Eindelijk een ‘waardig graf’ voor Marinus van der Lubbe

Ongeveer 150 mensen verzamelen zich in de vrieskou rond het graf van Marinus van der Lubbe in Leipzig. Woensdag was het negentig jaar geleden dat de Leidse inwoner door de nazi’s in de Duitse stad werd onthoofd. Een jaar eerder, in februari 1933, stak de communist het Rijksdaggebouw in Berlijn in brand. De nieuw benoemde bondskanselier Adolf Hitler beschouwde het vuur als een welkome gelegenheid om de burgerrechten op te schorten, zijn politieke tegenstanders te vervolgen en uiteindelijk het parlement op te schorten.

Historicus Heinrich August Winkler citeert uit het verslag van een politiechef die die avond Hitler in de Reichstag bezocht. “(Hitlers) gezicht was vlammend rood van de opwinding en van de hitte die zich in de koepel verzamelde. Alsof hij zou barsten riep hij (…): ‘Elke communistische functionaris zal worden neergeschoten waar we hem vinden. De communistische vertegenwoordigers moeten vanavond worden opgehangen.’” Onmiddellijk na de brand werden ongeveer vierduizend mensen gearresteerd – de nazi’s hadden al een lijst met namen klaarliggen.

In de negentig jaar na zijn dood is Van der Lubbe op allerlei manieren herdacht en wel of niet herinnerd. Voor sommigen was hij een medeplichtige van de nazi’s, voor anderen was hij een nuttige idiootvinden nog anderen hem een ​​antifascistische held of een tragische figuur. Historici zijn het er niet over eens of Van der Lubbe alleen handelde. Maar zijn turbulente geheugen moet tot rust worden gebracht, zo suggereerden opeenvolgende sprekers woensdagmiddag in Leipzig. Van der Lubbe verdient in ieder geval een waardig graf.

Trillend strijkkwartet

De ceremonie begint met een stemmige bijdrage van een trillend strijkkwartet. De loco-burgemeester van Leipzig wijst erop dat “vooral vandaag de dag, wanneer mensen aan het rommelen zijn over a geweldige resetis het belangrijk om te zien welke acties er worden ondernomen in naam van het fascisme.” Van der Lubbe had nooit ter dood veroordeeld mogen worden, legt de burgemeester uit. Alleen voor hem werd een wet ingevoerd die met terugwerkende kracht de doodstraf voor brandstichting oplegde. De burgemeester zet zijn Fedora af en neemt een moment stilte in acht, en ook het publiek zet een bontmuts, muts of pet af.

Een jaar geleden werd Van der Lubbe opgegraven op initiatief van de vrijwilligersvereniging van de begraafplaats. Een patholoog nam een ​​monster van zijn haar en hoofdhuid. De bedoeling was om tijdens het proces in Leipzig te achterhalen of Van der Lubbe gedrogeerd was, omdat meerdere getuigen melding maakten van een slaperige, verwarde en onverstaanbare Van der Lubbe in de rechtszaal.

Of Van der Lubbe daadwerkelijk onder invloed was, konden de onderzoekers niet vaststellen; Ze konden echter concluderen dat het echt Marinus van der Lubbe was. Nu wordt zijn grafsteen, gemaakt door de Nederlandse kunstenaars Ron Sluik en Reinier Kurpershoek in 1999, voor het eerst op het graf van Van der Lubbe geplaatst, met een informatiebord. Na zijn dood belandde Van der Lubbe in een anoniem graf, en later werd hij ook in de DDR verguisd.

Het kunstcollectief ‘Marinus’ wil hem herdenken ‘als mens’

Volker Külow is historicus, politicus voor Die Linke en een belangrijke initiatiefnemer van de ceremonie voor Van der Lubbe. Külow, die een hoed met pompon draagt, zegt dat ook hij in zijn jonge jaren in de DDR onzin vertelde over de Nederlander.

In de DDR werd een andere beschuldigde van de Rijksdagbrand op een voetstuk gehesen: Georgi Dimitrov, een Bulgaarse communist die op 27 februari 1933 in de buurt van de Rijksdag was en daar met drie landgenoten werd gearresteerd. Tijdens het proces verdedigde Dimitrov zich zo resoluut dat de eveneens aanwezige Hermann Göring een woede-uitbarsting kreeg. Wegens gebrek aan bewijs werd Dimitrov vrijgelaten en werd later premier van Bulgarije. In de DDR werd het gerechtsgebouw het Dimitrov Museum, waar bezoekers konden luisteren naar de band waarop Dimitrov Göring in verlegenheid bracht.

“Dimitrov was de held van Leipzig omdat hij de nazi’s antwoordde. Van beschuldigde werd hij een aanklager”, zei Külow. “Net toen Dimitrov op het schild werd gehesen, werd Van der Lubbe vernederd. Hij werd gezien als een instrument van de nazi’s. Daarom werd zijn graf hier genegeerd.”

Persoonlijk Wiedergutmachung

Külow, lid van de DDR-regeringspartij SED waaruit zijn huidige partij Die Linke voortkwam, zegt dat hij in de jaren tachtig rondleidingen gaf door het Dimitrov-museum. “Als jonge man interpreteerde ik ook dit onjuiste en zeer onwaardige DDR-verhaal van Van der Lubbe.” In de DDR werd de theorie die ook in de jaren dertig in zwang was nog steeds verspreid: Van der Lubbe zou homoseksueel zijn geweest en door SA-leider Ernst Röhm verleid zijn om het vuur aan te steken voor de nazi’s.

“Pas na de val van de muur ben ik dieper in zijn verhaal gedoken en heb ik mij ingezet om hier een waardige herdenkingsplek te creëren”, zegt Külow. “Ik zie het ook als een vorm van persoonlijk Wiedergutmachung tegenover Van der Lubbe.”

Zonder Die Linke, zo benadrukte een van de sprekers, zou het gemeentebestuur niet bereid zijn geweest een bijdrage te leveren aan de herdenking voor Van der Lubbe. “Hij was een antifascist”, zegt Külow. Ook het aanwezige kunstcollectief ‘Marinus’ wil hem herdenken “als mens, niet als brandstichter”. Het collectief deelt lucifers uit ter nagedachtenis.

Lees ook
Lessen uit de Rijksdagbrand

Delen





E-mail de redacteur