Alexander Payne: ‘De vastgedraaide man in crisis is mijn sjabloon’

‘De meeste zelfmoorden gebeuren tussen Kerstmis en Nieuwjaar, wist je dat?’ De Amerikaanse regisseur Alexander Payne (62) wil dit benadrukken als we hem spreken in het Londense Soho Hotel: De overblijvers is geen kerstfilm. Daar heeft hij weinig aan. Oké, een film die zich rond Kerstmis afspeelt. “Maar over hele verdrietige, eenzame mensen die tijdens de feestdagen diep verdriet voelen.”

In De overblijvers, in januari in de bioscoop, en nu al overal verkrijgbaar, voert de knorrige, pedante klassieke leraar Paul Hunham (Paul Giamatti) in 1970 kerstklusjes uit op een elite kostschool in Massachusetts. Zorgen voor de zielen die door hun rijke ouders in de steek zijn gelaten. Uiteindelijk blijft alleen de vijftienjarige Angus over, een gevoelige onruststoker vol puberaal cynisme. Met de rouwende zwarte kokkin Mary (Da’Vine Joy Randolph) zijn de bouwstenen voor een ad hoc gezin compleet. Haar zoon moest – in tegenstelling tot de bevoorrechte blanke studenten – dienen en werd vermoord in Vietnam.

Je realiseert je snel wat het eindpunt zal zijn De overblijversmaar de route erheen is verrassend, hartverwarmend en uiterst bevredigend: een prachtige kerstfilm, troosteten. Vintage Alexander Payne (Zijwaarts, de nakomelingen) ook een virtuoos in het spelen op emoties.

Goed verzorgd

In het Soho Hotel ziet hij er goed verzorgd uit: elegant pak, elegante look met peper-en-zoutkapsel, aristocratische gereserveerdheid. Alexander Payne komt uit een Griekse horecafamilie uit Omaha, Nebraska, waar zijn films zich vaak afspelen. Na de filmacademie van Los Angeles, UCLA – zijn studentenfilm De passie van Maartenboekte een wereldwijde triomf – Payne begon met politiek getinte satire als briljante cultkomedie Verkiezing(1999). In de 21e eeuw koos hij voor tragikomische portretten: Jack Nicholson als eenzame gepensioneerde in een veel te grote camper in Over Schmidt (2002), twee vrienden op wijnsafari in Zijwaarts (2004), George Clooney als een vader vol zelfbedrog De afstammelingen (2011), een onbegrepen oudere persoon in een roadmovie Nebraska (2013).

Tien magere jaren volgden. De speelse sciencefictionkomedie Verkleinen(2016) – waar Matt Damon zich vrijwillig laat verkleinen – was ten onrechte slecht, waarna Payne met allerlei projecten flirtte – de culinaire horrorfilm Het menueen remake van de Deense klassieker Babettes feest – voordat in oktober 2019 alles klaar was voor een roadmovie gebaseerd op artikelen van de Noorse letterkundige Knausgård over zijn Amerikaanse expeditie met zijn dochter in de nasleep van de oude Vikingen. Netflix betaalde, sets en hotels in vier landen en zeven Amerikaanse staten waren besteld, hoofdrolspeler Mads Mikkelsen stond in de startblokken, maar Knausgård sprak vier dagen voor de opnames zijn veto uit over de film. Het contract kende hem een ​​dergelijke ‘opt-out’ toe.

Was dat het ergste dat een filmmaker kon overkomen, vraag ik Payne. Gepijnigde grimas. “Nee, het ergste dat een filmmaker kan overkomen is alvleesklierkanker. En dan dit.” Hij weet nog steeds niet wat Knausgård inspireerde. “Maar ooit kom ik op dat script terug. Het is gewoon te goed.” Tot overmaat van ramp beschuldigde actrice Rose McGowan Payne begin 2020 van seksueel misbruik: in 1989 zou ze als 15-jarige seks met hem hebben gehad na een auditie – Payne was toen 28 jaar oud. Payne wees erop dat hij in 1989 nog studeerde aan de UCLA; In 1991 had hij een korte affaire met McGowan na haar auditie voor een Playboy Channel-film, waarmee hij de huur betaalde. Toen kreeg ze de rol niet.

Payne, die zelf twee Oscars won voor de scripts van Zijwaarts En De afstammelingen, liet deze film schrijven door sitcomschrijver David Hemingson. Payne las zijn pilot voor een niet-gerealiseerde tv-serie die zich afspeelt op een elite kostschool, inclusief een barokleraar die uitschold: “spottende Ostrogot!” Payne voelde zich meteen verbonden met een geliefde klassieker: de Franse komedie van Marcel Pagnol Merlusse uit 1935, over een gehate leraar met een glazen oog die Kerstmis doorbrengt met opstandige leerlingen. Zou Hemingson een film kunnen bedenken gebaseerd op die situatie? “Ik vond zijn schrijfstijl erg leuk, het script zelfs nog meer, en nu zijn we hier.”

Lees ook
de recensie van ‘The Holdovers’

De overblijvers heeft een patina uit de jaren 70, met matte kleuren, vintage titelrol en ‘dissolves’ (overgangen met overvloeiende afbeeldingen). Payne: “Ik dagdroom soms dat ik in de jaren twintig slapstick kan maken voor Hal Roach of Mack Sennett, of dat ik regisseur ben in de jaren zeventig. Toen dacht ik: waarom film ik in 1970 niet een film helemaal in de stijl van 1970? Alsof hij uit een tijdcapsule kwam.” In de staat Massachusetts bleek het gemakkelijk om locaties te vinden die voor de jaren zeventig konden doorgaan. “Het was lastiger om 150 studenten te vinden met lang haar en antieke auto’s die we konden besmeuren met modder en sneeuw. Autoverzamelaars zitten er bovenop alsof ze hun baby’s zijn.”

Hoodie en zelfklevende snor

Payne’s acteurs ontbreken in Londen: het is half oktober en door de staking in Hollywood kunnen ze geen filmpromotie maken. Payne heeft daar vooral spijt van bij zijn debutant Dominic Sessa, die als norse Angus grote indruk maakt. Payne ontdekte hem terwijl hij op zoek was naar figuranten bij de theaterclub Deerfield Academie, een elite kostschool waar ze filmden. “Hij speelt eigenlijk een versie van zichzelf. Mijn castingdirecteur zag 800 auditiebanden, ik zag er ongeveer 80. Ze overtuigden mij niet, dat deed hij meteen.”

Payne was erg blij met Sessa, tweeduizend mensen lachten gisteravond op het London Film Festival om de film. Waarom heeft hij het niet stiekem achter in de kamer verstopt? ‘Grappig, weet je dat ik dat eigenlijk heb voorgesteld? Draag een hoodie, zet een plaksnor op! Zijn agent raadde het af. Wat als iemand je op sociale media zet en je als beginnend acteur meteen bekend staat als stakingsbreker?”

De rol van zure leraar Paul Hunham was altijd voor Paul Giamatti. Alexander Payne heeft iets met knapperige oude mannen: zie je Over Schmidt En Nebraska. Wat trekt hem tot zulke mannen? ‘Wat ben jij, mijn therapeut? Maar geen idee eerlijk gezegd. Waarom bleef Charlie Chaplin de kleine zwerver en Tati Monsieur Hulot spelen? Dat strakke type man in crisis is mijn prototype, archetype, sjabloon.’

Hollywood lijkt Payne’s filmtype steeds minder voor de bioscoop te maken. Ja, voor streamers, maar dan moet je de kijkers de eerste tien minuten met een groot gebaar bij de zenuwen grijpen en zeker niet rustig opbouwen, zoals Payne graag doet. Hij zal trouw blijven aan de bioscoop, belooft hij. “Kijk, met George Clooney in de hoofdrol is het meteen: hoeveel geld wil je? Ik moet als volgende Nebraska maak het desnoods zwart op wit, dan is dat een budget van 3,4 miljoen dollar minder. Dat is prima, ik weet hoe ik een low-budget film moet maken.”

Payne beseft wel dat hij een curiosum aan het worden is in Hollywood, waar een ‘Indie’ nu een oefening is in het echte werk: ‘blockbusters’. Payne: “Als jouw filmpje leuk is, komt Marvel met een superheldenfilm. Keer dan weer terug naar de aarde. Ik geloof Chloé Zhao (Nomadenland) na haar Marvel-film (de flop Eeuwigen, red.) zal haar parachute vinden. Maar we moeten ophouden de grote slechte studio’s de schuld te geven van het vermoorden van films. Ook regisseurs spelen hierin een rol. Waarom maken we in hemelsnaam superheldenfilms?”

Delen





E-mail de redacteur