[ad_1]
Deze maand is het 750 jaar geleden dat theoloog en filosoof Thomas van Aquino overleed. De heilige uit de dertiende eeuw drukte met zijn Summa Theologiae zijn stempel op de kerkelijke leer. Kan een figuur als Thomas van Aquino nog relevant zijn voor de hedendaagse individualistische tijdsgeest? Ja. In feite zou hij wel eens de richting kunnen geven waar velen naar verlangen.
Het aantal jongeren met psychische klachten is de afgelopen jaren toegenomen. Dit omvat niet alleen een toename van het aantal depressies, maar ook van eenzaamheid en doelloosheid. Wij laten onze jongeren geloven in een maakbare samenleving: ‘Kies maar wat je leuk vindt’ en ‘Het gaat erom waar jij je goed bij voelt’ zijn bekende slogans.
Dergelijke uitspraken komen voort uit een goed voornemen, maar helpen ze de jongere ook daadwerkelijk? Ik denk dat iedereen zou willen dat het zo kon zijn. Feit is echter dat het niet goed is voor een depressieve jongere. Waarom zenden we dit discours dan uit? Waar komt het vandaan? En wat is een alternatief?
In de afgelopen eeuw hebben ideeën als ‘kritische theorie’, ‘sociaal constructivisme’ en ‘postmodernisme’ onze kijk op de sociale werkelijkheid opnieuw gedefinieerd. Heel kort samengevat betekende dit dat mensen dachten zelf vorm te kunnen geven aan de structurering van de werkelijkheid.
Radicaal
Ieders mening, hoe radicaal ook, is dus niet meer of minder waardevol dan die van een ander. Terwijl de structurering van de werkelijkheid voorheen van bovenaf werd aangeleerd, bijvoorbeeld door de staat, de kerk of de school, werd die verantwoordelijkheid voortaan veeleer bij het individu gelegd, van onderaf.
Dat lijkt op het eerste gezicht niet zo erg, toch? Tegenwoordig kunnen we onze samenleving echter kenmerken door intensivering, polarisatie en individualisme. Kunnen we de werkelijkheid daadwerkelijk als individuen structureren, of was dat misschien slechts een illusoir theoretisch model? De kans is immers groot dat er in een samenleving zonder absolute normen en waarden, waarin iedereen elkaars halfbakken meningen tolereert, weinig samenhang bestaat.
Dit gebrek aan sociale cohesie kan tot eenzaamheid leiden. Daarnaast kan het ontbreken van absolute waarden ook leiden tot een gevoel van doelloosheid, want wat is goed en wat is fout als je gevoel vooral leidend is?
Liefde
Thomas van Aquino (1225-1274) lijkt ons al voorgegaan. Hij was niet zo radicaal dat hij de structurering van de werkelijkheid op zijn kop zette, maar vertrouwde op de absolute waarden van zijn tijd en vulde deze aan. Een van de waarden die hij verdedigde was liefde, die hij uitlegde als het goede wensen voor anderen.
Wat het goede inhoudt, kan worden afgeleid uit Thomas’ tijdgeest en zijn eigen kritiek daarop. In de dertiende eeuw keerde hij terug naar de waarden van Aristoteles uit de oudheid, de kardinale deugden: wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing. Volgens Thomas moesten deze waarden aangevuld worden met geloof, hoop en barmhartigheid.
Wat we van Thomas kunnen leren is dat je niet van onderop, individueel, geïsoleerd van de rest, hoeft te bepalen wat goed en kwaad is. De kwaliteiten van het goede bestaan op zichzelf, en als individu kun je daaraan werken. In onze tijd hebben we dit omgedraaid: de waarden die goed zijn komen van binnenuit, wat dat ook mag zijn.
Geen wonder dat we doelloos zijn, als het doel eigenlijk al bij voorbaat bereikt is en simpelweg vertaald moet worden. En geen wonder dat we eenzaam zijn, als we niet allemaal naar dezelfde waarden streven, maar simpelweg onze eigen waarden voorop stellen.
Justin Spoor is projectleider bij Solidair Groningen & Drenthe en docent Religie & Filosofie aan het Willem Lodewijk Gymnasium in Groningen
[ad_2]
