Hoe Eva Vriend met haar nieuwe boek het woonhuis van Anna van Schokland een eigen verhaal gaf

Het is iets kleins, maar betekenisvol. Via haar boek heeft het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen het Schokkerhuis van de familie Diender gerehabiliteerd. In Enkhuizen zal het huis, of beter gezegd twee huizen, het verhaal vertellen van de eerste door de overheid georganiseerde massa-evacuatie in de geschiedenis: de evacuatie van Schokland in 1859.

Hoe dat precies werkt legt Eva Vriend (50) uit in haar verhaal over de nasleep van deze migratie, een boek dat ze schreef over het leven van Anna Diender en waarin ze op persoonlijke wijze uitdrukking geeft aan haar zoektocht naar de diaspora van de Schokkers.

“De mensen hebben een reis gemaakt, maar mijn verhaal ook. Daarom zijn mijn persoonlijke ervaringen in het boek verwerkt”, vertelt Vriend in haar kantoor in Emmeloord. De plaats in de Noordoostpolder, die velen niet kennen, draagt ​​de naam van het meest noordelijke gehucht van Schokland. Een veenbult op een lage keileem in de Zuiderzee, waar eeuwenlang vissersfamilies woonden.

Het eiland raakte dermate in verval dat het landbestuur in 1859 alle Schokkers dwong te verhuizen. “Ik ben opgegroeid op een boerderij in de polder en ben altijd gefascineerd geweest door het verhaal van Schokland, dat uit de korenvelden verrees als een hoogvlakte met een paar gebouwen bovenop na de drooglegging.”

De geschiedenis van een ‘gewoon’ gezin

Vriend, auteur van boeken over de Zuiderzee Er was eens een zee die hier woedde, het nieuwe land En De helpende hand , waarvan de eerste ook als tv-serie werd uitgezonden en de tweede dit najaar op tv komt, wilde de geschiedenis vertellen via een ‘gewone’ familie wier huis in het Zuiderzeemuseum terechtkwam. “Ik wilde heel graag een vrouw. En iemand van de noordpunt van het eiland, waar de meeste mensen wonen. En iemand die katholiek was, want de meeste Schokkers waren dat.”

Ze kwam de familie Diender tegen, de enige familie waarvan vrijwel zeker is dat ze altijd in het huis heeft gewoond. Een huis dat in 1948 door Anna Diender aan het Zuiderzeemuseum werd overgedragen, met authentiek interieur en al, inclusief een 18e-eeuws kabinet. Met hergebruik van deurposten, kozijnen en stenen.

Vriend kon haar leven reconstrueren

Anna Diender (1910-1988) bleef haar hele leven vrijgezel. “Dat heeft mij even doen twijfelen. Dan zijn er toch geen kinderen om te interviewen? Maar er waren neven en nichten en er gebeurde veel.” Anna bleek een favoriete tante van velen, er bleken geluidsopnames van haar zang te bestaan. Er kwam zoveel informatie dat Vriend haar leven kon reconstrueren, inclusief familieanekdotes waarvan de oorsprong terugging naar het leven op het visserseiland in de Zuiderzee.

Om de betekenis van het zingen van de Schokkers te ontdekken, werd Vriend lid van een koor. En ze sprak met een musicoloog. “Zij heeft mij heel goed kunnen uitleggen wat liedjes betekenen, vooral voor ‘gewone mensen’ die geen andere schriftelijke bronnen nalaten dan wat er toevallig over hen is opgetekend door politie of justitie. Het gaat om meer dan alleen het lezen van de tekst, je moet ook de melodie leren kennen en de beste manier om dat te doen is door deze zelf te spelen of te zingen.”

Olifantenpaden

Het Schokker-kerstlied laat zien dat er emotie in zit, wat tot op de dag van vandaag nazaten van de Schoklanders ontroert. “Naast dat nummer zijn er ook veel verhalen, sommige heel kort en met bekende eindes, waarvan ik dacht dat ze saai waren. Daar gaat het echter niet om, het zijn zogenaamde ‘diepe verhalen’, ik noem ze olifantenpaden. Dit soort verhalen kennen we allemaal binnen gezinnen of die je voortdurend van ouders hoort. Ze dienen als bindmiddel, een manier om je eigen geschiedenis beter te begrijpen.”

Dat is wat er met die Schokkers is gebeurd. “Het is een soort flipperkast. Dan hoor ik iets en ga ik er nog eens naar kijken. Die bal schiet dan heen en weer en dan is het aan mij om er weer één geheel van te maken.”

De reis makend op basis van de vele verhalen van de afstammelingen van de Schokkerbevolking, die zich vanuit de Zuiderzeesteden die zij als eerste in zich opnamen, over het land verspreidden, beschreef Vriend niet alleen een historisch verhaal, maar ook een cultuurgeschiedenis. “Het gaat ook over de geschiedenis van het verhaal dat over Schokland wordt verteld.”

Er zit een actueel tintje in het verhaal

Zo groeiden de nakomelingen op met het idee dat armoede een troef was op Schokland en dat toen de gedwongen migratie van mensen op gang kwam, veel gemeenten daar geen zin in hadden. “Dat is natuurlijk ook een heel actueel haakje in het verhaal.” Monnickendam, Edam, Hoorn, Texel en Medemblik hielden hun grenzen gesloten voor de evacués.

Vriendin in haar boek: ‘Medemblik was de enige gemeente met veel ruimte en deze burgemeester viel terug op het twijfelachtige imago van de Schokkers. Hij schreef dat hij ‘aarzelde’ om ‘op officiële wijze een regeling aan te moedigen’. ‘De wil en de instelling om zich aan het leiderschap te conformeren’ werd onder ‘dat soort mensen’ nauwelijks gevonden. Het uitzettingsgeld zou ‘binnenkort opgebruikt zijn’. Daarom vond hij het, net als de andere burgemeesters, belangrijk dat het Rijk de eventuele armenzorg aan de Schokkers financieel garandeerde.’

Ze integreerden gemakkelijk

“De geschiedenis is iets genuanceerder dan dat. De uitzettingsvergoeding bedroeg twee jaarsalarissen, best veel, dus ze werden niet aan hun lot overgelaten. Feit is dat een aantal gemeenten op basis van stereotypen en vooroordelen de Schokkers niet wilde accepteren. Een Medembliker schreef in de krant dat hij niets tegen ‘die mensen’ had. Hij wenste hen ‘veel zegeningen’ en voegde eraan toe: ‘Zie je, er is zo’n groot verschil tussen het Noord-Hollandse volk en dat van de Schokkers.’

In Volendam kwam de import Schokkers helemaal niet als probleemgroep naar voren. “Ze integreerden zich gemakkelijk met die katholieke vissers. En hoewel ze Volendam niet meteen een economische impuls gaven, waren ze ook niet arm. In de verhalen die de nazaten elkaar nu vertellen, schuilt wrok over de behandeling die ze kregen.”

Na de gedwongen verhuizing volgden nog enkele schokken. “Uiteraard werd in 1932 de Zuiderzee afgesloten en met de inpoldering van de Noordoostpolder kwam ook een einde aan de status van Schokland als moedereiland.”

Daarmee kwam een ​​einde aan de nostalgische boottochten die de Schokkers voor de oorlog maakten tijdens het Hemelvaartsweekend en op Tweede Pinksterdag en Hemelvaartsdag 15 augustus. In het boek vraagt ​​Vriend aan Joop Diender, een tante van Anna, wat ze tijdens die boottochten op het eiland deden. Zijn antwoord: “Niets. Omdat er niets was.”

Het huis werd omgebouwd tot toiletgebouw

Vriendin presenteerde haar boek vorige week in het Zuiderzeemuseum, staande tussen Anna’s spullen in een verbouwd Schoklands huis. Niet het huis dat zij in 1949 aan het museum beloofde. Dit staat ook in het Zuiderzeemuseum, maar uiteindelijk werd het – tot schrik en ontsteltenis van Anna die aanwezig was bij de opening van het buitenmuseum op 6 mei 1983 – verbouwd tot een toiletgebouw.

In de 19e eeuw dreigde het eiland Schokland weg te spoelen. In 1859 liet de regering het eiland ontruimen en werd de bevolking geëvacueerd, vaak naar vissersplaatsen aan de Zuiderzee. Er werd gevreesd voor precedenten: moet de overheid betalen voor iedereen wiens woonplaats wordt bedreigd? Komt Urk of de veenkolonies er binnenkort ook niet? Uiteindelijk was Den Haag grotendeels succesvol, maar er waren vooroordelen tegen Schokkers en die waren niet overal welkom. Eva Vriend schreef over die geschiedenis en hoe de herinneringen en verhalen aan een gedwongen uitzetting generaties lang voortduren Anna’s eiland .

De presentatie Schokland, de thuisbasis van Anna Diender, is tot en met 3 november te zien in het buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Zie: Zuiderzeemuseum. NL