Waarom is klimaatbeleid zelfs onder de meest rechtse VVD’ers niet meer omstreden?

Vrijwel alle grote politieke partijen steunen een ambitieus klimaatbeleid, waaronder de CO₂-doelen. Dit is een koerswijziging voor de VVD en het CDA. De woorden ‘realistisch’ en ‘betaalbaar’ zijn naar de achtergrond verdwenen. ‘Ambitie’ voert de boventoon. Waarom slaan deze partijen een andere toon aan?

De tijd dat Ed Nijpels door zijn eigen partij werd afgezet als klimaatopdringer lijkt voorbij. De oud-minister en VVD-lid voelt zich al lange tijd als een stem in de woestijn als het gaat om de opwarming van de aarde. “Deze week kwam ik een brief tegen uit 1987. Daarin was het volgens mij als minister min of meer de eerste keer dat ik sprak over de CO₂uitstoot.”

Sindsdien ontpopt Nijpels zich als de klimaatman binnen de VVD. Zijn opvattingen zijn vandaag de dag radicaler dan toen. In de brief uit 1987 erkende hij de opwarming van de aarde, maar geloofde dat alleen internationaal beleid de uitstoot van broeikasgassen kon stoppen. Een standpunt dat de VVD in 2021 in haar verkiezingsprogramma heeft opgenomen. Gezamenlijk Europees optreden zou meer opleveren dan de inspanningen van een klein land als Nederland.

Verkiezingsprogramma een essay

Nijpels heeft al eerder grote sprongen gemaakt: Nederland en zeker de VVD moeten hun verantwoordelijkheid nemen, vindt hij. “Het verkiezingsprogramma van drie jaar geleden was een opstel voor MAVO-1. Kernenergie was de oplossing voor alles. Daar heb ik twijfels over.”

De oud-minister was de afgelopen kabinetsperiode (2018-2019) voorzitter van de Klimaatraad. In die hoedanigheid pionierde hij met het klimaatakkoord dat de overheid en het bedrijfsleven sloten om het klimaatbeleid vorm te geven. Hij ging destijds om met Rob Jetten (toenmalig partijvoorzitter van D66), die in een interview door VVD’er Klaas Dijkhoff als een oplichter werd gekwalificeerd. Nijpels noemde die uitspraak destijds denigrerend. “Het waren grote woorden”, blikt hij terug.

Er is sindsdien iets veranderd. Nijpels en de VVD-fractie komen dichter naar elkaar toe. In het vorige verkiezingsmanifest werd melding gemaakt van de polarisatie tussen klimaatvoorvechters en -ontkenners. ‘Klimaatbeleid is geen ideologie, iedereen moet zoveel mogelijk zijn eigen leven kunnen leiden.’ Haalbaar en betaalbaar, dat was het credo.

Neem verantwoordelijkheid

Onder Kamerlid en klimaatwoordvoerder Silvio Erkens heeft de partij het roer omgegooid. Nijpels ziet dat ook. “Rutte is er niet in geslaagd om het voortouw te nemen, maar Silvio en Sophie (Hermans, red.) zien de noodzaak wel.” De VVD wil de verantwoordelijkheid nemen voor de volgende generaties, zo blijkt uit het verkiezingsprogramma. Daarom moet de uitstoot van broeikasgassen worden verminderd. De partij wil in 2050 klimaatneutraal leven en in 2030 vasthouden aan 55 procent CO2-uitstoot₂reductie zoals vastgelegd in de klimaatwet.

Erkens stimuleerde de discussie binnen de partij. Samen met politiek filosoof Marcel Wissenburg schreef hij een essay over liberaal klimaatbeleid. Ambitieus klimaatbeleid past bij een partij als de VVD, benadrukt Erkens. “We zien dat klimaatverandering een bedreiging is voor de toekomst van ons land. Als liberalen kunnen we niet weglopen voor de verantwoordelijkheid om met onze eigen oplossingen te komen.” En die ambitie heeft ook andere economische voordelen. “We worden onafhankelijker in onze energievoorziening, we bouwen aan de industrie en economie van de toekomst en zorgen ervoor dat mensen in een comfortabeler huis wonen en dat de lucht die we inademen schoner wordt.”

De kiezers willen verandering

De sterke standpunten over het klimaat sluiten aan bij de wensen van de achterban. Centrumrechtse kiezers maken zich al jaren zorgen over de klimaatverandering, zo blijkt uit onderzoek van I&O research. Onder VVD- en CDA-kiezers schommelt dat percentage rond de 60 en 75 procent. Nog een opvallend detail uit het onderzoek van afgelopen april: centrumrechtse kiezers gaven er de voorkeur aan dat het kabinet Rutte IV eerder meer dan minder had gedaan tegen de uitstoot van broeikasgassen. “De sceptische kiezers zitten nu aan de rechterkant van de VVD en het CDA, met partijen als BBB, JA21, PVV en FvD”, zegt onderzoeker Asher van der Schelde.

Deze trend zien ze ook bij het CDA. De achterban ondervindt zelf de gevolgen van de klimaatverandering, zegt Derk Boswijk, woordvoerder op het gebied van klimaat en energie. Het Kamerlid heeft de afgelopen jaren vaak werkbezoeken gebracht aan boeren. “Natuurlijk wordt er veel geprotesteerd tegen de maatregelen die het kabinet bedenkt, maar ook boeren merken de gevolgen. Denk aan extreme droogte of de overstromingen in Limburg. Ik sprak vlak na de ramp van afgelopen zomer een boer. Hij maakte zich grote zorgen. Dit soort overstromingen komen normaal gesproken nooit voor in de zomer.”

Trendbreuk binnen het CDA

Net als de VVD wil het CDA een ‘ambitieus, realistisch en sociaal klimaatbeleid’. Van politici op dit gebied mag leiderschap worden verwacht”, staat in het verkiezingsprogramma. Ook Boswijk erkent dat dit een breuk is met het verleden. “Al heb ik ook moeite met het frame dat we nooit iets aan het klimaat hebben gedaan. Pieter van Geel (voormalig partijleider, red.) pleitte in 2008 al voor kernenergie om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen en onder leiding van Jan Peter Balkenende zijn er windmolenparken op zee gebouwd.” Onder Sybrand Buma, lijsttrekker tussen 2010 en 2019, verdween de discussie over de opwarming van de aarde een tijdje naar de achtergrond.

Boswijk ziet dat de partij onder de nieuwe lijsttrekker Henri Bontenbal een andere koers kiest. De voormalig energiedeskundige en pleitbezorger van kernenergie levert regelmatig nota’s over het klimaatbeleid. En dat is nieuw binnen het CDA. Bontenbal zelf legt ook de daad bij het woord. Sinds 2006 heeft hij niet meer gevlogen. “Henri heeft een beweging op gang gebracht binnen de partij”, zegt Boswijk over zijn collega. “Dat, in combinatie met een landbouwvisie waarin ik zeg dat het inkrimpen van de veestapel geen taboe meer is, wordt nu weerspiegeld in een ambitieus verkiezingsprogramma.”

Ook VVD-Kamerlid Erkens merkt een omslag bij de VVD-aanhangers. “De urgentie is toegenomen, mede door de overstromingen in Limburg en het extreme weer.”

‘VVD schiet tekort’

Met ambities zijn de VVD en het CDA dan ook niet bezig. De politieke discussie concentreert zich momenteel op de vraag hoe de klimaatdoelen gerealiseerd gaan worden. Moet er een vleesbelasting komen, hoeveel ruimte gaat de nieuwe regering geven aan kernenergie, moeten mensen gestimuleerd worden om niet meer te vliegen, moeten grote vervuilers betalen voor de uitstoot, wie heeft wel en wie heeft geen recht op subsidies om huizen te isoleren? Bestaat dat eigenlijk wel: groen groeien?

Nijpels vindt dat de VVD tekort blijft schieten. Als voorbeeld noemt hij het plan om de brandstofbelasting te verlagen dat de VVD onlangs heeft geïnitieerd om middengroepen te steunen. Dit moet betaald worden uit het Groeifonds, een fonds dat is opgericht om vergroening te stimuleren. “We zien nu dat de VVD opnieuw kiest voor de automobilist, terwijl hogere inkomens daar het meest van profiteren. Mensen die het niet nodig hebben”, zegt Nijpels. Van dat mechanisme wil hij af: als je je een warmtepomp, een zonnepaneel, een elektrische auto of isolatie kunt veroorloven, hoef je geen subsidies te ontvangen.

Groene economische groei

De jongerenorganisatie van de VVD (de JOVD) is om nog een andere reden kritisch. “Wij zijn positief verrast dat er zo’n ambitieus programma is, het heeft een andere toon dan twee jaar geleden. Het is nog wat voorzichtig, met de rem erop, maar bij de VVD begint het altijd met woorden”, zegt voorzitter Mauk Bresser. De jongerenorganisatie zou het liefst zien dat de VVD meer eigenaar wordt van het thema in de campagne. “Iedereen maakt zich zorgen over het klimaat, niet alleen de linkse kiezers.”

Volgens Bresser is groene groei het thema waarop de VVD zich kan onderscheiden. “Daar valt nog veel terrein te winnen. We zijn niet alleen de partij van migratie, we zijn ook de partij van het klimaat.” Hoe ziet die groene groei eruit? “Focus op innovatie, laat grote vervuilers betalen, sla CO ondergronds op₂ op.”

Erkens vult aan: “Wij verwerpen het idee van ontgroei. Dat suggereert dat economische groei iets smerigs is, dat het allemaal om geld verdienen gaat.” De VVD distantieert zich hiervan, omdat de economische groei er volgens Erkens voor heeft gezorgd dat we langer en gezonder leven dan ooit. “Economische groei en de toename van onze welvaart kunnen hand in hand gaan met een afname van de vervuiling. We zien dat rijkere landen steeds schoner worden, ook omdat ze geld hebben om te investeren in duurzaamheid.”

Te dogmatisch

De VVD en CDA zien een belangrijke rol voor kernenergie bij het behalen van de klimaatdoelstellingen. “We begrijpen de zorgen over kernafval, maar we hebben niet de luxe om te wachten. Zon en wind zijn niet genoeg”, zegt Boswijk. Hij heeft soms moeite met de stelligheid waarmee linkse partijen kernenergie afwijzen. Net als de dogmatische aanpak van de demonstranten die wekenlang de A12 bezetten en ageren tegen subsidies op fossiele brandstoffen. “Als we dit van de ene op de andere dag zouden stoppen, zouden veel bedrijven naar het buitenland verhuizen. Naar landen waar het klimaatbeleid nog in de kinderschoenen staat. Daar bereik je dus niet veel mee.”

‘Realisme’ is nog steeds een belangrijke pijler onder het klimaatbeleid van het CDA. Boswijk mist dat ook wel eens bij de linkse partijen. “Linkse politici roepen soms luid dat het anders moet, maar ze zijn zelf geen heiligen.” Wat doet hij zelf? “Ik heb een huis gebouwd dat vrijwel energieneutraal is. Ik heb een OV-jaarkaart, maar rijd nog wel eens in de auto van mijn vrouw als ik naar mijn werk moet. Helaas moet ik soms nog met het vliegtuig reizen, maar dat is alleen werkgerelateerd. Ik vlieg niet privé.”

Het is een verhaal dat niet iedereen aanspreekt, en niet iedereen is bereid de boel los te laten, ziet Boswijk. Ook het CDA zal daar niet op aandringen.

Verbruik minder

Het woord ‘consumeren minder’ komt niet voor in de verkiezingsprogramma’s van het CDA en de VVD. “Dat is niet per se nodig”, zegt Erkens. “We moeten beter zorgen voor de producten die we kopen. Een koelkast die langer meegaat, telefoons die makkelijker te repareren zijn en meer grondstoffen die vaker hergebruikt kunnen worden.”

Het vliegtuig verlaten, minder kleding kopen, minder vlees eten, het is een lastig verhaal, zegt Boswijk. “Minder consumeren en minder energie verbruiken is inderdaad noodzakelijk, maar maakt de transitie ook lastig. Vroeger betekende verandering vooruitgang, maar nu kost het vooral geld. Eerdere transities hebben altijd voor meer welvaart gezorgd. Welvaart die uiteindelijk ten koste gaat van onze aarde.”

Lees ook: Silvio Erkens (VVD) vindt liberalen te timide over klimaatbeleid: ‘Het kan ook op een prettige manier’

VVD-Kamerlid Silvio Erkens vindt klimaat een ‘extreem liberaal’ thema. Daarom moet zijn partij haar verlegenheid van zich afschudden en een ambitieus klimaatbeleid bevorderen.