Na een jaar in de gevangenis is Timothy, een herder uit Noord-Kenia, veranderd in een zombie

Je zou zelfs je ergste vijand niet in een Keniaanse gevangenis willen laten belanden. “Alles is daar slecht. Alles is hel. Van wat je eet tot het toilet dat je gebruikt,” zegt Timothy (24, zijn achternaam is bekend bij de redactie), die net is vrijgelaten.

Willy Mutunga (77) bevestigt de slechte omstandigheden, vooral die van gevangenen in voorlopige hechtenis die jaren op hun proces moeten wachten. Mutunga is een voormalig politiek gevangene en werd later president van het Keniaanse Hooggerechtshof. “Het is daar onmenselijk”, zegt hij over de beruchte Makadara-gevangenis, waar hij zelf begin jaren 80 vastzat voordat hij in 2011 werd benoemd tot hoofd van de rechterlijke macht.

De gevangenis, gebouwd in 1911, was bedoeld om 2.000 gevangenen te huisvesten, maar herbergt er momenteel 4.317. Het detentiecentrum bevindt zich in het industriegebied van Nairobi, achter een hoge muur en prikkeldraad.

Timothy, een veehouder uit de open vlakten van Noord-Kenia, heeft een beperkte opleiding en werkte in de hoofdstad als nachtwaker voor een bouwbedrijf. Hij zat een jaar lang opgesloten in Makadara. Op een dag in 2023, rond drie uur ‘s nachts, kwamen de dieven, zegt hij. Maar Timothy sliep en zonder gehoord te worden, vluchtten ze met zwaar materieel en een aanhanger. Nadat hij wakker werd en de diefstal opmerkte, rende hij in paniek weg. De politie arresteerde hem diezelfde dag. Ze beschuldigden hem van de diefstal.

Voor degenen die in voorlopige hechtenis zitten, is de gevangenis een flagrante ondermijning van het mantra dat we onschuldig zijn totdat het tegendeel is bewezen.

De overheid wees hem een ​​advocaat toe. “In eerste instantie wilde hij 1.000 euro steekpenningen, waarmee hij de rechter zou omkopen,” zegt Timothy. “Maar ik heb nooit zoveel geld gehad.” Zijn advocaat adviseerde hem om schuldig te pleiten in ruil voor strafvermindering. “Als ik dat niet deed, zou ik vele jaren in hechtenis moeten wachten op mijn vonnis. Dus was het beter om schuldig te pleiten. Mijn proces duurde minder dan een half uur en er werden geen getuigen opgeroepen.”

Voormalig opperrechter Willy Mutunga bevestigt dat veel onschuldige mensen een pleidooiovereenkomst accepteren – geïnitieerd door de verdediging, of de officier van justitie, of de magistraat – en schuldig pleiten voor een strafvermindering of een boete. “Anders zou je zeven jaar moeten wachten voordat je zaak wordt behandeld,” zegt hij. “Voor mensen in voorarrest is de gevangenis een flagrante ondermijning van het mantra dat we onschuldig zijn totdat het tegendeel is bewezen.”

Elite-behandeling

Michael (achternaam bekend bij de redactie) is een kapelaan. Een paar jaar geleden begon hij met een opleiding tot priester, maar al snel koos hij ervoor om sociale onrechtvaardigheid te bestrijden in plaats van vanaf de kansel te spreken. Elke week bezoekt hij gevangenissen. “De overheidsadvocaten doen het alleen voor het geld,” gromt hij. “Ze beloven van alles, nemen de steekpenningen aan en komen dan nooit meer terug. Velen zijn onschuldig, maar omdat er zo’n achterstand is in het verwerken van zaken, kwijnen ze weg in de hel van Makadara. Dieren in een kooi leiden een beter leven.”

Timothy liep op de dag van zijn arrestatie rond op plastic sandalen zonder sokken. Hij droeg een oude broek zonder ondergoed. Zo ging hij de gevangenis in, zo kwam hij er een jaar later weer uit. “Ik heb in al die tijd nooit andere kleren gedragen, want die krijg je niet in Makadara.”

Opeengepakt met meer dan honderd anderen zat hij in een cel voor verdachten van diefstal en seksueel misbruik. “Ik maakte mijn slaapplek op de grond, zonder matras, zonder mat, op de cementen vloer, vlak naast een buurman, met mijn rug naar hem toe.” Net als buiten de gevangenismuren was niet iedereen gelijk. “De rijken sliepen in wat wij het presidentieel paleis noemden: ze hadden een matras en ze mochten televisie kijken.”

Willy Mutunga zegt dat zo’n ‘presidentieel paleis’ achter de tralies dateert uit de koloniale tijd. Gevangenissen waren gescheiden en het ‘paleis’ was gereserveerd voor blanke gevangenen. “De Makadara-gevangenis, net als alle andere detentiecentra in Kenia, werd gebouwd onder het kolonialisme. Vroeger was er ook zo’n speciale behandeling voor de elite, destijds voor de blanke kolonialen, zij kregen wel beddengoed.”

Keniaanse detentiecentra, zoals deze Kajiado-gevangenis, dateren uit de koloniale tijd. Vicepresident Moody Awori probeerde de gevangenissector tussen 2003 en 2008 te hervormen.

De gewone gevangenen moeten het zonder zeep en toiletpapier stellen. “Als ik niet af en toe toiletpapier en zeep had meegenomen, had Timothy nooit zijn kont kunnen schoonmaken,” zegt kapelaan Michael met een Mona Lisa-glimlach. “Ik vergeet ook nooit om schoonmaakspullen voor het toilet mee te nemen, de geur van urine is ondraaglijk.”

Er zijn geen extra kleren toegestaan, dus als je de kleren op je lichaam wilt wassen, maak je een deal met een andere gevangene. Timothy: “We zouden allebei onze kleren uittrekken, ik zou de zijne aantrekken en de mijne wassen. Zonder wasmiddel. Als compensatie zou ik later zijn kleren moeten wassen.”

Schreeuwende katten

De dagelijkse routine in Makadara is een kom slappe pap voor het ontbijt om zeven uur, slecht gekookt maïsmeel en spinaziewater om elf uur en een bord bonen voor het avondeten om drie uur. Alle maaltijden worden op de vloer geserveerd. “Omdat het zo weinig was, kon je naar de ober toegaan en om meer vragen,” vervolgt Timothy. “Of je kon om een ​​beetje extra vragen in het presidentiële paleis. Maar daar moest je een prijs voor betalen: je verkocht je kont voor een extra hap.” Kapelaan Michael biedt geestelijke gezondheidszorg aan gevangenen. “Het eerste probleem dat ze aankaarten, is dat ze zijn mishandeld. Er is zoveel seksueel geweld,” zegt hij.

Soms klonk er ‘s nachts een gierend geluid, als van vechtende katten. Dat maakte Timothy bang. “We dachten dat er de volgende ochtend iemand zou sterven.” Vaak was dat ook zo. “Als je hoofdpijn had, kreeg je een pilletje om wormen in je maag te krijgen. Zieke gevangenen stierven regelmatig.”

Hoe overleef je in een wereld zonder ramen, zonder frisse lucht, zonder nieuws van buitenaf? Timothy is veel afgevallen, zijn huid is dof en grijs. “Soms bad ik tot God om me te komen halen, dan had ik alle moed verloren. Vaak wilde ik gewoon dood zijn.” Een jaar later stond hij weer op straat – als een zombie, niet in staat om op te gaan in de menigte. “Ik zweette als een koe en mijn benen trilden.” Kapelaan Michael: “Na hun vrijlating kunnen sommigen niet meer praten, ze zijn volledig gedesoriënteerd. Hun geest lijkt te zijn weggevaagd. En als ze herstellen, zijn ze vaak keihard criminelen.”

Dieren in een kooi hebben een beter leven

Waarom behandelt een redelijk democratisch land als Kenia zijn gevangenen in Makadara alsof er wraak op hen wordt genomen, alsof ze niet langer tot een land met rechten en waarden behoren? Kapelaan Michael haalt zijn schouders op. “Als ik dit bij de directeur van Makadara aankaart, klaagt hij over onvoldoende middelen voor een goed dieet en hygiëne.”

Zebra-uniform

Onder het bewind van autocraat Daniel arap Moi (1978-2002) vonden er martelingen plaats en stierven er elk jaar tientallen gevangenen, volgens een rapport van Amnesty International uit 1999. Na Moi’s vertrek begon de nieuwe regering, onder leiding van toenmalig vicepresident Moody Awori (2003-2008), met hervormingen. “Gevangenen zijn mensen, mensen die gerehabiliteerd moeten worden. Ze zijn geen uitschot, beroofd van enige aanspraak op mensenrechten en liefde,” zei hij.

Eenmaal veroordeeld verlangen gevangenen naar het zebra-uniform. Dit gestreepte pak geeft hen het recht om onder toezicht openbare werken buiten de gevangenismuren uit te voeren. Zo kunnen ze wat geld verdienen. Maar na het vertrek van Moody Awori kwamen dergelijke hervormingen tot stilstand en is de gevangenissector in Kenia, en breder in bijna alle Afrikaanse landen, nog steeds erg onderontwikkeld.

Willy Mutunga is nu gepensioneerd en nog steeds een mensenrechtenactivist. “De situatie in de gevangenissen weerspiegelt de onmenselijkheid van onze maatschappij,” zegt hij. “Ze zouden moeten worden afgeschaft.”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie