De mogelijke coalitiepartners van Wilders I trekken al als een gesloten front op

Wie woensdag het Kamerdebat over de formatie doornam, zag de coalitie van het kabinet-Wilders I aan het werk. En het is niet meer zeker of het aftredende kabinet Rutte IV intact blijft totdat er een nieuw kabinet is aangetreden.

Het zal in de parlementaire geschiedenis niet vaak zijn voorgekomen dat nieuwe politieke verhoudingen in de Tweede Kamer na verkiezingen zo’n breuk met een interim-kabinet hebben veroorzaakt. En dat de vormende partijen zo graag wilden profiteren van hun machtsbasis. Het Kamerdebat ging over de verkenning van Ronald Plasterk, die tot informateur werd benoemd. Maar het debat eindigde woensdagavond in chaos en verbijstering.

Cruciaal is niet de PVV zelf, die met 37 zetels de grote winnaar van de verkiezingen was. De leidende rol wordt opgeëist door de VVD, de grootste partij in Rutte IV en een mogelijke gedoogpartner van een nieuw kabinet.

VVD-leider Dilan Yesilgöz verraste aan het eind van het debat met een motie waarin zij het kabinet en de Eerste Kamer opriep om “stil te staan” met de spreidingswet zolang de formatie nog loopt. Die wet, ingediend door Rutte IV, moet regelen dat de opvang van asielzoekers over gemeenten wordt verdeeld en is al door de Tweede Kamer aangenomen. Haar motie is mede ondertekend door de partijen waarmee de VVD de informatieperiode ingaat: PVV, NSC en BBB.

Vrijwel alle andere partijleiders reageerden verbaasd. “Constitutioneel vandalisme”, zegt D66-leider en kabinetscollega als minister van Klimaat Rob Jetten. “Behoorlijk smakeloos”, zei CDA-leider Henri Bontenbal. “Als ik klompen had gedragen, waren ze nu kapot geweest”, zegt Pieter Grinwis (CU). En SGP-lid Chris Stoffer, tegenstander van de spreidingswet, benadrukte eveneens dat hij wel voorstander was van de inhoud van de motie, maar dat hij deze ‘vanuit de rechtsstaat’ niet kan steunen.

Rechtsstaat

En zo kwam in een debat dat tot dan toe over theorie ging (zal een coalitie onder leiding van Geert Wilders zich aan de beginselen van de rechtsstaat houden?) plotseling een concrete casus ter sprake komen. Want wat Yesilgöz voorstelde is heel ongebruikelijk: de Tweede Kamer bemoeit zich in principe nooit met het werk van de Senaat. Bovendien: Yesilgöz probeerde als partijleider een einde te maken aan een wet die zij eerder als aftredend minister had gesteund.

Caroline van der Plas (BBB), Eddy van Hijum (NSC), Dilan Yesilgoz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Mona Keijzer (BBB) ​​tijdens een schorsing van het debat.

Yesilgöz zei dat de nieuwe verhoudingen in de Tweede Kamer het mogelijk maakten om nu een meerderheid te vinden voor iets wat de VVD altijd al wilde. Ook de PVV wil een einde aan de verdelingswet. En het liet zien hoe de VVD de oude coalitie verruilde voor een nieuwe, ook al is die er formeel nog niet. Yesilgöz zat lange tijd gehurkt naast Wilders – haar nieuwe bondgenoot – in drukke discussies.

Het optreden van Yesilgöz zorgde meteen voor woede in het vertrekkende kabinet Rutte IV. En ook voor onbegrip. Kabinetsleden van de andere regeringspartijen, D66, CDA en ChristenUnie, zochten contact met elkaar – en ook met de VVD. Het bleek dat niet iedereen in die partij hiervan op de hoogte was.

Sommigen keken al uit naar het einde van het kabinet. De woorden van Henri Bontenbal (CDA) dat de motie het vertrekkende kabinet zou kunnen ‘splitsen’ vonden weerklank in het kabinet. Een aftredend kabinet kan niet vallen, maar partijen of ministers kunnen wel vertrekken.

Pieter Omtzigt (NSC) steunde de motie, wat hem stevige kritiek van andere partijen opleverde, omdat hij als onafhankelijk Kamerlid jarenlang pleitte voor goed en betrouwbaar bestuur. Hij nam een ​​voorstel van Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) over om staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) te laten reageren op de motie voordat deze in stemming wordt gebracht. Dit resulteert in de situatie dat Eric van der Burg, tevens VVD-Tweede Kamerlid, zich namens het kabinet, waar ook Dilan Yesilgöz lid van is, een oordeel moet vormen over de motie van Yesilgöz – tevens zijn partijgenoot in de Kamer. .

Van der Burg heeft de spreidingswet de afgelopen maanden vurig verdedigd. Hij heeft vrijwel dagelijks contact met burgemeesters om hen te vragen asielzoekers onder te brengen en maakte dinsdag bekend dat ruim 1.300 statushouders sneller in hotels zullen worden ondergebracht, omdat het aanmeldcentrum in Ter Apel overvol is.

Exodus

Yesilgöz heeft zichzelf nu in een moeilijke positie gebracht. Het kabinet moet de motie beoordelen en dat zal niet eenvoudig zijn. Tijdens het debat woensdagavond namen de lijsttrekkers van D66, CDA en CU contact op met hun partijgenoten uit het kabinet om het optreden van de VVD te bespreken. Het kabinet moet altijd unaniem oordelen. Als zij negatief over de motie adviseert, kan Yesilgöz deze alsnog in stemming brengen in de Tweede Kamer. Zij is daar verzekerd van een meerderheid. Maar ze weet dat de andere partijen in het kabinet hier consequenties uit kunnen trekken. Een uittocht van de andere drie coalitiepartijen kan niet worden uitgesloten. Dat geldt ook voor het aftreden van de VVD.

De motie kwam nadat de Tweede Kamer urenlang had gedebatteerd over de rechtsstaat. Partijen vreesden vooraf dat de democratische rechtsstaat en de rechten van minderheden onder druk zouden komen te staan ​​als de PVV een kabinet zou betreden. Ze waren bang dat dit geleidelijk zou gebeuren, omdat de VVD, NSC en BBB zich zouden conformeren aan de mores van de PVV.

Daar werden die drie partijen urenlang over ondervraagd. En ze hadden keer op keer geprobeerd de anderen gerust te stellen. “Gewoon vertrouwen hebben”, zei Geert Wilders, die beloofde zijn plannen aan te passen aan de Grondwet, maar niet wilde reflecteren op uitspraken die hij als Kamerlid deed. “Voor een grondwetswijziging is in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden een tweederdemeerderheid nodig. Het idee dat je zomaar dingen kunt veranderen, verwerp ik ten stelligste”, aldus Pieter Omtzigt. Yesilgöz: “De garanties van de rechtsstaat zijn trots. Ik ga daar niet mee rommelen of toestaan ​​dat er mee wordt geknoeid. Dat is geen onderhandeling.”

Maar woensdag, tijdens de eerste keer dat de mogelijke coalitiepartners samen optraden, werd meteen duidelijk dat zij een gesloten front vormden. En dat ze beseffen dat ze al de meerderheid hebben.

Lees lijst




E-mail de redacteur