Wie maken de dienst uit in de 21ste eeuw?

Door Oekraïne op 24 februari 2022 binnen te vallen, heeft Vladimir Poetin het bestaande internationale machtsevenwicht omvergeworpen. Een nieuwe wereldoorlog op het Europese continent lijkt ineens niet meer uit te sluiten. Zeker nu de westerse steun voor Oekraïne wegebt, wordt steeds duidelijker hoe onstabiel de wereld in slechts twee jaar tijd is geworden.

De mogelijke terugkeer van Donald Trump als president van de Verenigde Staten eind dit jaar draagt ​​verder bij aan deze onzekerheid. Want als Oekraïne niet langer kan rekenen op Amerikaanse hulp, zoals Trump bedoelt, zou Poetin de oorlog wel eens kunnen winnen. Voor Rusland telt immers alleen het doel: de overwinning op de vijand. De Russische geschiedenis laat zien dat het de machthebbers in het Kremlin niet kan schelen dat dit ten koste gaat van honderdduizenden doden in hun eigen gelederen.

Een Russische overwinning in Oekraïne betekent een ramp voor Europa. Vooral als de Verenigde Staten, die zich al lange tijd ergeren aan de ontoereikende NAVO-bijdrage van hun Europese bondgenoten, in overeenstemming met de uitspraken van Trump Amerika eerstDe ideologie besluit inderdaad het oude continent te verlaten om zich beter voor te bereiden op een zeer waarschijnlijke oorlog met China. Een dergelijke stap zou betekenen dat Rusland kan doen wat het wil met Europa, dat de afgelopen decennia zijn strijdkrachten heeft gestript in de veronderstelling dat oorlogen in zijn deel van de wereld tot het verleden behoren. Het is schokkend om te zien hoe weinig Europese politici zich hiervan bewust zijn, net zoals ze zich er nog steeds niet voldoende van bewust zijn dat de tijden van westerse hegemonie op het wereldtoneel voorbij zijn.

Dit was voor de vooraanstaande Duitse politicoloog Herfried Münkler (1951) reden om een ​​boek te schrijven over het noodzakelijke nieuwe mondiale machtsevenwicht. Van Welt in Auf-ruhr. De volgorde van de macht op 21 jaar hij levert een belangrijke bijdrage aan het denken over de nabije toekomst van het internationale geopolitieke krachtenveld.

Het uitgangspunt voor zijn betoog, soms doordrenkt van te veel historische en politiek-filosofische theorieën, is zijn hoop op de creatie van een pentarchie, een machtsevenwicht tussen vijf grote landen: de Verenigde Staten, de Europese Unie, Rusland, China en Indië. Gedurende meerdere eeuwen is een dergelijke constellatie van tegenstellingen en bondgenoten erin geslaagd de vrede in Europa lange tijd te bewaren.

Een belangrijke factor bij Welt in Aufruhr is dat de Verenigde Staten, zeker sinds hun dramatische terugtrekking uit Kaboel in 2020, niet langer de mondiale hoeder van de westerse waarden en normen zijn en het Westen daarom zal moeten accepteren dat het deze niet langer mondiaal kan toepassen bij het oplossen van conflicten tussen die vijf grote mogendheden. Het is echter onduidelijk wat de nieuwe regels zijn. Het enige belangrijke is dat ze een verenigend karakter moeten hebben om oorlogen te voorkomen. Als we er niet aan toekomen zulke regels op te stellen, staat ons volgens Münkler een ramp te wachten.

De machtsorde van Poetin

Voorlopig is er alle reden om cynisch te zijn over de nabije toekomst, vreest Münkler. Juist omdat Poetin met zijn oorlog in Oekraïne een nieuwe machtsorde wil creëren waarin Europa geen onafhankelijke rol heeft. In plaats daarvan wil hij de Europese staten tegen elkaar uitspelen en verzwakken, terwijl hij Hongarije, Slowakije en Servië naar zijn eigen kamp trekt. Zijn doel is dat er uiteindelijk drie grootmachten overblijven die over het lot van de wereld zullen beslissen: China, de VS en Rusland.

In Welt in Aufruhr Münkler bespreekt een reeks geopolitieke modellen waarmee sinds de Klassieke Oudheid een machtsevenwicht in stand is gehouden. Historici en politieke denkers als Thucydides, Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, Carl von Clausewitz, Carl Schmitt en Aleksandr Dugin krijgen ruime aandacht.

Een van die vredeshandhavingsmodellen is dat van Vegetius, een Romeinse strateeg uit de vierde eeuw. Tot 24 februari 2022 vormde het de basis voor de moderne afschrikking zoals die bestond tijdens de Koude Oorlog. Volgens dit model bewapende een land zich om oorlog te vermijden (‘Si vis pacem para bellum’, of ‘Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog’), maar verloor het zijn kracht toen dat land nog steeds probeerde controle te krijgen over het grondgebied van zijn tegenstander. . veroveren.

Het Vegetius-model werkt alleen zolang beide tegenstanders bereid zijn afspraken te maken over wapenbeheersing, zodat hun economieën niet oververhit raken en zij zich alsnog gedwongen voelen oorlog te voeren. In de jaren tachtig maakte de Europese vredesbeweging zich daar terecht zorgen over, omdat oververhitting van de economie van een van de partijen het machtsevenwicht zou kunnen verstoren. Dit gebeurde inderdaad in 1988, toen de Sovjet-Unie de wapenwedloop met de VS niet langer kon voortzetten en gedwongen werd een akkoord met de VS te bereiken over de beperking van raketten voor de kortere en middellange afstand.

Tot voor kort was een andere manier om de vrede te handhaven wat de Duitsers noemden Loop door Handel (verandering als gevolg van handel). Volgens dit model zou de vrede kunnen worden gegarandeerd door de voormalige tegenstander via handel te laten delen in de westerse welvaart. Terwijl dit succesvol was in de voormalige DDR en Polen, mislukte het beleid van economische interpenetratie in Rusland, omdat vooral de machtselite en de oligarchen profiteerden van de nieuwe welvaart. Bovendien werd, toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel, opnieuw bewezen dat Poetin zich de afgelopen twintig jaar meer bezig had gehouden met het oppoetsen van de imperiale glans en de supermachtstatus van de voormalige Sovjet-Unie dan met het op grote schaal welvarender maken van zijn volk.

Post-imperiale fantoompijn

Sinds de ineenstorting van het Sovjet-imperium in 1992 was het Westen blind voor de post-imperiale fantoompijn binnen het conservatieve deel van de Russische elite en het oudere deel van de bevolking. Zij realiseerde zich ook niet dat de verdwijning van de bipolaire wereldorde, waarin Moskou en Washington gezamenlijk regeerden, het Kremlin schaadde. Terwijl de Verenigde Staten op hun beurt steeds meer te lijden hadden onder de hoge financiële lasten en de grote verantwoordelijkheid die hun rol als unipolaire politieagent in de wereld met zich meebrengt, groeide het revisionisme in Rusland met de dag.

Tegelijkertijd is in West-Europa de Loop door HandelHet beleid van de EU leidde ertoe dat de EU-landen op grote schaal bezuinigden op hun conventionele legers, waarbij ze vertrouwden op de voortdurende militaire steun van de Verenigde Staten. Als gevolg hiervan beschikken ze momenteel over onvoldoende manschappen en uitrusting om een ​​Russische aanval te weerstaan, mocht er een confrontatie plaatsvinden die velen hebben verwacht.

Münkler heeft vooral kritiek op de naïviteit van Duitsland en bondskanselier Angela Merkel als het om Rusland gaat. De Russische oorlog in Oekraïne is daarom een ​​welkome case study in zijn boek, dat het meest verteerbare deel van zijn enigszins professorale betoog bevat. Hij benadrukt bijvoorbeeld dat Duitsland met zijn handelsbeleid hoopte te voorkomen dat Rusland zijn grenzen zou veranderen. Toen Poetin in 2014 de Krim annexeerde en de Donbas binnenviel, geloofde hij dat dit alleen te wijten was aan de mogelijke toetreding van Oekraïne tot de NAVO, zoals het geval was met Georgië in 2008. In plaats van zware sancties op te leggen aan Rusland en te proberen de gasleveringen aan de Zoals aangedrongen door Polen, de Baltische staten en de Verenigde Staten heeft Duitsland de economische onderlinge afhankelijkheid met Rusland verder vergroot met de aanleg van de Nordstream 2-gasleiding. Om het revisionisme van de voormalige vijand tot bedaren te brengen kon de Duitse welvaartsstrategie niet mislukken.

Maar volgens Münkler heeft Europa een grote fout gemaakt door te veronderstellen dat de Sovjet-Unie een betrouwbare energieleverancier was geweest en dat Rusland haar nu niet met hoge gasprijzen zou afpersen als het zijn zin niet zou krijgen. Mensen vergaten blijkbaar dat de Sovjet-Unie geen revisionistische staat was, omdat er geen oude grenzen waren om te herstellen. Terwijl het nieuwe Rusland zichzelf beschouwde als een rompstaat die een groot deel van zijn historische grondgebied had zien opgaan in nieuwe onafhankelijke staten.

Democratie

Europa leek ook blind te zijn voor het feit dat de welvaartsstrategie alleen maar kon slagen als de Russische bevolking actief mocht ingrijpen in de politiek door bij vrije verkiezingen politici te belonen die hadden bijgedragen aan de toename van de welvaart en degenen die zich daartegen hadden verzet te straffen. Münkler ziet de welvaartsstrategie dan ook eerder als een gigantische omkopingsoperatie waarmee het Westen een kleine kliek van heersers en rijke zakenlieden in Rusland met geld heeft overspoeld om de vrede te bewaren en daar op zijn gemak zaken te kunnen doen.

Volgens Münkler is Poetin niet geïnteresseerd in het herstel van het Sovjet-imperium in Oekraïne. De Russische leider lijkt eerder bang te zijn voor een succesvolle democratie in dat buurland, die zijn eigen volk ertoe zou kunnen aanzetten democratische hervormingen te eisen. Ten slotte kan Oekraïne bogen op vrije verkiezingen voor de president en het parlement en op een hogere welvaart dan in Rusland. Als het land lid wordt van de EU, zal die welvaart alleen maar toenemen. Het EU-lidmaatschap vormt daarom een ​​veel grotere bedreiging voor het Kremlin dan de Oekraïense toetreding tot de NAVO.

Dit verklaart ook waarom Rusland zoveel mogelijk schade probeert aan te richten aan de infrastructuur in Oekraïne. Door fabrieken, elektriciteitscentrales en graanexportroutes te vernietigen zal het zeker tientallen jaren duren voordat de levensstandaard van Oekraïne weer hoger zal zijn dan die van Rusland. Münkler concludeert terecht dat Rusland niet omringd is door de NAVO en haar raketten, maar door het idee van democratie, mensenrechten, de rechtsstaat, individuele vrijheid en vooral het verlangen naar een beter leven.

Nadat een soortgelijk verlangen naar democratie bijna resulteerde in de afzetting van de Wit-Russische president Loekasjenko in de zomer van 2020, had Poetin geen andere keuze dan Oekraïne binnen te vallen in de hoop daar binnen een paar dagen een vazal als president te installeren, aldus Münkler. Zelfs als de NAVO geen gesprekken met Oekraïne was aangegaan om in de verre toekomst over het lidmaatschap te onderhandelen, zou Rusland die oorlog sowieso in 2022 zijn begonnen. Net zoals het geval zou zijn geweest als Oekraïne na 2014 neutraal was geworden en de Krim onder Rusland aan Rusland was toegevoegd internationaal recht, zoals het verzoeningsbeleid van de EU probeerde te bereiken.

Münkler analyseert het werk van Aleksandr Dugin in detail. Deze Russische ‘geofilosoof’ meent dat Rusland, als hoeder van de christelijke beschaving, zich alleen met geweld kan verdedigen tegen het decadente kapitalisme en dat het juist daarom tegen Oekraïne strijdt. Het doet sterk denken aan Hitlers propagandachef Goebbels, die verkondigde dat Duitsland vocht tegen ‘een perverse coalitie van plutocraten en bolsjewieken’.

Dugin is ook van mening dat een autocratisch Rusland de leiding zou moeten hebben over de gehele Euraziatische landmassa, als tegenwicht voor de Verenigde Staten en de geglobaliseerde westerse wereldorde. Dat idee zou na de overwinning van Poetin heel goed gerealiseerd kunnen worden, al kan niemand zich dat nu nog voorstellen. Om een ​​omsingeling door de VS te voorkomen zou Rusland nieuwe allianties moeten aangaan met Berlijn, Tokio en Teheran. In een dergelijk scenario zou Duitsland de Russische enclave Kaliningrad (voormalig Oost-Pruisen) herwinnen, waardoor Polen en Litouwen de geopolitieke tegenstanders zouden worden. Met dit verdeel-en-heers-beleid lijkt het bijna alsof de tijden van Stalin zijn teruggekeerd. En was het niet de slavofiele schrijver Fjodor Dostojevski die zei: ‘De toekomst van Europa behoort aan Rusland’?

Lees ook
Oekraïense gezant bij de EU: ‘Als mensen twijfels hebben over steun aan Oekraïne, zeg ik: denk aan het alternatief’

Delen





E-mail de redacteur