[ad_1]
De laatste tijd verandert de aanblik op het Koning Khalid-vliegveld in de Saudische hoofdstad Riyad, zegt de Nepalese chauffeur Ramesh. Hij rijdt voor detacheringsbedrijf Saudi Union en ziet het dagelijks vanuit zijn geparkeerde bus op de luchthaven gebeuren. Steeds meer mensen verlaten de aankomsthal. Het zijn mensen als hijzelf: arbeidsmigranten uit Azië op zoek naar een beter leven. En Ramesh is de eerste persoon die ze ontmoeten.
Tot interessante gesprekken komt het niet. Van Saudi Union mag hij de nieuwe aanwas geen vragen stellen. Ramesh gehoorzaamt. Tien arbeidsmigranten stappen in zijn busje. Zwijgend rijdt hij met zijn nieuwe collega’s achterin over de snelweg met palmbomen aan weerszijden naar Al-Munsiyah, een buitenwijk van Riyad waar veel arbeidsmigranten opgepropt in kleine kamers wonen. Hier groeien geen palmbomen. Het is er zanderig, met hopen puin langs de weg.
De wekker van Ramesh gaat dagelijks om vijf uur. Een half uur later start hij het busje met achterin zijn landgenoten. Die brengt hij naar plekken waar Saudi Union, onder meer gespecialiseerd in de bouwsector, hen detacheert. Daarna brengt hij tot acht uur ’s avonds arbeiders op en af naar werklocaties en hun huizen. Ondertussen rijdt hij naar het vliegveld. “De afgelopen vier, vijf maanden zie ik het steeds drukker worden met arbeidsmigranten”, zegt Ramesh in een video-interview met Trouw.
Volksverhuizing
Staat er een herhaling voor de deur van wat er de afgelopen twaalf jaar in Qatar gebeurde? Na de toewijzing van het WK voetbal in 2010 aan de buurman van Saudi-Arabië bouwden enorme hoeveelheden ongeschoolde Aziatische gastarbeiders daar de faciliteiten. De prijs was hoog: uitbuiting op grote schaal met naar schatting honderden tot duizenden doden. Over tien jaar is ook Saudi-Arabië de organisatie van het belangrijkste sporttoernooi ter wereld toebedeeld.
De komende jaren verrijzen overal in het land stadions, wegen, hotels en zelfs nieuwe steden, nodig voor een reeks grote (sport)evenementen in het ambitieuze koninkrijk: de Azië Cup in 2027, de Aziatische Winterspelen in 2029 (dankzij kunstsneeuw) en de Wereldtentoonstelling in 2030. Kers op de taart is het WK voetbal in 2034. Dat moet officieel nog wel toegewezen worden door de Fifa, maar Saudi-Arabië is de enige kandidaat.
De Saudische overheid heeft vorig jaar daarom verzoeken voor arbeidsmigranten ingediend bij in ieder geval Nepal en Bangladesh, laten bronnen aan Trouw weten die nauw met beide overheden samenwerken rond arbeidsmigratie. Een bouwput kan immers niet zonder bouwvakkers.
En de Saudi’s hebben ze gevonden. Begin oktober 2023 blijft Saudi-Arabië als enige kandidaat over voor de organisatie van het WK voetbal. Later die maand vertrekken zo’n 53.000 Bengalen naar de Golfstaat, blijkt uit cijfers van het ministerie van arbeid in Bangladesh. Dat zijn er zo’n tienduizend meer dan in september (43.141), tot dan de maand met het hoogste emigratiecijfer in 2023. In november gaan ruim 49.000 Bengalen naar Saudi-Arabië, in december zo’n 46.000. Migratie naar andere landen, waaronder Golfstaten als Qatar, blijft gelijk of neemt af.
En ook uit andere Aziatische landen vertrekken arbeiders. In 2023 gingen ruim een half miljoen Filipijnse migranten naar Saudi-Arabië, een verdubbeling ten opzichte van 2022. Ongeveer de helft is ongeschoold, blijkt uit statistieken. Sinds vorig jaar is het koninkrijk voor Sri Lankanen de belangrijkste bestemming, met ruim 63.000 arbeidsmigranten vanuit de kleine eilandstaat. Zeker een vijfde werkt aan ‘megaprojecten’, melden lokale media.
Familie al jaren niet gezien
Wat staat hen in Saudi-Arabië te wachten? Vooral dezelfde risico’s als in Qatar. Floor Beuming, coördinator Midden-Oosten bij Amnesty International, somt een lange lijst structurele misstanden op: te lage en niet uitbetaalde salarissen, niet uitbetaalde overuren, misleiding, onveilige werkomstandigheden, paspoortinname door de werkgever bij aankomst, het land niet zonder toestemming mogen verlaten. Net als in Qatar horen die verschijnselen bij kafala, een juridisch systeem waarin de werkgever (kafeel) absolute macht uitoefent over gastarbeiders.
Ramesh is bang ontslagen en gedeporteerd te worden als zijn werkgever zijn relaas in de krant leest. Het gebeurde onlangs bij een vriend. Daarom is Ramesh een pseudoniem uit veiligheidsoverwegingen. Zijn echte naam is bekend bij de hoofdredactie. Ramesh verdient zo’n 500 euro per maand, meer dan 200 euro onder het wettelijk minimumloon. Hij vertrok in 2018 vanuit Nepal naar Riyad en zag zijn familie sindsdien niet meer in levende lijve. “Ik heb een flinke schuld af te betalen, dus teruggaan heeft nooit zin gehad. En als ik niet rijd, kunnen tien anderen niet werken.”
Voor de hele reis leende hij 1400 euro. Bijna duizend euro ging naar uitzendbureau Triple Star Employment in de Nepalese hoofdstad Kathmandu, dat een baan in Saudi-Arabië regelde. “Ik heb Bengaalse collega’s die zelfs 6000 euro hebben betaald. Ze zijn doodsbang om ontslagen te worden, dus houden ze hun mond over de omstandigheden.”
Wakker blijven met cola
Zelf moest hij naar eigen zeggen ooit dertien uur onafgebroken rijden. Hij bleef wakker met cola, energiedrankjes en af en toe een plens water in zijn gezicht. Toen hij de sleutel na aankomst uit het contactslot haalde, deed zijn rug pijn en waren zijn benen gezwollen. Het gaspedaal intrappen ging op het eind moeilijk. “Het was pijnlijk en gevaarlijk.”
Maar de leefomstandigheden zijn het ergst. Ramesh is nu een paar dagen in havenstad Jeddah om Filipijnse migranten af te zetten. Daar is het redelijk toeven, zegt hij, maar niet in thuisbasis Riyad. Trouw zag foto’s van het appartement. Zijn kamer heeft geen airco. Het water uit de kraan ziet troebel en smaakt zout. Ramesh zag in zes jaar tijd nooit een schoonmaker bij de waterreservoirs. “Ik was en maak schoon met dat water. Drinkwater koop ik tegenwoordig in de winkel.”
Er is geen keuken en dus koken veel arbeiders op een gasstel op de grond. Door het vele werken en het slechte eten heeft Ramesh last van aambeien en gewichtsproblemen. De was- en toiletruimte binnengaan zonder neus- en mondbedekking is onmogelijk. Zo’n 300 migranten moeten tien toiletten delen in het blok, zegt Ramesh. Sommigen hebben geen water of slot. “In mijn dorp in Nepal zijn de buffels beter gehuisvest dan wij in Saudi-Arabië. Mijn werkgever ziet ons niet als mensen.”
Bin Salmans Arabische sprookje
Saudi-Arabië wil niet dat de buitenwereld die omstandigheden ziet, want het land wil af van zijn negatieve reputatie. Publieke executies op pleinen en lijfstraffen waren in het land lang doodgewoon, maar vinden om imagotechnische redenen nu plaats in gesloten gevangenissen. De bloedigste periode in de Saudische geschiedenis was de afgelopen zeven jaar, met gemiddeld 140 executies per jaar, vorig jaar 173. Ook de moord op journalist Jamal Khashoggi door Saudische geheim agenten staat in het publieke geheugen gegrift. Dat wrede imago, samen met vrouwenonderdrukking, zit investeringen vanuit het Westen in de weg.
En die zijn essentieel in de toekomstvisie van kroonprins Mohammed bin Salman voor Saudi-Arabië. Hij heeft een hypermodern investeringsparadijs voor ogen waar de wereld samenkomt, met scifi-infrastructuur volgens de laatste architectuurtrends en ecologische inzichten. Binnen de landsgrenzen een bruisende, open samenleving en daarbuiten een diplomatieke kracht van formaat. Tientallen pr-bureaus als McKinsey en Edelman geven zijn visie praktische invulling.
Vision 2030 moet over zes jaar verwezenlijkt zijn. Sport speelt daarin een belangrijke rol. Op grote sporttoernooien komt de hele wereld af en dus krijgt de economie een boost, is de hoop. Met meer buitenlandse investeringen wil Saudi-Arabië minder afhankelijk te worden van olie.
Het maakt Bin Salman bovendien populair onder de jonge (gemiddeld 29) en sportgekke bevolking. Naast de bouw van sportfaciliteiten financiert Bin Salmans staatsinvesteringsfonds Pif ook de transfers van voetbalsterren als Neymar en Cristiano Ronaldo naar Saudische clubs.
De doodstraf voor kritische tweets
De sensationele overwinning van Saudi-Arabië tijdens het afgelopen WK op de latere wereldkampioen Argentinië zorgde voor een ‘waanzinnige boost’ van Saudisch nationalisme, zegt Floor Beuming van Amnesty. Ook het binnenhalen van een WK voetbal maakt Saudi’s trots. Om het nationalisme bij zijn onderdanen aan te wakkeren, gebruikt Bin Salman de slogan Al-Saudiyya Al-Odhma, ‘het ongelooflijke Saudi-Arabië’. Vergelijk het met Donald Trumps Make America Great Again, zegt Beuming.
Maar de vooruitgang gaat gepaard met genadeloze politieke repressie. Een leraar kreeg recent de doodstraf voor kritische tweets. Ook leden van de Howeitat-stam wacht de strop voor protesten tegen verdrijving van hun land. Daar wordt nu stedenbouwproject Neom gerealiseerd, Bin Salmans paradepaardje waar de Aziatische Winterspelen plaatsvinden. “De repressie is in Saudi-Arabië veel groter dan in Qatar”, zegt Beuming. “Het is in de Saudische geschiedenis nooit zo extreem geweest als nu, maar Bin Salman kan zich het veroorloven. De winst blijft een positievere gedachte over Saudi-Arabië. Ik hoor van veel mensen die naar het land gaan dat ze waanzinnig onder de indruk zijn.”
Mensenrechtenorganisaties en journalisten hadden voor het afgelopen WK redelijk vrije toegang tot Qatar en trokken zo de beerput open. Qatar is zo groot als de provincie Utrecht, maar het enorme Saudi-Arabië kent veel geïsoleerde plekken met gebrekkig toezicht, waar mensenrechtenschendingen eenvoudiger onder de radar blijven.
Van Qatar naar Saudi-Arabië?
Trouw sprak vorig jaar dertien arbeiders uit Azië en Afrika in Qatar over de arbeidsomstandigheden na het WK. Hoe denken zij over de baankansen in Saudi-Arabië? “Ik ga er niet naartoe”, zegt de Oegandese schoonmaker William. “Qatar is nog redelijk in vergelijking met Saudi-Arabië. Hier zie je pas hoe kapot het systeem is als je het verkeerde bedrijf treft.” William noemde zijn baan destijds ‘traumatisch’ maar werkt nu naar tevredenheid bij een ander bedrijf. De Keniaanse tuinman Jim erkent de baankansen in de Saudische sportsector. “Maar wij zijn daar minder veilig. Dan heb ik liever Qatar.”
Buitenlandse journalisten worden vanaf hun aankomst in het land bovendien vergezeld door iemand van de overheid die een oogje in het zeil houdt. Anders dan in Qatar hebben mensenrechtenorganisaties helemaal geen toegang tot Saudi-Arabië en zijn daar zelfs verboden. Alle Saudische activisten zijn de afgelopen jaren vastgezet, gevlucht, of hebben een reisverbod.
Zo zijn de onderzoeksmogelijkheden zeer beperkt, al verwacht Beuming wel dat Amnesty en andere ngo’s op termijn toegang krijgen tot het land. De Fifa dwong Qatar voor het WK toegang te geven aan vakbonden om gastarbeiders te helpen. Beuming: “Ik kan me voorstellen dat wij de komende jaren toegang krijgen, dat is ook wel het minimum wat Saudi-Arabië moet doen. De pr-bureaus zullen tegen Bin Salman zeggen dat dat laaghangend fruit is.”
En dan is er nog de massasurveillance. De Saudische overheid gebruikt de omstreden Pegasus-spyware uit Israël, die hele telefoons kan uitlezen. Beuming: “In Qatar was het al moeilijk om mensen te spreken, maar in Saudi-Arabië is dat ook heel gevaarlijk. Verschillende mensen zijn veroordeeld voor contact met journalisten. Van tenminste één is bewezen dat haar telefoon geïnfecteerd was met Pegasus.”
De Saudische sportminister bezwoer onlangs dat er ‘geen herhaling’ van Qatar zal plaatsvinden, maar de overheid effent daar ondertussen wel de weg voor. Uit onderzoek van mensenrechtenorganisatie Migrant Rights begin februari bleek dat straffen voor bedrijven bij arbeidsovertredingen als salarisinhouding en onbetaald overwerk recent drastisch versoepeld zijn. Geen vrije dagen geven en geen veiligheidsinstructies verstrekken zijn nu ‘lichte vergrijpen’, met tot tachtig procent lagere boetes dan voorheen.
Dubieuze bouwbedrijven
De bouw van sportfaciliteiten is inmiddels bezig. Net als in Qatar komen daar controversiële bouwbedrijven op af. Winnaar van een aanbesteding voor het futuristische Central Stadium in Jeddah, voor de Azië Cup en het WK voetbal, is China Railway Construction Corporation (CCRC). Het Chinese staatsbedrijf was eerder hoofdaannemer bij de bouw van het grootste WK-stadion in Qatar, waarbij mensenrechtenschendingen gemeld werden. Dat gebeurde ook bij een mijnbouwproject van CRCC in Ecuador.
Het bedrijf is vooral bekend als bouwer van een concentratiekamp voor Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang. Dat deed het in opdracht van het Chinese overheidsorgaan dat de kampen beheert en in de EU daarom gesanctioneerd is voor mensenrechtenschendingen. Ook staat CCRC op een Oekraïense lijst van bedrijven die de Russische invasie aldaar ‘sponsoren’, vanwege export naar Rusland en bouwprojecten op onder meer de bezette Krim.
In de oostelijke stad Dammam gaat het Belgische bouwbedrijf BeSix een WK-stadion realiseren á 1 miljard dollar. Ook in Qatar (ver)bouwden zij twee WK-stadions. Daarbij overleden zeker drie gastarbeiders. Bouwvakkers getuigden tegenover Amnesty over mensenrechtenschendingen op de bouwplaatsen.
De grootste klapper is voor het Italiaanse WeBuild. In Neom bouwen zij voor liefst vijf miljard dollar drie dammen om een meer te creëren voor de Aziatische Winterspelen. Ook WeBuild werd bij de stadionbouw in Qatar door ngo Equidem beschuldigd van ‘significante arbeids- en mensenrechtenschendingen’.
Binnenkort rijdt Ramesh weer naar het vliegveld, maar niet om nieuwe migranten op te halen. Hij heeft het jaren geprobeerd, maar met 500 euro per maand lukt het niet een goed bestaan op te bouwen én genoeg leefgeld op te sturen naar zijn hele familie in Nepal. Hij waarschuwt dat in Saudi-Arabië voor arme arbeidsmigranten geen beter leven wacht. “Zodra ik 1200 euro heb, vertrek ik hier. Dan zorg ik thuis voor mijn familie. Ik kom hier nooit meer terug, en adviseer ook niemand naar Saudi-Arabië te gaan.”
Lees ook: Slaven van Qatar
De stadions voor het WK in Qatar werden gebouwd door duizenden gastarbeiders, die hun werk moesten doen onder erbarmelijke omstandigheden. Trouw sprak met hen en hun nabestaanden, die verhalen leest u hier.
Lees ook: KNVB blijft buiten mensenrechtencommissie Fifa
De KNVB en de Noorse bond hadden een kandidaat voor de Fifa-commissie voor mensenrechten. Maar nu zit een Zwitser op die plek. Die moet het WK-bid van Saudi-Arabië op de waarborging van mensenrechten doorlichten. “Ik heb Zwitserland zich nog nooit horen uitspreken over mensenrechtenschendingen in het voetbal.”
[ad_2]
