[ad_1]
Na een werkdag of de maandelijkse raadsvergadering fietsen ze naar Leiden en Rijnsburg of nemen ze de trein naar Utrecht. Gebke van Gaal, Daan Binnendijk en Herman Romeijn beheren Leiderdorp, dat door de Oude Rijn van Leiden wordt gescheiden. Geen van hen woont in het dorp.
In de Gemeentewet staat dit: iedereen die wethouder, wethouder of burgemeester van een gemeente wordt, moet inwoner van die gemeente zijn. Dat is tenslotte het idee van democratie: burgers regeren zichzelf, op elk bestuursniveau.
Maar toen de drie regeringspartijen – GL/PvdA, CDA en Lokale Partij Leiderdorp (LPL) – vorig jaar op zoek gingen naar geschikte raadsleden, kwamen ze al snel tot de conclusie dat er onder de 27.750 inwoners niemand was die de ander kon of wilde regeren. 27.749 Leiderdorpers. .
De burgemeester woont ook elders: Laila Driessen verhuisde dit voorjaar al uit haar ambtswoning in aanloop naar haar pensionering volgende maand. Ongebruikelijk, maar begrijpelijk voor de gemeente: ze kreeg ontheffing. Hierdoor wordt Leiderdorp nu volledig ‘van buitenaf’ bestuurd, zoals bestuurders van over de gemeentegrenzen heen worden genoemd.
Leiderdorp is dan ook een uitzonderlijk voorbeeld van een trend: de ‘wethouder van buiten’ de eigen gemeente. Dit gebeurde pas na een wetswijziging in 2002; Wethouders moesten ook raadslid zijn en woonden in de gemeente zelf. Nederland telde toen nog 496 gemeenten, maar in een derde van de 342 gemeenten tellen de raden inmiddels raadsleden die zelf niet in de gemeente wonen, zo bleek uit een inventarisatie van het Wethoudersgenootschap begin 2023. In totaal zijn ongeveer één op de acht raadsleden woont niet in de gemeente waar zij regeren. Dit mag tijdelijk: volgens de Gemeentewet kunnen gemeentebesturen beheerders telkens voor één jaar ontheffing verlenen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106761726-898dcf.jpg|https://images.nrc.nl/5duqSco9j1Cqz-tzUZCl9M0w9jY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106761726-898dcf.jpg|https://images.nrc.nl/tevIpv2Vj1PVUsbFzIwRhGfUijo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106761726-898dcf.jpg)
Soms kiest een gemeenteraad er bewust voor om bestuurders van buitenaf aan te trekken, zegt John Bijl, die lokale politici en bestuurders opleidt. “In de voorgaande raadsperiode wilde de gemeenteraad van Enkhuizen meer beleid zelf maken en dit laten uitvoeren door wethouders. Vervolgens zochten ze een ploeg wethouders van buitenaf.” Hun gebrekkige politieke wortels in de gemeente kwamen toen goed van pas. Maar vaker wel dan niet slagen partijen er niet in goede kandidaten te vinden binnen hun eigen gemeenten.
De oorzaak hiervan is even simpel als zorgelijk, zegt Bijl: steeds minder burgers steken hun hand op als wordt gevraagd wie het volk wil vertegenwoordigen of regeren. Zeker in een woon-werkgemeente als Leiderdorp is het lastig om mensen te vinden.”
‘Grote verandering’
Hugo Langenberg, lijsttrekker van de LPL, met zes zetels de grootste in de raad: “We zijn een kleine partij, met nauwelijks leden. Ik wilde wel, maar kon vanwege mijn gezondheid niet.”
Olaf McDaniel, fractievoorzitter van de fusiefractie PvdA en GroenLinks en net als Langenberg raadslid sinds 2002: “Er werd algemeen gedacht dat ik het zou doen, omdat ik al eerder raadslid ben geweest. Maar de afspraak met GroenLinks was: de PvdA levert de partijleider, zij leveren het raadslid.”
Dat wethouder Bob Vastenhoud vertrok kort voor de zomer na amper een jaar. De baan, zo schreef hij in een verklaring, legde een te grote druk op mij persoonlijk en mijn gezin. De fusiefractie keek vervolgens rond, in de eigen afdeling en daarna daarbuiten, en trof enkele kilometers van de gemeentegrens Gebke van Gaal aan, vicevoorzitter van het landelijke partijbestuur van GroenLinks en tot vorig jaar raadslid in Leiden.
Achter de ‘wethouder van buitenaf’ schuilt een diepere trend van politieke partijen die langzaam leeglopen. Politicoloog David Runciman noemde partijen ‘de lijm die de representatieve democratie bij elkaar houdt’. Maar die lijm laat los: het aantal Nederlanders dat lid is van een politieke partij neemt al tientallen jaren af, waardoor partijen in een steeds kleinere vijver naar vertegenwoordigers en bestuurders vissen. Hoewel lokale partijen vaak verkiezingen winnen, hebben ze meestal maar een handvol leden. De lokale partij in Leiderdorp kwam terecht bij Herman Romeijn, die tot kort voor de verkiezingen gemeentesecretaris was geweest.
Pubquiz
Maakt het ondanks alle wettelijke eisen en nobele idealen uit als een gemeente niet bestuurd wordt door inwoners? Van Gaal en Binnendijk zeggen: niemand in de gemeente merkt dat mijn bed ergens anders staat. Binnendijk: “Ik ben hier elke dag, als het moet, ook in het weekend. En ik doe aan werkelijk alles mee om hier wortel te schieten.” Zo deed de gemeente vorige maand mee aan een pubquiz, vertelt hij.
Binnendijk ziet de afstand soms als een voordeel. Toen hij jarenlang wethouder was in Rijnsburg en daarna de gefuseerde gemeente Katwijk, werd hij in de supermarkt regelmatig op de schouder getikt: kon hij iets voor ze betekenen? “Dat gebeurt nu niet.” Langenberg van de lokale partij: “Als je veertig jaar in Leiderdorp woont en veel mensen kent, kan dat een bezwaar zijn.” Ze verwachten bijvoorbeeld dat de wethouder hen iets gunt.
Het is dan ook verfrissend, zeggen Langenberg en McDaniel, die wethouders van buitenaf: ‘Zij zien soms dingen die wij niet meer opmerken’, zegt laatstgenoemde. Dat het in Leiderdorp bijvoorbeeld zo politiek kan worden, zegt CDA-lid Binnendijk: “De gesprekken worden scherper gevoerd dan ik van andere gemeenten gewend ben en er zijn vaker crises en conflicten, waardoor raadsleden vaker aftreden.” Dat deed hij eind 2019 ook, al stond hij zeven weken later weer op zijn plek. Dus verhuizen naar Leiderdorp, zoals de Gemeentewet eigenlijk beoogt? Hij denkt er niet over na. “Raadslid zijn is een onzeker bestaan.”
Lees ook
Waarom is het Binnenhof een burn-outfabriek?
Post navigation
