Slechts 4 procent van de wateren voldoet aan norm voor chemische stoffen – met name ‘vlamvertragers’ blijken problematische vervuilers

Oppervlaktewater in Nederland bevat veel chemicaliën die daar niet thuishoren. Het overgrote deel van de sloten, beken en rivieren voldoet niet aan de Europese waterkwaliteitsnormen.

In 2027 moet elke sloot, rivier en beek in heel Europa voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De kans is klein dat Nederland die norm op tijd haalt.

Dat blijkt uit onderzoek van NRC gebaseerd op laatste cijfers van Informatiehuis Water.

Een kleine groep chemicaliën speelt hierin een grote rol. Dit omvat polybroomdifenylethers (PBDE’s), een groep veel voorkomende vlamvertragers die bijna overal de KRW-limiet overschrijden.

Heb het twee jaar geleden gedaan NRC ook onderzoek naar de waterkwaliteit. Zelfs toen was de kwaliteit slecht. Nu blijkt dat, zeker als het om chemicaliën gaat, vrijwel geen enkel Nederlands oppervlaktewatergebied voldoet aan de KRW-normen. Met nog drie jaar te gaan, zeggen experts dat er weinig kans is om de chemische vervuiling voldoende terug te dringen.

Veel water blijkt vervuild te zijn met vlamvertragers. Deze vlamvertragers, die de kans op brand van materiaal verkleinen, worden aangetroffen in auto’s, elektronica, meubels, vliegtuigen, bouwmaterialen en textiel. De meeste van deze PBDE’s breken van nature langzaam af en kunnen jarenlang in het water blijven.

96 procent van de Nederlandse oppervlaktewatergebieden bevat te veel chemicaliën om aan de KRW-norm te voldoen; slechts 30 van de 745 gebieden voldoen aan deze norm. En deze 30 gebieden scoren op andere gebieden onvoldoende.

Als een van de stoffen op de KRW-lijst niet aan de norm voldoet, wordt de gehele waterkwaliteit als onvoldoende beschouwd. Dit is het één eruit, allemaal eruitbeginsel. Kortom, Nederland voldoet nergens aan de norm voor waterkwaliteit.

Legale acties

De cijfers van Informatiehuis Water zijn afkomstig van metingen in het stroomgebied van de Eems, Rijn, Maas en Schelde. Deze metingen worden gebruikt om wetlands te toetsen aan de KRW-standaard. Deze norm is ingevoerd om de ecologische en chemische kwaliteit van het Europese water te beschermen.

Als Nederland niet aan deze norm voldoet, kan Europa juridische stappen ondernemen. Dat betekent mogelijke boetes. Burgers kunnen ook naar de rechter stappen om actie van de overheid af te dwingen. Dit zou kunnen resulteren in een rechtszaak zoals die van Urgenda tegen de Nederlandse staat. Het Hooggerechtshof oordeelde vervolgens dat de staat de uitstoot van broeikasgassen tegen eind 2020 met 25 procent moet verminderen.

Slechts 4 procent van het Nederlandse oppervlaktewater voldoet daarmee aan de KRW-norm. Hierin wordt de maximale hoeveelheid van een bepaalde chemische stof in het water voorgeschreven en de hoeveelheid chemische stoffen die in het water mogen zitten. Deze stoffen zijn vastgelegd in de KRW een lijst.

In 662 oppervlaktewateren overschrijdt de hoeveelheid vlamvertragers de KRW-norm. “Vlamvertragers zijn mogelijk in het water terechtgekomen via productielocaties die afvalwater lozen”, zegt Annemarie van Wezel, hoogleraar milieubiologie aan de Universiteit van Amsterdam. “Dat kan ook gebeuren via stortplaatsen.” Samen met zes andere stoffen en stofgroepen zorgen vlamvertragers ervoor dat 93 procent van alle wateren niet voldoet aan de KRW-normen.

De meeste wateren scoren ‘slechts’ onvoldoende op één tot drie chemicaliën. Betekent dit dat de norm alsnog gehaald kan worden door het water te zuiveren? Zo kunnen volgens Van Wezel in een zuiveringsinstallatie vlamvertragers gedeeltelijk uit het water worden verwijderd. “Zo’n vlamvertrager stoot water af en is relatief makkelijk op te vangen. Andere stoffen lossen beter op in water en zijn moeilijker te verkrijgen.”

Lees ook
Hoogwater verrijkt en vervuilt de natuur

Zuivering

Het is echter geen wondermiddel, zegt Van Wezel: “Je kunt niet de hele Rijn door zo’n zuiveringsinstallatie laten stromen. Stoffen die al in het water en de bodem zitten, zijn moeilijk te verwijderen.”

Johan Blom, adviseur watertechnologie bij advies- en ingenieursbureau TAUW is het daarmee eens: “Deze stoffen zuiveren we nu alleen bij het winnen van drinkwater uit oppervlaktewater. De beste zuiveringsoptie is met actieve kool. Dat is een stof die andere stoffen bindt.”

Maar deze oplossing met koolstof is uiterst moeilijk of zelfs onmogelijk, zegt Blom. “Neem zo’n vlamvertrager. Er kan gemiddeld zo’n 0,5 nanogram per liter in het oppervlaktewater per jaar zitten.” Voor een kanaal van 40 kilometer lang, 10 meter breed en 2,5 meter diep is dat een kwart theelepel. Je kunt zo’n hoeveelheid water realistisch gezien niet tot zo’n laag niveau zuiveren.”

Beter kun je voorkomen dat stoffen in het milieu terechtkomen, zegt hoogleraar waterrecht aan de Universiteit Utrecht Marleen van Rijswick. “Alleen de industrie en de landbouw lobbyen enorm om lozingen mogelijk te maken.”

‘Versnipperd’

Hoe kan de lozing van stoffen worden voorkomen? Allereerst moeten volgens Van Wezel alle afvalstromen beter gemonitord worden. Hiertoe moet een gezamenlijk register worden aangelegd waarin wordt vermeld welke vergunningen zijn verleend. “De verstrekking is nu versnipperd, de bevoegdheden zijn verdeeld over veel partijen en er is weinig inzicht in het totaal aantal vergunningen. Als je die informatie transparant maakt, kun je naar de grote afvalstromen kijken en daar actie tegen ondernemen. Dan is het ook nuttig om loosders te verplichten informatie te verstrekken over alles wat zij lozen.”

Een voorbeeld hiervan is volgens Van Wezel de ingreep bij Chemours, waarbij zogenaamde PFAS werden geloosd in Dordrecht en omgeving. “Toen er via de vergunning actie werd ondernomen, daalde de uitstoot met een factor ruim duizend.”

Als de doelen niet worden gehaald, kunnen de gevolgen ernstig zijn, denkt hoogleraar Van Rijswick: “Als Nederlandse burgers naar de rechter stappen, kunnen nieuwe activiteiten worden stopgezet. Hoewel deze activiteiten mogelijk duurzamer zijn dan bestaande lozingen. Het is eerlijker om oude en nieuwe activiteiten met elkaar te vergelijken. Op basis daarvan zou je toestemmingen voor oude activiteiten kunnen intrekken ten gunste van nieuwe, duurzamere bedrijven.”

Ook spreekt Van Wezel over de effectiviteit van de wettelijk vastgestelde lijsten van chemische stoffen. “Deze bevatten vaak de stoffen waar we ons gisteren zorgen over maakten. Niet degenen waar we ons vandaag of morgen zorgen over maken. Denk aan PFAS die pas sinds 2022 op de lijst staan. Elke dag komen er nieuwe bij. Dergelijke lijsten houden geen rekening met deze nieuwe stoffen en vertellen dus niet het hele verhaal.”

Lees ook
Eieren rond Chemours zijn zo besmet met PFAS dat het eten ervan schadelijk kan zijn. Het RIVM en de GGD raden het eten van hobby-eieren af

Delen





E-mail de redacteur