meer last van die slechte relatie. Vanuit cardiologisch oogpunt moet de man dus in het slechte huwelijk blijven en de vrouw er zo snel mogelijk uit.”

De kwaliteit van het sociale netwerk is belangrijker dan hoeveel u beweegt en wat u eet en drinkt

“Maar de belangrijkste factor voor gezond ouder worden is het aantal betekenisvolle relaties dat iemand heeft”, benadrukt de cardioloog. “De kwaliteit van je sociale netwerk is zelfs belangrijker dan hoeveel je beweegt en wat je eet en drinkt.”

Kunnen hoop en optimisme voorkomen dat we ziek worden? “Nee, dat is echt onzin”, zegt Scherder. “Maar het helpt bij het herstel of bij het omgaan met je ziekte als je doelen stelt waarvoor je gaat vechten. Het geeft veel voldoening als je bijvoorbeeld na een ongeluk kunt zeggen: ‘Het is me gelukt, ik loop een stukje beter. En nu wil ik nog verder gaan.’ Dit betekent niet dat als je niet goed herstelt, je het niet goed hebt gedaan.”

Hofstra knikt: “We moeten mensen niet vertellen dat het creëren van hoop alle problemen oplost. Dat is niet waar. Maar gezien de omstandigheden kun je er ook op een andere manier naar kijken.”

Optimisme is gezond: zorgt voor een sneller herstel na een operatie, een lagere bloeddruk, een beter cholesterolgehalte en kan pijn verlichten. Scherder: “Maar je hoort ons niet zeggen: ‘Hoe optimistischer, hoe beter’. Want als je heel optimistisch bent, neem je ook meer risico’s. ‘Ach, laten we nu maar veel drinken en roken. Als ik er later mee stop, verdwijnen de negatieve effecten weer.’ Je voelt je onsterfelijk.”

Naar schatting 80 procent van de mensen ervaart ‘onrealistisch optimisme’. We overschatten de mogelijkheid dat er in de toekomst positieve dingen gebeuren en onderschatten de negatieve. We denken dus dat we langer zullen leven dan uit de cijfers blijkt, we schatten dat we minder snel zullen scheiden, terwijl meer dan de helft van de westerse huwelijken mislukt. We denken er niet aan dat we kanker kunnen krijgen, of betrokken kunnen raken bij een ongeval, misdaad of natuurramp. Ook vinden wij dat onze kinderen meer talent hebben dan het geval is, beschrijven Scherder en Hofstra.

Mild optimisme verdient de voorkeur boven mild pessimisme

Maar wat is beter: optimisme of pessimisme? “Milde pessimisten vermijden meer risico’s en dat kan een gezondheidsvoordeel opleveren. De milde pessimist zal uit voorzichtigheid gezonder eten, meer bewegen en niet roken. Toch komen we in het boek tot de conclusie dat mild optimisme te verkiezen is boven mild pessimisme. Het heeft dezelfde gezondheidseffecten, maar je hebt als milde optimist gewoon een prettiger leven.”

Ook gezond: lachen. Scherder: “Als je een glimlach krijgt, geef je een glimlach. Binnen een halve seconde. Zo’n reactie kun je moeilijk onderdrukken.” Lachen verhoogt de productie van oxytocine, endorfine en dopamine. Dit geeft een positief gevoel, vermindert angst, stress en depressie, heeft een pijnstillende werking, verlaagt de bloeddruk en versterkt het immuunsysteem en het geheugen.

Kliniekclowns kunnen echt helpen pijn en angst bij kinderen weg te nemen. Ook een glimlach op het gezicht van medisch personeel doet wonderen. “Zelfs een nepglimlach heeft een positief effect”, verzekert Scherder. En degene die lacht profiteert ervan. “De kans is groot dat die nepglimlach in een echte verandert.” Een spontane lach herken je aan kraaienpootjes bij de ogen; ‘kenmerk van Duchenne’.

Wat zijn de professoren zelf? Optimist in hart en nieren, of hardhandig? “Ik maak me zorgen, maar aan de optimistische kant. Zelfs in de moeilijkste situaties geef ik niet toe en zet ik tegenslagen om in energie”, aldus Scherder. Hofstra: “Ik ben een überoptimist. Misschien een beetje te veel. Maar dat is perfect voor mijn werk. Als cardioloog straal ik een positieve boodschap uit naar patiënten. Dat geeft vertrouwen.”

Optimisme en hoop kun je trainen

Maar ja, niet iedereen is het zonnestraaltje. “Onze boodschap is: optimisme en hoop kunnen worden getraind.” Hoe? Noem aan het einde van elke dag vijf goede punten. “Wat was er leuk vandaag? Het kunnen kleine dingen zijn; een lekkere lunch, een leuk gesprek. Als je je hiervan bewust wordt, leer je anders naar het leven kijken”, tipt Scherder. Je kunt ook positiviteit in het gezin beoefenen. “Ga met elkaar in gesprek en zorg ervoor dat er geen negatieve opmerkingen worden gemaakt.”

Het idee voor het boek ontstond tijdens de Covid-periode. Scherder: “We kregen destijds veel negatief nieuws. Als je stressniveau toeneemt, neemt je immuunsysteem af en kun je sneller ziek worden.”

Toch is stress niet alleen maar negatief. Scherder noemt als voorbeeld de Leidse Lichelle Fisser. Haar arm werd afgescheurd bij een busongeluk in India. “Ze werd gered door acute stress, die aanvankelijk de pijn verdoofde. Ze kreeg een slagaderlijke bloeding, ging op haar zij liggen en kroop de bus uit.”

In de ambulance kreeg ze een plastic zak met haar losse arm op schoot en de enorme pijn begon. Het was een grensgeval. Dankzij positiviteit en veerkracht heeft ze nu een mooie carrière bij een ministerie en windsurft ze zelfs met één hand.

Het is krankzinnig wat mensen op sociale media schrijven

Ook Scherder en Hofstra willen ‘mensen die elkaar vermoorden op X en Facebook’ met optimisme tegenwicht bieden. “Het is krankzinnig wat mensen op sociale media schrijven. Zo negatief. We praten vaak over kinderen en cyberpesten, maar als je ziet hoe we zelf het slechte voorbeeld geven. Dat is abnormaal, zeker voor de dieren”, zegt Hofstra.

“Je hebt geen idee wat je anderen aandoet”, vult Scherder aan. Hij maakt een serie voor de EO. Centraal staat een journaliste die tijdens de coronacrisis haar leven elke dag een uur lang ‘livestreamde’. “Mensen keken met haar mee en zeiden: ‘Je ziet er zo leuk uit.’ Anderen vonden haar sjofel en zeiden: ‘Kun je je niet wat sexyer kleden? Laat wat meer van jezelf zien’. Zo kreeg ze steeds meer likes.”

“Dagelijks keken tienduizend mensen. Het was voor haar een verdienmodel en verslavend. Het kwam op het punt waarop mensen zeiden: “Je zou grotere borsten moeten krijgen”, en dat deed ze. Maar uiteindelijk werd ze op diezelfde zender compleet kapot gemaakt, met ‘aandachtshoer’ en andere vreselijke reacties. Ze stopte met streamen, liet haar borstvergroting verwijderen en ging in therapie vanwege een trauma.”

Voor de serie plaatste Scherder de vrouw in een scan en liet haar eerst de positieve reacties zien die ze kreeg, gevolgd door de haatberichten. “We zagen in haar hersenen dat bij negatieve boodschappen dezelfde gebieden geactiveerd werden als bij fysieke pijn. Dit elkaar verbranden moet stoppen.”