Bidden onder hoogspanning: de Gaza-oorlog in een moskee, een synagoge en een kerk

Lees ook dit artikel: Hoe is het conflict tussen Israël en Hamas ontstaan? Tien vragen en antwoorden

Ook drie bebaarde mannen van de radicaal-islamitische organisatie Hizb ut-Tahrir, die met pamfletten buiten de moskeegangers wachten, maken melding van deze woede. De organisatie, verboden in Duitsland en in Nederland gecontroleerd door de AIVD, pleit al jaren voor een islamitische staat onder leiding van een kalief met legers uit de moslimlanden rond Israël tot aan de Al Aqsa-moskee in Jeruzalem. Ze verwachten meer van echte legers dan van terroristische organisaties als Hamas. “Maar de aanval van Hamas gaf wel hoop”, zegt een van de pamfletten, die zijn naam niet wil noemen.

Ömer en Bünyamin zien niets in vechten of demonstreren. “Wij kunnen alleen maar bidden.” Enigszins verlegen geven ze toe dat ze niet altijd de verplichte vijf gebeden kunnen vervullen. “Maar ik merk dat ik het nu meer nodig heb”, zegt Bünyamin. “De mijne dua’s (smeekbeden) zijn sinds deze week ook intenser geworden. Ik ervaar ze meer. Ik denk aan alle slachtoffers.”

Zaterdag 14 oktober, 10.00 uur

Liberaal-Joodse gemeenschap in Amsterdam

In de hal van de synagoge in de Amsterdamse Rivierenbuurt ligt nog een stapel van een openbare brief gericht aan premier Netanyahu waarin hij door de beweging van progressieve joden in Nederland wordt opgeroepen de rechtsstaat intact te houden. De brief getuigt van een heel andere realiteit, van nog maar een week geleden.

Want bij deze eerste Sjabbat sinds terroristische organisatie Hamas tijdens Simchat Thora – de feestelijke afsluiting van het religieuze jaar waarin de “Vreugde van de Wet” wordt gezongen – bij de invasie van Israël wordt tijdens het reguliere gebed voor Israël naast het gebed voor rechters en vertegenwoordigers ook gebeden voor de soldaten van Israël.

Het blijkt een bewuste aanpassing te zijn, net als de toevoeging even verderop in de liturgie waarin niet alleen vrede gebeden wordt tussen joden, maar ook tussen joden en moslims. “Alsjeblieft”, zegt rabbijn Menno ten Brink na afloop, “schrijf dat op. Hamas moet verdwijnen, daar bestaat geen twijfel over. Maar dit is geen strijd tussen joden en moslims. Moslims zijn net zo goed slachtoffers van Hamas.” Als hij hoort dat een dag eerder bij de moskee werd gesuggereerd dat joden in Israël op zoek zouden gaan naar oude schatten van koning Salomo, zucht de rabbijn diep. “Dit zijn mythen die niets met joden of jodendom te maken hebben. Het klinkt als bekende anti-Joodse opmerkingen.”

Dit is geen strijd tussen joden en moslims. Moslims zijn net zo goed slachtoffers van Hamas

Menno ten Brink rabbijn

De liturgie gaat verder in de synagoge zaken zoals gebruikelijk, al sluipt de oorlog 3.500 kilometer verderop regelmatig tussen ons in. In bijzinnen met verwijzingen – ‘vooral in deze tijd’ hoor je meermaals – in de keuze van het gemeentelid dat de Thorarollen uit de ark haalt en in de keuze van gemeenteleden die de teksten zingen: deze zaterdag valt de keuze op gemeenteleden uit Israël.

En ook al gaat het niet om het conflict, het gaat toch daarover. In het verhaal van Job bijvoorbeeld, die zijn lot betreurt, is het moeilijk om de zuchten van een heel volk niet te horen.

Er zijn deze zaterdag ook twee moslimvrouwen in de sjoel, vrienden van de familie die vandaag de bat mitswa van hun twaalfjarige tweelingdochters vieren. “Jullie zijn onze lichtpuntjes”, spreekt de rabbijn de tweeling emotioneel aan. Deze sabbat begint de hele Joodse gemeenschap opnieuw de Thora te lezen. De tekst eruit Bereshiet (de Hebreeuwse naam voor het bijbelboek Genesis, waarmee de Thora begint) die centraal staat in de dienst is het bekende verhaal van Kaïn en Abel, de twee broers die ruzie maken over wie het meest geliefd is bij God. “Die jaloezie herkennen we”, zeggen de meisjes lachend tijdens de toespraak, waarin ze hun intrede als religieus volwassen leden van de gemeenschap toelichten.

Rabbi Ten Brink noemt het conflict tussen de twee – Kaïn vermoordt Abel – “de archetypische versie van Hamas. Als die twee gewoon aan tafel waren gaan zitten om het te zeggen, had ik vandaag een heel andere tekst kunnen lezen.” Was Kaïn maar een beetje nieuwsgieriger, mijmert hij. ‘Net als jij’, waarna hij weer naar de tweeling wijst. Hij klinkt weemoedig als hij zegt: “We moeten samenwerken, het land opbouwen.” De twee bat mitswa-meisjes beloven de gemeenschap vastberaden ‘dat onze generatie wil bijdragen aan een wereld waarin niemand hoeft te worden getraind voor oorlog.’

“Wij putten vooral kracht uit de sjoel”, zegt secretaris Ralph Levie. “Van elkaar en van de woorden. En we blijven onze festivals vieren”, zegt hij, wijzend naar de feestelijke lunch die door de bat mitswa-ouders aan de gemeente wordt gepresenteerd. Na het uitspreken van de kinderachtigde zegen over de wijn, zegt hij tegen de proostgemeenschap: “Lechaim. Tot leven.”

Zondag 15 oktober, 11.00 uur

Mozaïek055 in Apeldoorn

Mozaïek055 komt bijeen in een sporthal in Apeldoorn, de lokale tak van een nieuwe kerkgemeenschap die zich inmiddels op een tiental plaatsen heeft gevestigd, vooral in de Nederlandse Bible Belt. De bezoekers zijn overwegend jong en vol kinderen; de kinderactiviteit is zo vol dat een contingent achterin de zaal een kleurplaat voorgeschoteld krijgt, omdat er geen plaats meer is in de kinderdienst. “Iedereen is bij ons welkom, net zoals jij”, zegt Cheryl Bazoer, het eveneens jonge kerklid dat bij afwezigheid van de predikant wegens ziekte de dienst vanaf het podium leidt. “Of je het deze week hebt gevierd of veel stress in je lichaam hebt.”

Het repertoire van de aanbiddingsband zit vol verwijzingen naar Israël. God wordt bijvoorbeeld zoals Jahwe of Vredevorst, het koninkrijk van God wordt Sion genoemd. Ook aan militaire metaforen geen gebrek. Ze zingen over kastelen, schilden, redding en bescherming. Bovendien gaat de enige Bijbeltekst die in de dienst voorkomt, Psalm 62, over David die op de vlucht is voor zijn vijanden.

Maar nergens in de dienst wordt verwezen naar de actualiteit. De talrijke militaire verwijzingen naar Israël lijken te verwijzen naar ‘innerlijke vrede’, zeggen verschillende bezoekers achteraf. “Ik heb die steun nodig”, zegt een van hen.

Is het ontbreken van actuele gebeurtenissen opzettelijk? Gelegenheidspastor Bazoer schrikt van de vraag. “Het kwam er zomaar binnen. Dit werd deze week in de gebedsgroepen besproken. En dat was ik echt van plan, maar er kwam iets tussen.” Had dit moeten gebeuren? “Ja, Israël is het volk van God. Daar hadden we om kunnen bidden. En ook voor al die andere slachtoffers. Dit is een behoorlijk evaluatiepunt.”