Hij woonde en werkte al in Servië, Irak en Egypte. Tsjeard Hoekstra uit Leeuwarden, nu ambassadeur in Angola, ontdekt als Kuifje de wereld

Welke studie moet je volgen als je de wereld wilt ontdekken? Tsjeard Hoekstra (57) moet lachen bij zijn eigen vraag. ,,Ik had géén idee’’, zegt hij. Tot hij op een open dag van de Rijksuniversiteit Groningen professor Marianne Maaskant hoorde over klassieke archeologie. En dan ga je naar Italië, vertelde ze. ,,Ik was meteen verkocht.’’

Weg, de deur uit, het onbekende ontdekken. Tsjeard Hoekstra, geboren in Leeuwarden, voelt zich overal thuis. Via de Balkan en het Midden-Oosten is hij nu de Nederlandse ambassadeur in Angola. Hij is even terug in Nederland, voor de jaarlijkse ambassadeursconferentie in Den Haag.

Het is zo’n contrast met de landen waar hij werkte, zegt hij. Aan een kop thee in het steriele conferentiecentrum New Babylon, naast het Centraal Station in Den Haag. De wijnflessen in de klimaatkast staan allemaal met het etiket naar voren, de planten zijn symmetrisch uitgestald, de glazen wanden glimmen. ,,Over alles is nagedacht, het is tot in puntjes verzorgd. Dat kan Nederland goed hè.’’

Maar, het verrast niet meer, zegt hij. ,,Je weet aan de buitenkant al wat je binnen krijgt.’’ Hoekstra klinkt als een archeoloog. Nee, geef hem het buitenland maar. Vreemde grond vol verrassingen. ,,Speuren, zoeken, ontdekken. Dat wil je toch?!’’

De stripboeken van Kuifje

Als jochie was hij het buitenbeentje van de familie. Een dagdromer, een avonturier – soms alleen in z’n hoofd. ,,Als een soort Kuifje.’’ De avonturen die hij las in het stripboek kwamen tot leven op de radio. ,,Die stond altijd aan op het nieuws.’’ Of van zijn vader en ooms. ,,Zondags werd er bij de Hoekstra’s over politiek gepraat.’’

Hij groeide op in een rood nest. Oom Anne Hoekstra was actief in de Fryske Nasjonale Partij, vader zat in de lokale politiek. Senior was lang onderwijsman, maar verruilde de schoolklas in Leeuwarden voor de gevangenissen van Veenhuizen en Balkbrug. Pa werd er raadsman. Het gezin trok van Leeuwarden naar Rolde.

Het was een opvoeding met een weidse blik. ,,Over eerlijk verdelen van welvaart, over solidariteit. Over Nederland versus de wereld.’’ Wat Hoekstra is bijgebleven? De nadagen van dictator Franco van Spanje, de dood van IKON-journalisten in El Salvador, de moord op bisschop en mensenrechtenactivist Oscar Romero. ,,Het maakte diepe indruk.’’

Wat z’n ouders hun drie kinderen meegaven: ,,Er is meer dan Friesland en Drenthe, de wereld is groter dan Nederland.’’ Maar wat? ,,Wij waren ook een doorsnee vouwwagengezin. Naar Frankrijk en Italië, bij hoge uitzondering een keer Joegoslavië.’’

Broer en zus volgden hun vader en doken de onderwijswereld in. Na de Drentse jaren trokken ze terug naar Friesland. ,,Het is echt een in Friesland gewortelde familie. Mem woont in Drachten, zus in Oudega, broer in Leeuwarden. Met familie in Earnewâld en Beetsterzwaag was het Drentse uitstapje tijdelijk.’’

Hoekstra greep aan wat voor hem onbekend voelde. Op het Dr. Nassau College in Assen volgde hij Grieks en Latijn – het bracht het buitenland dichterbij. ,,Er zat iets in mij, dat zei: hoe verder, hoe interessanter, hoe avontuurlijker.’’

‘Ik ben me thuis gaan voelen in het buitenland’

De studie klassieke archeologie aan de RUG bracht hem niet alleen naar Groningen, maar vooral naar de Middellandse Zeegebied. ,,Het opende een nieuw raam. Ik ben me thuis gaan voelen in het buitenland.’’ Vreemde talen, nieuwe culturen, warme mensen, ándere politiek. ,,Fascinerend.’’

De opgravingen die Hoekstra en andere studenten deden, waren op afgelegen plekken in Italië, Spanje en Turkije. ,,Dag in, dag uit, onder moeilijke omstandigheden. In de zon, slapen op een lek matras in een tent.’’

Het was een soort microkosmos, vertelt Hoekstra. ,,Met lokale Italianen en Turken. Met irritaties, onbegrip en veel lol. Allemaal jonge mensen uren op dezelfde vierkante meters. Dat maakte het interessant. Je leert niet alleen veel van de wereld, maar je leert minstens zoveel over jezelf.’’

Tsjeard Hoekstra vond het leuk om zichzelf te testen onder die omstandigheden. Een mix van taal, cultuur, gewoonten, en tegelijkertijd werken aan hetzelfde doel. ,,En ik merkte dat ik de vreemde talen makkelijk oppikte en het goed kon vinden met mensen uit andere culturen.’’ De sleutel daarvoor? ,,Nieuwsgierigheid.’’

‘Diplomatenklasje’ van Buitenlandse Zaken

Hoekstra kon verbonden blijven aan de RUG, maar het knaagde. ,,Ik wilde niet alleen dingen doen waarvan je weet dat je ze onder de knie hebt. Ik zocht de uitdaging om weer wat nieuws te leren. Ik was bijna dertig, ging bij mezelf te rade: blijf ik dit doen?’’

De som van nieuwsgierigheid, fascinatie voor het buitenland, liefde voor vreemde talen en culturen bracht hem naar het ‘diplomatenklasje’ van het ministerie van Buitenlandse Zaken. ,,Een soort cursus over alles waar je in je loopbaan mee te maken kunt krijgen.’’ Van handelsbevordering en politieke onderhandelingen, tot het laten repatriëren van stoffelijke overschotten en Nederlanders die een nieuw paspoort nodig hebben.

De Leeuwarder doorstond wat ze intern ‘de bloedraad’ noemen, de laatste overhoring van een groep toekomstige diplomaten. Het wordt gezien als ultieme test of iemand Nederland kan dienen op het wereldtoneel. ,,Ik weet niet hoe ik het gedaan heb, maar ik ben er doorheen gekomen. Toen lag de wereld echt letterlijk open.’’

De springplank naar de wereld

Hoekstra trok van Groningen naar Den Haag, zijn springplank naar de rest van de wereld. Zijn eerste trip? Afghanistan. ,,Ook toen onder de Taliban. Een surrealistische reis. Ik moest een verslag schrijven dat werd gebruikt bij het afhandelen van asielverzoeken van Afghanen in Nederland. En nagaan of er oorlogsmisdadigers onder de vluchtelingen zitten. En zo ja, wie? Ik moest op onderzoek uit, in een verscheurd en wantrouwend land. De lokale bevolking was heel huiverig voor types als ik.’’

Hoekstra zetelde in Servië, in de periode dat Kosovo zich onafhankelijk verklaarde. ,,Voor Serviërs een trauma. Zij zijn geworteld in Kosovo, daar ligt hun geschiedenis. Het maakt het voor hen lastig om vrede te hebben met die afscheiding.’’ Nederland erkende Kosovo meteen.

En Nederland was vasthoudend richting voormalig Joegoslavië, zegt Hoekstra. ,,Op dat moment waren Radovan Karadzic en Ratko Mladic nog niet gearresteerd, maar wilde Servië wel stappen zetten richting EU-lidmaatschap.’’ Wij weten niet waar ze zitten, hoorde Hoekstra. ‘Beter zoeken’, was het antwoord. Alles had te maken met het Srebrenica-trauma. ,,We waren niet de meest geliefde buitenlanders.’’

Hoekstra deed handelswerk in Ivoorkust toen daar de burgeroorlog uitbrak. Hij was in Irak in de spannende IS-jaren. ,,En overal zie je hoe belangrijk het is er om er te zijn. Voor de Nederlanders daar, of om het Nederlandse belang te dienen.’’

De keerzijde? ,,Het trekt een wissel op je persoonlijke leven.’’ In Irak werkte Hoekstra een tijdje voor de NAVO. ,,Een gevaarlijke periode. Alles buiten de poort moest je beveiligd doen. Bij elke verplaatsing vonden voorverkenningen plaats, er was gepantserd vervoer. Ging ’s nachts het luchtalarm af, zat je met een helm op in de schuilkelder. En dat doe je terwijl je familie in Nederland zit.’’

Portugees leren met Duolingo

Angola dan. Een relatief stabiel land in Zuidelijk Afrika. Het land ging tussen 1975 en 2002 gebukt onder een burgeroorlog. ,,Ze hebben een trauma opgelopen door de oorlog, maar aan de andere kant zie je zelfvertrouwen, omdat het al zo lang goed gaat’’, vertelt Hoekstra. ,,Ze voelen nu een taak om als vredestichter op te treden bij conflicten in de buurt. Het land neemt die rol serieus.’’

Het is het bruggetje in de carrière van van ‘crisisdiplomaat’ Tsjeard Hoekstra. Overal waar hij was, was het conflict niet ver weg. In Angola is niet híj de vredestichter, maar helpt Nederland Angola in haar rol in Afrika. ,,Wat we willen is dat Afrikaanse landen oplossingen voor Afrikaanse problemen creëren.’’

Hij was nog nooit in Angola geweest. Om een goede eerste indruk achter te laten, speelde Hoekstra de taalapp Duolingo uit. In Angola spreken ze Portugees, ,,maar ik leerde de Braziliaanse variant van Portugees. Riepen ze meteen: ‘Hé, ben je in Brazilië geweest?’’’

De talen van Tsjeard Hoekstra

De taal opent deuren, zag Hoekstra. ,,Als je interesse hebt in talen, heb je interesse in mensen. Elke taal die je leert, geeft je ook een inkijkje in de cultuur. Het is zoveel meer dan alleen een manier van communiceren. Je raakt mensen in hun hart als je ook echt daadwerkelijk de taal spreekt. Dat geldt voor het Fries, maar ook het Arabisch, Italiaans, Portugees.’’

Hoekstra werkte in Libanon en Ivoorkust, had een standplaats in de Servische hoofdstad Belgrado, het Egyptische Cairo en in Baghdad, de hoofdstad van Irak. Sinds 2021 is hij ambassadeur in Luanda, de hoofdstad van Angola. Hij spreekt een flink aantal talen. ,,De ene voorbij de beleefdheidsfrasen, de andere wat beter.’’

Op de eerste dag op de ambassade bleek de helft van de medewerkers Nederlanders te spreken. Eind jaren 90 trokken veel alleenstaande minderjarigen door de burgeroorlog als vluchteling naar Nederland. Ze kregen status in Nederland, doorliepen hun middelbare school in Veendam, Zierikzee of Deventer.

Ruim 10 jaar later gingen ze terug, toen het veilig was in Angola. ,,Het werkt fantastisch. Ze zijn, door hun kennis van beide culturen, een brug tussen de bevolking en de ambassade. Ik denk niet dat je veel plekken in de wereld hebt waar je dat tegenkomt.’’

Angola als graanschuur van Afrika

Dat Angola weer aantrekkelijk is, vertelt Hoekstra, komt ook door het economische potentieel. ,,Angola heeft, in tegenstelling tot landen in de regio, veel zoet water. Het zorgt voor goede landbouwgronden. Het klimaat is gunstig. We kijken in potentie naar een land dat de graanschuur van Afrika kan zijn.’’

En dat brengt Hoekstra op zíjn missie. ,,Nederland is een grootmacht op het gebied van landbouw, dat weten wij als geen ander. Ook zien we hoe belangrijk boeren zijn voor de ontwikkeling van een land. Dáár zie ik een mooie connectie.’’

Het Angolese achterland, ook buurlanden Congo en Zambia, hebben de grondstoffen die nodig zijn voor de energietransitie, zoals lithium, kobalt en tin. ,,Er is een corridor naar de kust van Angola. En daarmee opent zich een weg naar Europa.’’

Het spoor en de havens zijn in concessie van Europese consortia. Nederland wil meeliften op die nieuwe route. ,,Wij richten ons niet eerst op die grondstoffen, maar op de ontwikkeling van de landbouw. Het oude potentieel is er door de burgeroorlog en de concentratie op olie daarna uit het zicht verdwenen.’’

De Angolese grond, vertelt Hoekstra, is perfect voor het verbouwen van tropisch fruit, zoals avocado’s, ananas en papaya’s. ,,En daar heeft Rotterdam behoefte aan. De haven en het Westland zijn hét distributiecentrum van tropisch fruit voor heel Europa. Om die positie te behouden moet je voldoende herkomstgebieden hebben, alle maanden van het jaar. Angola kán die gaten vullen. Als het in andere landen niet te verkrijgen is, kan Angola oogsten.’’

Dat is, zegt Hoekstra, ,,goed voor de ontwikkeling en de economie in Angola, terwijl óók ons eigen verdienvermogen wordt versterkt.’’

Angola op het wereldtoneel

Wat meespeelt, zegt Hoekstra, zijn de verschuivende machtsverhoudingen op het wereldtoneel. Het klinkt misschien groot, waarschuwt Hoekstra vooraf, ,,en dat is het eigenlijk ook wel’’. Angola, aan de Atlantische oceaan in Zuidelijk Afrika, is voor de hele wereld een interessant land. Het klimaat, de grondstoffen, de ligging halverwege handelsroutes tussen Azië en Europa – Angola staat in de schijnwerpers.

In de laatste maanden bezochten de Franse president Macron, het Spaanse koningspaar, een hoge Chinese delegatie en Antony Blinken, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, het land. De Angolese president was in november op bezoek bij de Amerikaanse president Joe Biden in het Witte Huis. ,,Dit zegt je iets over het strategische belang van het land.’’

Angola is van oudsher een bondgenoot van Rusland. Door de olierijkdom flirtte China lang met het land, wat door allerlei Chinese projecten en leningen leide tot een afhankelijkheidspositie. Angola voelde zich soms ook net een golfstaat, met grootse plannen voor opgepimpte boulevards en gedroomde rijkdom. ,,Maar de olierijkdom is niet ten gunste gekomen van de hele bevolking.’’

Op dit moment, ziet Hoekstra, lonkt de Europese Unie weer. ,,Angola is een zelfbewust land geworden. Ze weet heel goed wat ze te bieden heeft. Met een eerlijke manier van handel, met gelijkwaardigheid, en zonder afhankelijk te willen zijn, richten ze zich weer op Europa. Wij moeten daar nu gebruik van maken. We doen dan Nederland een plezier, we doen Europa een plezier en daarmee de verhoudingen in de wereld.’’

‘Onderwijs als sleutel voor Angola’

En Angola? ,,Vooral Angola.’’ Tsjeard Hoekstra hoopt dat de landbouw een vliegwiel kan zijn voor het land. ,,Ons is er alles aangelegen dat er toekomst is voor álle inwoners. Met nieuwe en veel boerenbedrijfjes, waar de hele familie of dorp van profiteert. En dan júist buiten de grootste steden, daar zijn de zorgen het grootst.’’

Want de bevolkingsgroei baart ook Hoekstra zorgen. Niet alleen in Angola, op het hele Afrikaanse continent groeit het aantal mensen exponentieel. ,,En bij de leiders in die landen is nog niet altijd het besef dat het cijfer niet alleen positief is.’’

Een jonge bevolking, ziet Hoekstra in Angola, schept verplichtingen. Op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg, hygiëne, maar ook in omgangsvormen en opvoeding. ,,Voor meisjes en vrouwen is het onwijs belangrijk dat ze de regie hebben over hun eigen leven. En niet uitgehuwelijkt worden, of op hun 17de al drie kinderen hebben. Onderwijs moet de sleutel zijn om de groei in goede banen te leiden. Met seksuele voorlichting, door te wijzen op rechten, door te helpen bij menstruatie, door te laten zien hoe belangrijk hygiëne is bij menstruatie, door ze op te leiden om later een voorbeeld voor hun gezin te zijn. Een land met zelfvertrouwen dat toekomst kan bieden aan de bevolking, daar zijn we allemaal bij gebaat.’’

De lessen van militairen

De vraag of Hoekstra van Angola houdt, is een verkeerde vraag aan een diplomaat. Wie te veel verknocht raakt aan een land waar hij of zij werkt, kan het Nederlandse belang vergeten. En dat mag nooit. ,,Je moet een soort balans vinden tussen natuurlijke interesse voor een land, compassie voor de inwoners, maar je wordt nooit een van hen.’’

Het maakt een diplomaat een toeschouwer. ,,En dat zie ik als een voordeel. Je ziet eerder oplossingen dan lokale mensen die zich hebben ingegraven in hun eigen gelijk.’’

Er zit een termijn aan een ‘plaatsing’, zoals dat in vaktermen heet. Volgend jaar vliegt Tsjeard Hoekstra weer verder. Waarheen? ,,Ik heb nog geen idee. Dat is ook het lot van een diplomaat.’’ Hij krijgt een lijst met plekken, in Den Haag of ergens in de wereld. ,,En dan gaan we kijken wat past bij mijn ambitie, maar ook wat het beste is voor mijn vrouw en ons dochtertje. Kan ze er veilig naar school?’’

Niet alleen op de continenten, maar ook in Den Haag liggen genoeg opdrachten te wachten. De tijd dat oorlog en crisis iets was van ver weg is voorbij. ,,We zijn gewend geraakt aan vrede, zeker in Europa. Dat is niet langer het geval en vergt nu omdenken.’’

Hij moet denken aan een opmerking van een oud-baas: militairen zijn heel goed in plannenmakerij, diplomaten zijn heel goed in improviseren. ,,Ik denk dat de afgelopen jaren ons hebben geleerd dat we ons een slag in de rondte improviseren. En we komen overal goed mee weg. Maar, we kunnen ook wel wat van militairen leren.’’

Dat voor later. Eerst terug naar Angola. ,,Terug naar huis.’’