‘Mensen willen niet geloven dat de Franse kernbommen ons hebben vergiftigd’

Hinamoeura Morgant-Cross (35) was zeven jaar oud toen de laatste Franse kernproef in 1996 werd uitgevoerd op Fangataufa, een van de eilanden van Frans-Polynesië in het midden van de Stille Oceaan. Niet dat ze zich er iets van kan herinneren. “Ik wist bijna niets over de kernproeven. We leerden er niets over op school en we spraken er thuis ook niet over,” zegt ze.

Toch leeft ze elke dag met de gevolgen. Morgant-Cross heeft chronische leukemie, waarschijnlijk een gevolg van de straling die zich al 30 jaar boven en onder de grond verspreidt door de kernproeven die Frankrijk in het gebied uitvoerde. Nu de archipel internationaal op de kaart staat vanwege het surfen dat tijdens de Olympische Spelen in Parijs in Teahupo’o, Tahiti, wordt gehouden, hopen slachtoffers als Morgant-Cross dat er ook aandacht wordt besteed aan de nucleaire erfenis die Frankrijk op de eilanden heeft achtergelaten.

Tussen 1966 en 1996 voerde Frankrijk 193 kernproeven uit in Frans-Polynesië, een Frans overzees gebied. Tot halverwege de jaren 70 werden er 41 atoombommen boven de grond tot ontploffing gebracht. Het iconische beeld van de paddenstoelwolk boven het eiland Mururoa (ook wel Moruroa genoemd) was internationaal bekend.

Minder bekend waren de gevolgen. Tijdens een atmosferische kernproef in 1974 draaide de wind en dreef de radioactieve wolk richting het meest bevolkte eiland Tahiti. De bevolking kreeg slechts een beperkte waarschuwing. Uiteindelijk werden bijna alle inwoners van het eiland, meer dan 110.000 mensen, blootgesteld aan gevaarlijk radioactief materiaal.

Na dat jaar werden de testen ondergronds uitgevoerd, met grote gevolgen voor het leven in de oceaan. Frankrijk hield jarenlang vol dat de kernproeven schoon en veilig waren, ook al was er inmiddels voldoende bewijs dat de gevolgen van de kernproeven door onder andere de Verenigde Staten op de Marshalleilanden tussen 1946 en 1958 rampzalig waren. Volgens Morgant-Cross worden de gevolgen nog steeds geminimaliseerd en is het zelfs misleidend om te spreken van ‘kernproeven’. “Het waren echte kernbommen. Sommige waren zelfs 150 keer krachtiger dan de bommen die op Hiroshima en Nagasaki werden gedropt.”

Sommige kernbommen waren 150 keer krachtiger dan de bommen die op Hiroshima en Nagasaki werden gedropt

De Franse processen gingen door tot halverwege de jaren negentig, ondanks lokale en internationale tegenstand. Onder andere milieuorganisatie Greenpeace voerde jarenlang campagne. In 1985 zou het schip Rainbow Warrior een protestvloot naar het eiland Mururoa leiden, maar deze actie werd verhinderd door de Franse geheime dienst. Het schip werd verwoest door twee bommen. Bij de aanval kwam de Nederlandse fotograaf Fernando Pereira om het leven.

Pas in 2010 erkende Frankrijk dat de kernproeven grote gevolgen hadden. Er werd een wet aangenomen om slachtoffers te compenseren. Sindsdien zijn echter slechts ongeveer duizend mensen gecompenseerd voor het leed dat ze hebben geleden, van de ruim 150.000 mensen die direct door de straling werden getroffen. Nu kan er een nieuw parlementair onderzoek naar de gevolgen worden gestart, een initiatief van de communistische partij DDR.

Schuld

Toen Morgant-Cross op 24-jarige leeftijd de diagnose kanker kreeg, realiseerde ze zich nog niet dat de kernproeven er iets mee te maken hadden. Ze zocht haar toevlucht in het huis van haar grootouders in Mateia, een kustdorp op het eiland Tahiti. Het grote vrijstaande huis is gebouwd in Victoriaanse koloniale stijl, met een houten veranda en luifels van gegolfd ijzer. Het wordt omringd door een enorme, overwoekerde tuin. Ze groeide daar op als kind, met haar zus. “Ik zocht troost bij mijn grootmoeder, maar ze huilde alleen maar omdat ze zich zo schuldig voelde. Ze vond dat ze meer had moeten doen om de kernproeven te stoppen,” zegt Morgant-Cross met tranen in haar ogen.

Het huis ligt er nu verlaten bij. Verf bladdert van de houten balustrade, het rotan meubilair is bedekt met plastic. Vlakbij is een rivier die heilig is voor de lokale bevolking. Het turquoise water borrelt op uit de grond. De rivier is omzoomd met tropische planten die zachtjes deinen in de motregen. “Hier sta ik in contact met de natuur. Het is hier zo vredig, ik vergeet mijn problemen even,” zegt ze. Ze duikt onder, haar lange zwarte krullen drijven op het wateroppervlak.

Volgens Morgant-Cross is er onder de bevolking van Frans-Polynesië weinig bekend over de gevolgen van de kernproeven. “Mensen willen niet geloven dat de Franse kernbommen ons hebben vergiftigd.”

Morgan-Cross is niet de enige in haar familie die de gevolgen van de kernproeven ondervindt. Ook haar overgrootmoeder, grootmoeder, moeder, tante en zus dragen de nucleaire geschiedenis van de archipel met zich mee; ze hebben allemaal de diagnose kanker gekregen.

Toch wordt er binnen haar familie weinig over die periode gesproken. Dat is niet ongewoon. Onder de bevolking van Frans-Polynesië is weinig bekend over de gevolgen van de kernproeven. Voor veel mensen is het onderwerp taboe. “De propaganda van de Franse koloniale macht is heel effectief geweest,” zegt Morgant-Cross. “Mensen willen niet geloven dat de Franse atoombommen ons hebben vergiftigd, ze geloven nog steeds dat het schone testen waren.”

Grote investeringen

De kernproeven hebben het leven van de lokale bevolking op veel manieren veranderd. Het heeft ook veel welvaart gebracht. Frankrijk investeerde flink in de archipel en gaf onder andere een vliegveld en een haven weg. “Mensen waren dankbaar dat onze eilanden werden uitgekozen,” zegt Morgant-Cross. De toenmalige Franse president Charles de Gaulle werd als een held ontvangen. “Tahitianen zijn heel vriendelijk en goedgelovig. Dat werd tegen ons gebruikt.”

In 2021 werd het na een lange periode duidelijk onderzoek door Discloseeen Frans collectief van onderzoeksjournalisten, dat Frankrijk dertig jaar lang opzettelijk de stralingsniveaus heeft gebagatelliseerd. Het schokkende onderzoek was gebaseerd op documenten die in 2013 door het Franse leger zijn vrijgegeven. Tijdens een bezoek aan de archipel, een paar maanden na de publicatie, erkende de Franse president Macron dat zijn land de schuld had van de gevolgen van de kernproeven. Er kwam echter geen officiële verontschuldiging.

De belangenbehartigingsgroep ‘Mururoa e tatou’ strijdt al jaren voor erkenning en compensatie. Ze helpen slachtoffers met de berg papierwerk en bureaucratische rompslomp die nodig is om in aanmerking te komen voor compensatie.

Weinig mensen wagen zich aan het ingewikkelde proces. “Het is veel te ingewikkeld, dat schrikt mensen af,” zegt Joel Hoiore. De voormalige pastor met de witte baard is al sinds de jaren 70 bij de organisatie betrokken. “Naar mijn mening moet degene die de fout heeft gemaakt, het goedmaken. Maar Frankrijk legt de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers.”

De belangenbehartigingsgroep ‘Mururoa e tatou’ strijdt voor erkenning en compensatie van slachtoffers. Directeur Tevaearai Puaraï: “We proberen het taboe te doorbreken, maar het blijft moeilijk om met mensen over de kernproeven te praten.”

De organisatie is gevestigd in de plaatselijke protestantse kerk in het centrum van Papeete, de hoofdstad van Frans-Polynesië op het eiland Tahiti. Directeur Tevaearai Puarai draagt ​​een traditionele Polynesische kroon van bladeren. “We proberen het taboe te doorbreken, maar het is nog steeds moeilijk om met mensen over de kernproeven te praten”, zegt hij. Het kleine kantoor staat vol met anti-kernwapenparafernalia. Aan de muur hangt een poster van een lichaam met pijlen die wijzen naar de 23 soorten kanker die door radioactiviteit kunnen worden veroorzaakt.

Aantal kankerpatiënten

Er zijn geen betrouwbare cijfers over het aantal mensen met kanker door de straling. “Dit was geen prioriteit voor Frankrijk. Bovendien waren de dossiers jarenlang geheim”, zegt Puarai. Dat maakt het voor slachtoffers nog ingewikkelder om te bewijzen dat ze getroffen zijn.

Het lokale kankerinstituut, opgericht in 2021, stelt dat het aantal mensen met kanker lager ligt dan in Frankrijk. Wel is er een lichte stijging in het aantal gevallen van schildklierkanker vastgesteld. Dat geeft een vertekend beeld, zeggen activisten. “Door het taboe gaan veel mensen niet naar een dokter en sterven ze thuis”, zegt Hoiore. Veel kankerpatiënten worden ook in het buitenland behandeld, waardoor ze niet worden meegeteld.

Naar mijn mening moet degene die de fout heeft gemaakt, het goedmaken. Maar Frankrijk legt de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers.

Volgens Morgant-Cross wordt het aantal slachtoffers systematisch onderschat. “Ik sprak met een vrouw die kort na de geboorte vier kinderen verloor. Ze heeft nooit een overlijdensakte gekregen, het leger heeft die achtergehouden.” De kinderen hadden ernstige handicaps. “Ze worden zeemeerminbaby’s genoemd; kinderen met benen die aan elkaar vastzitten. Of kinderen die geboren worden zonder huid of botten.”

Ze zet haar strijd in het parlement nu voort. Ze is lid van de politieke partij Tavini, die sinds de jaren 70 campagne voert voor de onafhankelijkheid van Frans-Polynesië. Ze heeft een foto van zichzelf en haar grootouders op haar stoel in de plenaire zaal geplakt. Ze is niet erg hoopvol over het nieuwe parlementaire onderzoek. “Ik vertrouw de Franse regering niet. Wie zegt dat ze niet opnieuw zullen proberen bewijs achter te houden en de gevolgen te ontkennen?”, vraagt ​​ze zich af. Ze wil dat er een internationaal, onafhankelijk onderzoek wordt ingesteld.

De leukemie van Morgant-Cross is niet vergevorderd omdat het vroeg werd ontdekt. ​​Ze slikt dagelijks chemotherapiepillen om de kanker te onderdrukken, maar die hebben wel bijwerkingen. “Hoofdpijn, misselijkheid, overgeven, buikpijn, keelpijn”, somt ze op. “Maar het ergste is de pijn in mijn botten en spieren. Soms ben ik er zo moe van dat ik me 90 jaar oud voel.”

Voor haar twee kinderen, twaalf en één jaar oud, zet ze door. “Ik wil erbij zijn als ze naar de universiteit gaan, trouwen, ik wil oma worden. Het is moeilijk, maar ik heb nog steeds hoop voor de toekomst.”

Delen





Stuur een e-mail naar de redactie