Is koffievrije koffie een beetje te drinken?

Met geroosterde kikkererwten en zwarte bessen wil Wageningen Northern Wonder de Nederlandse koffiedrinkers verleiden tot een duurzamer alternatief. Albert Heijn verkoopt het, maar voor een flinke prijs. Ondertussen stelt Solidaridad dat echte koffie niet slecht hoeft te zijn.

De Trouwcultuurredacteur trekt een vies gezicht na een slok ‘cafeïnevrije koffie’ van Northern Wonder. “Dit smaakt alsof iemand een grote stapel natte herfstbladeren heeft opgepakt en het sap eruit heeft geperst. Heel aards, heel vies.”

Maar hij is in de minderheid, zo blijkt na een rondje met de koffiepot Trouwredacteuren met dit nieuwe product. “Mijn koffie thuis is lekkerder, maar dit smaakt beter dan de spullen uit de automaat hier”, zegt een redacteur. Zeker de helft van de tien proevers deelt die mening. “Het heeft best wel een lekkere koffiesmaak”, zegt een duurzaamheidsredacteur. “Goed gedaan”, zegt een andere cultuurredacteur. “Slootwater”, zegt de chef online. “Leuk”zegt de buitenlandse stagiair.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog dronk Nederland het op grote schaal: surrogaatkoffie, vaak gemaakt van cichorei, een paardenbloemsoort. Anno 2023 is dit soort namaakkoffie, oftewel ‘eikelkoffie’, een nicheproduct dat vooral populair is onder Ekoplaza-klanten. Ondernemer David Klingen was hierdoor verrast, vooral omdat vervangers voor vlees en zuivel in opkomst zijn en ook de mondiale koffiemarkt zijn problemen kent.

Vorig jaar lanceerde zijn bedrijf Northern Wonder een alternatief voor koffie dat je precies kunt zetten als echte koffie, en waar ook nog eens cafeïne in zit. Hoofdingrediënten: geroosterde kikkererwten, gerst, rogge, zwarte bessen, cichorei en lupine, een peulvrucht. Klingen beweert de eerste ter wereld te zijn die dergelijke cafeïnehoudende namaakkoffie in filtermalingen en Nespresso-kopjes verkoopt. Sinds deze maand verkoopt Albert Heijn zijn product in ruim vijfhonderd filialen en vorige maand kwam zelfs Mark Rutte een kopje koffie drinken in Wageningen. “Hij vond het geweldig”, zegt Klingen, al is een Nederlandse politicus natuurlijk altijd blij met Nederlandse innovaties.

Geitenwollen sokken persoon

Wat is volgens Klingen het probleem met echte koffie? De oprichter zegt dat hij niet zo “boos” is over koffie als Oatly over de zuivelindustrie of de Vegetarische Slager over de vleesindustrie. Veel koffie wordt echter op een niet-duurzame manier geproduceerd, zoals ook uit het jaarlijkse Koffiebarometeronderzoek eerder deze maand bleek. Vooral ontbossing is een probleem. Klingen: “De mondiale vraag naar koffie neemt toe, vooral in India en China, waar elke negen uur een nieuwe Starbucks opengaat. En klimaatverandering betekent dat boeren op minder plaatsen koffie kunnen verbouwen.” De hele wereld hoeft niet te stoppen met het drinken van koffie, zegt Klingen, maar hij gelooft dat een kopje bonenloze koffie zo nu en dan ‘een deel van de oplossing’ kan zijn om de druk op de koffie te verminderen.

Klingen zelf groeide op in ‘een echt geitenwollengezin’. Vegetarisch eten, alles biologisch, moestuin, naar privéschool gaan. Later werkte hij op de duurzaamheidsafdeling van Ahold en als duurzaamheidsmanager bij Jumbo, al ziet hij die baan nu enigszins cynisch als ‘greenwashing-manager’ beschrijft. Zijn team ging varkensvlees verkopen met een Beter Leven-keurmerk van minimaal 1 ster. “Het voelde als een mooie mijlpaal, maar als je zo’n stal bezoekt, zie je dat de dieren nauwelijks extra ruimte krijgen. De bedoelingen zijn leuk, maar het werkt niet echt een verschil maken.”

Klingen nam ontslag en lanceerde een succesvol merk voor ghee, een soort geklaarde (en dure) boter die ook populair is bij EkoPlaza-klanten. Ook begon hij witlofkoffie in een hip nieuw jasje te verkopen. “Toen dacht ik: dit kan eigenlijk veel lekkerder, meer koffie-achtig. En met cafeïne gaat het product echt vliegen.”

Naar eigen zeggen kun je ouderwetse witlofkoffie zien als alternatief voor koffie, net zoals de sojaproducten tempeh en tofu dat al eeuwenlang voor vlees zijn. Northern Wonder daarentegen zou net zo moeten zijn als de Vegetarische Slager of Beyond Meat, en een veel breder publiek moeten trekken dan de geitenwollensokkenpersoon. Een publiek met geld trouwens: de koffievrije koffie kost 5,40 euro voor 250 gram. Dat is duurder dan bijvoorbeeld koffie van Lavazza (4 euro) of zelfs Fairtrade koffie (4,60 euro). Maar de baas van Northern Wonder contrasteert dit met: nog steeds goedkoper dan Starbucks-bonen of Illy-capsules.

Kikkererwten alternatief

Is Klingens kritiek op de koffiesector terecht, of probeert hij vooral een nieuw schuldgevoel bij de groene elite op te wekken zodat hij goed geld kan verdienen met zijn trendy en dure verantwoorde alternatief? Heske Verburg, directeur van ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, heeft er gemengde gevoelens over. Volgens haar hoeft koffie niet zo slecht te zijn als vlees en zuivel, waarbij de impact op dier, natuur en klimaat duidelijker zichtbaar is. “Koffie kan slecht zijn. Tegelijkertijd is het de bron van inkomsten voor 12,5 miljoen boerenfamilies. Als koffie goed wordt verbouwd, kan het duurzaam zijn, goed voor de bodem en met bomen op plantages die CO vrijgeven₂ terugtrekken.”

Ontbossing is inderdaad een probleem, beaamt Verburg. “Geschat wordt dat dit voor de koffieteelt neerkomt op 130 duizend hectare per jaar. Veel minder dan ontbossing door veehouderij en veevoer, maar waarschijnlijk meer dan bijvoorbeeld door palmolie.” Het is ook waar dat de vraag naar koffie groeit, terwijl het aanbod afneemt. “Nu bedraagt ​​de wereldproductie 170 miljoen zakken per jaar. Verwacht wordt dat dit in 2030 de 200 miljoen zal bereiken, deels als gevolg van de groeiende vraag in de ontwikkelingslanden.” Door de klimaatverandering zullen de plaatsen waar boeren de belangrijke Arabica-bonen kunnen verbouwen in 2050 met 45 procent afnemen ten opzichte van nu. “Concreet betekent dit dat de tijd van goedkope goede koffie binnenkort voorbij is.”

Toch is Verburg niet lyrisch over het kikkererwtenalternatief van Northern Wonder. “Mensen zullen koffie willen blijven drinken. Wij concentreren ons liever op hoe de koffiesector zijn problemen kan oplossen, dan dat we de problemen de rug toekeren, zoals dit product doet.”

Ook bij Solidaridad zorgt de naam koffievrije koffie voor enige ergernis. “Het is geen koffie, dus noem het niet zo.” Volgens Klingen is de naam gekozen om duidelijk te maken dat zijn product veel op koffie lijkt. Al geeft hij toe dat hij enige ophef over die naam ook niet erg vindt. Als Douwe Egberts het kleine bedrijf hypothetisch zou aanklagen, zoals de zuivel- en vleeslobby doet met vleesvervangers waarin melk of kip vermeld staat, zou Klingen mooie guerrillareclame opleveren.

Exclusief product

Is kikkererwtenkoffie duurzamer dan echte koffie? Vermoedelijk wel. De ingrediënten komen allemaal uit Europa en zijn biologisch geteeld. Het product krijgt geen biologisch keurmerk vanwege de cafeïne, die net als bij Red Bull wordt toegevoegd. Northern Wonder heeft een levenscyclusanalyse van zijn product uitgevoerd – een onafhankelijke test is volgens Klingen nog steeds te duur – en komt tot veel lagere niveaus van land- en wateruitputting en CO2-uitstoot.₂uitstoot. En dus is er geen risico op ontbossing van tropisch regenwoud. Dit alles bij elkaar is ook de reden waarom Albert Heijn Klingen benaderde. “Wij zijn altijd op zoek naar nieuwe producten. Duurzaamheid en lokale producten zijn belangrijk”, zegt een AH-woordvoerder. “Deze koffie zonder koffie past daar goed bij.”

Wel geeft Klingen toe dat hij zich vanwege de hoge prijs op een vrij exclusieve doelgroep richt. “Momenteel produceren we op kleine schaal, maar op termijn willen we het goedkoper maken.” Of de bonenloze koffie een verkoopsucces is, is nog onduidelijk, omdat hij nog maar net in de schappen ligt.

Ondertussen investeert de CEO zijn tijd en geld in de volgende innovatie. Een echte koffieboon, maar dan nep. “We proberen uit een soort deeg van ingrediënten onder hoge druk een groene koffieboon na te maken, die we vervolgens roosteren.” Het voordeel: net als bij echte koffiebonen zouden de ‘vluchtige stoffen’ pas vrijkomen als de consument ze thuis maalt, wat voor een nog lekkerdere koffie-zonder-koffiesmaak moet zorgen. Dit ook lopende werkzaamheden hij hoopt de eerste ter wereld te zijn die lanceert.

Verburg van Solidaridad wil koffiedrinkers eraan herinneren dat ze zich nog steeds goed kunnen voelen met echte koffie. Als je verantwoord koffie wilt drinken, zegt ze, zoek dan in de supermarkt naar Rainforest Alliance, biologische of Fairtrade keurmerken. “Ze zijn niet perfect, maar ze zijn een stap in de goede richting.” Of kijk online naar de ‘Koffiebrouwindex‘ van de koffiebarometer, die producenten beoordeelt op duurzaamheid.

Lees ook:

Is koffie uit het laboratorium de toekomst?

Door klimaatverandering en een toenemende vraag naar koffie dreigt er de komende decennia een tekort aan landbouwgrond voor koffieplanten. Is een kweekvariant een oplossing?

Onderzoek: duurzame koffiesector lijkt een illusie, grote merken doen te weinig

Koffiebedrijven doen niet genoeg om het welzijn van koffietelers te verbeteren en de klimaatverandering tegen te gaan. Ze zijn nog te veel bezig met het maken van zo weinig mogelijk kosten en zoveel mogelijk winst. Als gevolg hiervan leven veel telersfamilies nog steeds in armoede, werken ze in moeilijke omstandigheden en op uitgeputte gronden.