Zorgen om toenemende betutteling in de culturele sector. ‘Onvrije kunst is geen kunst’, zegt Femke Lakerveld

Afbeeldingen die uit de openbare ruimte worden verwijderd omdat ze aanstootgevend zijn. Films die bekritiseerd worden omdat een niet-gelovige de hoofdrol speelt van een joodse vrouw. Een tentoonstelling die gesloten is omdat voorbijgangers vrezen dat de veiligheid van kinderen in gevaar is. Een museum dat op aandringen van een nieuw gekozen raadslid zijn programmering wijzigt.

Er wordt gezegd dat kunst vrij is, maar dat is niet vanzelfsprekend. Femke Lakerveld, momenteel te zien als actrice in de jeugdserie Alles Flex , ziet het te vaak gebeuren. “Ik heb ooit auditie gedaan voor een productie en kreeg een telefoontje dat ze mij wilden hebben voor de rol, maar dat moest gewoon via de diversiteitscommissie van de omroep. Wat doe je als de rol van Laura niet op het laatste moment wordt veranderd naar Aisha omdat van artistieke keuzes of van de auteur zelf?”

Naast actrice is Lakerveld voorzitter van stichting Vrij Links, een maatschappelijke organisatie die wil opkomen voor progressieve en liberale waarden in Nederland. Zoals de vrijheid van meningsuiting, de seculiere samenleving, de individuele vrijheid en de gelijkheid van kansen, vat Lakerveld samen. “Het zijn allemaal zaken waar al tientallen jaren voor wordt gevochten en waarbij we ons afvragen of het nog wel de goede kant op gaat.”

Verlaat na ongewenste tweets

Omdat kunst en cultuur daarin een cruciale rol spelen, is volgens Vrij Links het project ‘Unchain my art’ bedacht. Kunstenaars als Barbara Stok, Harma Heikens, Eddy Terstall en Jamal Ouariachi zijn gevraagd hun visie te geven op vrije kunst. “Meestal zijn het beleidsmakers die bepalen onder welke omstandigheden iets gemaakt of getoond wordt”, legt Lakerveld uit. “Maar wat vinden kunstenaars belangrijk? Welke eisen stellen ze aan wat ze maken?”

Zaterdag vindt in Theater Der Aa een bijeenkomst ‘Unchain my art’ plaats in Groningen. Op het programma staat onder meer een gesprek met voormalig directeur van kunstbeurs TEFAF Bart Drenth, die moest vertrekken na ongewenste tweets. Ook worden beelden getoond uit een documentaire waarin acteur Paul Haenen en schrijver Lale Gül vertellen over de beperkingen waarmee zij te maken hebben gehad.

Wat de kunstenaar wil

Lakerveld geeft zelf een lezing over persoonlijke expressie versus externe verwachtingen. Ze zal spreken over de tendens in de culturele sector om conformiteit en ideologie boven authentieke creativiteit en autonomie te stellen. “Wat ik ervaar en zie is dat dingen achterin worden bepaald en aangepast”, zegt ze. “Terwijl het bij de vrije kunsten om de voorkant zou moeten gaan, om wat de kunstenaar wil.”

Vergeleken met dictatoriale regimes is kunst in Nederland gratis. Toch is ook hier sprake van vooropgezette controle, zegt Lakerveld. Bijvoorbeeld door subsidievoorwaarden die voortkomen uit politieke doelen, of door beoordelingen die aansluiten bij een dominante moraal of tijdsgeest. “Wat niet vergeten mag worden is dat kunst vaak voortkomt uit een tegenbeweging van mensen die niet met de trend meegaan. Onvrije kunst is eigenlijk helemaal geen kunst. Dat is propaganda, of hooguit een verdienmodel.”

De afgelopen decennia heeft zij gezien dat de autonome kunst terrein verliest en de betutteling toeneemt. “De vraag of een theaterstuk vrouwvriendelijk genoeg is, is geen goede vraag. Waarom moet elke voorstelling vrouwvriendelijk zijn? Wat is daar mis mee? Wachten op godot alleen met mannen spelen? Waarom zou een schilderij geen oude blanke mannen moeten afbeelden? Iemand anders kan iets vrouwvriendelijks maken, of een werk met alleen vrouwen. Wat er nu gebeurt, is dat niet-kunstenaars het doel bepalen en zeggen ‘zo moet het’.”

Diversiteits- en inclusiecode

Ze vertelt over haar bedenkingen bij een code voor diversiteit en inclusiviteit. “Het klinkt goed, maar het duwt mensen ongevraagd in een hokje. Ik heb een collega wiens ouders in Nederland zijn geboren en wiens grootouders in Marokko zijn geboren. Ze vertelde dat ze tien jaar geleden werd benaderd als actrice, nu als Marokkaanse actrice. Diversiteit in de kunsten moet niet gaan over achtergrond en afkomst, maar over diversiteit van perspectief en ideeën. Dat houdt de kunst relevant.”

‘Unchain my art’ wil de vrijheid van kunst en haar makers verdedigen. “In een tijd waarin emotie en persoonlijke ervaring voorop staan ​​– ik ervaar dit, dus is het zo – willen we feiten en rede introduceren. In tegenstelling tot wetenschappers en journalisten, voor wie verantwoording en bronnen van het allergrootste belang zijn, is het aan kunstenaars om maak optimaal gebruik van de vrijheid. Kunst zonder doel of schijnbaar doel levert vaak het mooiste werk op.”