China’s megaproject om de wereld te verbinden heeft na tien jaar zijn glans verloren

Het tv-journaal in China begint niet met beelden van de oorlog in Gaza. Wel zie je de Hongaarse premier Viktor Orbán in Peking de vliegtuigtrap afkomen, opgewacht door een zang- en dansgroep. Dinsdag arriveerde ook de belangrijkste en meest controversiële gast, de Russische president Vladimir Poetin.

Beide leiders zijn hier voor het Derde BRI-forum. BRI staat voor Belt and Road-initiatief, een enorm Chinees project om de wereld, voornamelijk via infrastructuurprojecten, te verbinden via een Nieuwe Zijderoute. Het BRI bestaat inmiddels tien jaar.

De overgrote meerderheid van de Europese landen stuurt geen regeringsleiders om de viering bij te wonen. Het is niet echt een officiële boycot, maar het komt er dichtbij. Die afwezigheid is een reactie op de komst van Poetin, maar niet alleen dat. De BRI heeft voor veel Europese landen zijn glans verloren. Italië, het enige West-Europese land dat in 2019 tot de BRI toetrad, wil dat lidmaatschap nu kwijt.

Verdenking

“Italië had gehoopt dat het zijn export naar China zou bevorderen en de markttoegang van Italiaanse bedrijven tot China zou vergroten. Dat is niet gebeurd, integendeel”, zegt econoom Alessia Amighini, verbonden aan de Italiaanse denktank ISPI. “Ons handelstekort met China is alleen maar groter geworden, en dit geldt voor de meeste BRI-landen.”

Ook veel Europese landen voelen een grotere argwaan jegens China dan in 2013. Dit komt mede door de ambivalente houding van China ten aanzien van de oorlog in Oekraïne. Ze karakteriseren de BRI nu vooral als een van de vele instrumenten die China gebruikt om de wereld naar zijn hand te zetten – en daar willen ze niets mee te maken hebben.

Maar voor China gaat de BRI nauwelijks meer over Europa, aldus Frans-Paul van der Putten, oprichter van onderzoeks- en adviesbureau ChinaGeopolitics. Hij volgt het BRI sinds de oprichting op de voet. “Oorspronkelijk waren er twee soorten BRI-landen: ontwikkelingslanden en landen in Europa. Van de Europese landen blijft vrijwel alleen Hongarije over.”

Voor landen in Afrika, Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika is de situatie anders. “Voor hen is China vaak een welkom alternatief. Ze willen de relatie met het Westen behouden, maar ook de relatie met China. Als je dit slim speelt, kun je er zelf het meeste voordeel mee behalen”, aldus Van der Putten. “Toch willen maar weinig landen echt van het Westen naar China overstappen”, schat hij.

Vind projecten

Het Midden-Oosten is een bijzondere kwestie. China werkt de laatste tijd veel meer samen met landen in die regio, maar dat gebeurt niet altijd onder de vlag van de BRI. Het gaat hierbij om projecten die makkelijker te financieren zijn met reguliere bankleningen, projecten op het gebied van woningbouw en fossiele en alternatieve brandstoffen.

China pompte veel geld in de BRI, vooral in het begin. Volgens een recente Chinees witboek tussen 2013 en 2022 ging het om investeringen ter waarde van ruim 360 miljard euro. China betaalde hiervan ongeveer 228 miljard euro.

Dat geld werd niet altijd goed besteed. Van der Putten: “Na de lancering van het BRI zei Xi: ‘Ik ga je niet vertellen hoe je het moet doen, je kunt er zelf aan werken.’ Dit leidde ertoe dat centrale en provinciale partijen allemaal afzonderlijk en op zeer ongecoördineerde wijze projecten startten. Dat maakte de kwaliteit van de projecten behoorlijk divers.”

Eén gevolg was dat sommige landen door de hoge Chinese leningen in de schulden raakten. Er waren ook kwaliteitsproblemen en milieuschade. “Het is niet zo eenvoudig om goede infrastructuurprojecten te vinden”, zegt Van der Putten. “De beste projecten werden al gefinancierd door partijen als de Wereldbank. China pakte aanvankelijk de betere projecten op die overbleven, maar vanaf 2017 waren ze bijna verdwenen. Dat maakte de investeringen nog twijfelachtiger.”

Ieder land heeft zijn eigen initiatief

In dat licht is het interessant dat de VS, Europa en India nu hun eigen BRI-achtige plannen hebben aangekondigd. De EU presenteerde er bijvoorbeeld in 2021 een Mondiaal Gateway-initiatiefen de Amerikaanse president Joe Biden kwam er vorig jaar mee op de proppen Partnerschap voor mondiale infrastructuur en investeringen. India en andere landen zijn onlangs toegevoegd IMEC volgende: een plan voor een handelscorridor.

Lees ook
Nieuwe handelscorridor tussen India en het Westen is de tegenhanger van de Chinese Zijderoute

China pakte het vanaf circa 2018 anders aan. Het ging niet meer om groot, duur en prestigieus, maar om ‘klein en mooi’. Er kwam meer nadruk te liggen op groene projecten en groene energie, initiatieven die sneller op brede sympathie kunnen rekenen dan bijvoorbeeld de bouw van vervuilende kolencentrales of wegen die van niets naar nergens lopen.

De projecten werden ook minder riskant: met een oplopende staatsschuld en een trage economie heeft China eenvoudigweg niet langer het geld om er al te wild aan uit te geven. Er komt meer nadruk te liggen op commerciële haalbaarheid, en dus ook op commerciële partijen als uitvoerders.

Het BRI heeft daarmee veel van zijn oorspronkelijke functie als aanjager van grote infrastructuurprojecten verloren. Er gaat minder geld naartoe. In 2016 maakte China ruim 27 miljard euro over naar Afrikaanse landen, vorig jaar bedroeg dit bedrag volgens berekeningen slechts 3,5 procent met zo’n 943 miljoen. Database voor Chinese leningen aan Afrika.