‘Keiharde onderhandelingen’ van start, maar hoe werkt zo’n programkabinet? | Politiek

Nou ja, over helemaal niets. In de eerste ‘ronde’ onder leiding van informant Ronald Plasterk werd gesproken over migratie, volkshuisvesting en stikstof, maar kwamen de vier partijen nog niet tot overeenstemming. In de tweede ronde, toen Kim Putters het stokje overnam van Plasterk, waren inhoudelijke onderhandelingen taboe. Putters mocht alleen spreken over de vorm van een nieuw kabinet.

Het zal voor de PVV, VVD, NSC en BBB zeker niet makkelijk worden in het vervolg van de onderhandelingen. PVV-leider Geert Wilders maakte woensdag bekend dat ‘de tijd dat we alles weggaven’ nu ‘echt voorbij’ is. Nu wachten er ‘zware onderhandelingen’. Met vier partijen die allemaal aan de goede kant van het politieke spectrum staan, lijkt het misschien alsof de inhoudelijke verschillen makkelijk te overbruggen zijn. Maar dat is de vraag: de PVV gaat strenge eisen stellen op terreinen als migratie en de afschaffing van het eigen risico in de zorg. BBB zal niet zomaar alles weggeven als het om stikstof en landbouw gaat.

De vier andere afspraken zijn echter wel gemaakt: lijsttrekkers Geert Wilders, Dilan Yesilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) ​​blijven op hun blauwe stoelen in de Tweede Kamer zitten. Geen van hen wordt dus premier of minister. Ook de PVV, VVD, NSC en BBB maakten eerder al een aantal afspraken over de rechtsstaat, bijvoorbeeld dat ‘alle religies in Nederland, zoals het christendom en de islam, onder de vrijheid van godsdienst vallen’. Volgens vooral de NSC en VVD was het nodig om deze afspraken zwart op wit te zetten vanwege de omstreden standpunten van de PVV. Voordat Geert Wilders een aantal voorstellen ‘op de plank legde’, wilde hij bijvoorbeeld de Koran verbieden en het bezoeken van een moskee strafbaar stellen.

Nu komt de fase waarin afspraken worden gemaakt over ‘de inhoud’. De formatie is een derde ronde ingegaan met twee nieuwe informanten: voormalig topambtenaar en CDA-prominent Richard van Zwol en voormalig SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf. Zij gaan werken aan de vorming van een zogenaamd ‘programmakabinet’. Daar hebben ze acht weken de tijd voor: uiterlijk tot 15 mei, maar liefst eerder.

Vraag het aan tien Haagse mensen en de kans is groot dat je tien keer een ander antwoord krijgt. Sommige partijen zijn van mening dat het ‘slechts’ een andere naam is voor een meerderheidskabinet. Immers: PVV, VVD, NSC en BBB hebben samen een zeer comfortabele meerderheid van 87 zetels in de Tweede Kamer.

Maar de informant die de term ‘programmakabinet’ uit het verleden nieuw leven heeft ingeblazen, Kim Putters, ziet het niet als ‘zaken zoals gebruikelijk‘. Zo wees hij erop dat de overeenkomst niet door de fracties zal worden ondertekend, zoals nu het geval is. De onderhandelaars schrijven samen een hoofdlijnenakkoord. Pas als er een team van ministers is gevonden, gaan zij onder leiding van de nieuwe premier samen aan de slag om een ​​‘regeerprogramma’ op te stellen waarin de afspraken uit het regeerakkoord worden uitgewerkt met maatregelen.

Door zo’n kabinet te vormen zijn er volgens Putters ‘kansen om de grote vraagstukken aan te pakken’ – zoals asielmigratie, sociale zekerheid en stikstof – zonder dat de plannen op voorhand volledig zijn afgesloten. Want, zegt hij, in het verleden bleek vaak dat de uitvoering vastliep omdat er geen (politieke) ruimte was om plannen stapsgewijs aan te passen. Zal het allemaal werken? Die vraag stelde Putters zelf woensdag in het debat. Hij kan niet beloven: “Natuurlijk is dat zo het bewijs van de pudding tijdens het eten.”

Goede vraag. Zullen zij marionetten worden van de partijen die hen benaderden? Moeten ze voor elke wijziging toestemming vragen? Of kunnen ze naar eigen goeddunken handelen? De tijd zal het leren.

Niet zozeer uit een ‘programmakast’. In de vorige formatieronde werd meerdere keren verwezen naar Denemarken – Putters nodigde zelfs een professor met Deense roots uit om erover te spreken. De politiek in dat land is al tientallen jaren gefragmenteerd. Minderheidskabinetten zijn daar dan ook gebruikelijk en de Volkspartij, een Deense versie van de PVV, verleent sinds 2001 gedoogsteun aan een aantal van die minderheidskabinetten. Bovendien heeft het land inmiddels een meerderheidsregering.

In Zweden zitten partijen vóór de verkiezingen bij elkaar om het eens te worden over de contouren van een regeerakkoord. De kiezer weet dus vooraf op welke coalitie hij stemt. Ook in dat land heeft de Zweedse variant van de PVV een gedoogrol gekregen.

In principe is dat allemaal mogelijk. Ook het ministeriële team moet anders zijn dan gebruikelijk: ongeveer de helft van de nieuwe ministers heeft straks geen ‘politieke verankering’, zoals de vier partijen gezamenlijk hebben afgesproken. Binnenkort zullen ook mensen ‘van buitenaf’ op het perron moeten staan. Wat dat precies betekent is vaag. Betekent dit dat het om mensen gaat die momenteel niet politiek actief zijn? Of moeten het mensen zijn die helemaal geen lid zijn van een partij?

Het eerste was ook het geval in Rutte IV: een arts (Ernst Kuipers), wetenschapper (Robbert Dijkgraaf, geen familie van de nieuwe informant) en zorgbestuurder (Conny Helder) kwamen naar Den Haag. De premier hoeft ook niet over een partijlidmaatschapskaart te beschikken. Maar dat is mogelijk. Een CEO van een bedrijf is ook een optie, al lijkt dat niet waarschijnlijk. Voor een premier is het essentieel dat hij of zij weet hoe de politiek in Den Haag werkt. Zeker als hij of zij het vertrouwen van een parlementaire meerderheid moet hebben (en behouden).

Luister ook naar onze podcast Politiek Dichtbij. Je kunt al onze podcasts vinden op ad.nl/podcasts.