Een prijskaartje hangen aan de uitstoot van stikstof? Experts nemen die proefballon van een topambtenaar serieus

Wat is er mogelijk voor het broeikasgas CO₂, is ook mogelijk voor stikstof. Met dat in gedachten zegt topambtenaar Sandor Gaastra van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een pleidooi geschreven in het economisch tijdschrift ESB. Hij pleit voor ‘emissiehandel’ voor stikstofemissies, waarbij boeren, industrie en luchtvaart een bedrag moeten betalen voor iedere gram stikstof die zij uitstoten.

Gaastra leent van het klimaatbeleid. In Europa is er CO₂ Sinds 2005 bestaat het ETS-handelssysteem, waarbij bedrijven per ton betalen. Het idee is dat dit systeem een ​​stimulans is om duurzamer te worden. Vooral omdat de maximaal toegestane emissies naarmate 2030 en 2050 naderen steeds lager worden.

Het gevolg is dat het recht om uit te stoten schaarser wordt en de prijs kan stijgen als de totale uitstoot niet afneemt. Herhaal deze druk om de stikstofimpasse te doorbreken, suggereert Gaastra. Een prijs op stikstof zou de landbouw een impuls geven om kleiner of duurzamer te boeren.

“Het is een serieus idee dat ontwikkeld zou kunnen worden”, reageert hoogleraar Jan Willem Erisman, expert op het gebied van klimaat en stikstof. Omdat de schade van stikstof aan de Nederlandse beschermde natuurgebieden aanhoudt, is volgens hem de tijd rijp voor beleid dat zich richt op ‘standaardisatie en beprijzing’. Dit zou werkbaar kunnen zijn voor boeren, een belangrijke bron van stikstof. Ze zijn al gewend aan fosfaatrechten, benadrukt Erisman, dus zoiets als stikstofrechten moet je niet rauw op je hoofd gooien.

Grote vraagtekens

Erisman wijst er wel op dat er ‘belangrijke complicaties’, grote vraagtekens en open einden zijn als er daadwerkelijk een stikstofhandelssysteem wordt opgezet. “De effecten van stikstofuitstoot variëren sterk per gebied.” Dat is een essentieel verschil met CO₂waar een ton hier precies hetzelfde klimaateffect heeft als een ton aan de andere kant van de aarde.

“Stikstofuitstoot in een gebied nabij Natura 2000 heeft relatief meer negatieve effecten”, zegt Erisman. Dit kan worden ondervangen door de stikstofuitstoot in een natuurrijke regio hoger te belasten dan elders. Maar waar liggen de grenzen? “En welke uitstoot precies wordt toegeschreven aan welk bedrijf”, stelt Erisman nog een ingewikkelde vraag.

Ook Gülbahar Tezel, expert bij adviesbureau PWC, ziet deze mitsen en maren. Toch wijst ze het idee van stikstofhandel als onhaalbare proefballon ook niet af. “Je zou, in tegenstelling tot de CO₂-handel, moeten werken met differentiatie in tarieven.”

Prijsverschillen

Er kan een handelssysteem worden ontworpen dat rekening houdt met verschillen per regio, bijvoorbeeld met een hogere prijs voor stikstofuitstoot nabij kwetsbare natuur, zegt Herman Vollebergh, hoogleraar economie en milieubeleid in Tilburg. “Maar het zal complexer zijn dan bijvoorbeeld het Europese ETS”, merkt hij op. “Daarom is het de vraag of je het moet willen. Kan iedereen het begrijpen?”

“Een ander bezwaar vind ik dat de focus op stikstof ligt. “Daardoor gaat een boer investeren in het terugdringen van de stikstofuitstoot, terwijl de problemen in de landbouw veel breder zijn. Daarnaast is er te veel fosfaat, is er een klimaatprobleem en moet het water schoner. De landbouw heeft meer baat bij integrale systeemverandering dan bij het focussen op één probleem.”

Het idee van Gaastra is niet nieuw. Vollebergh schreef daar enkele jaren geleden een notitie over bij het rapport ‘Niet alles kan’ van oud-minister Johan Remkes. PWC publiceerde er zelf al jaren geleden advies over, maar het werd nog steeds gezien als een te wild en onrealistisch plan, zegt Tezel. Ze vindt het ‘interessant’ dat het idee nu opnieuw naar voren wordt gebracht.

Erisman kent een soortgelijk voorstel van de Voedseltransitiecoalitie. Binnen die expertisegroep was de vraag: is stikstofhandel een goed idee of niet? “Eigenlijk weet je dat het werkt. Als je zenders een bepaalde ruimte geeft, gaat de lat omlaag.” Net als in het ETS-systeem voor CO₂ het zou denkbaar zijn dat economisch kwetsbare groepen een vrijstelling krijgen of niet direct de hoofdprijs betalen.

Lees ook:

Een alternatief stikstofplan: maximaal aantal dieren per hectare

Oud-stikstofambtenaar Johan Sliggers lanceerde eerder al een andere alternatieve aanpak voor de stikstofproblematiek. Hij denkt dat het stikstofprobleem kan worden aangepakt met een ‘veedichtheidsnorm’.