In mijn oude keuken in mijn oude huurwoning staat een oud gasfornuis waarvan de branders niet goed werken. Of het nu ‘s ochtends is met de koffiepot op het fornuis, ‘s middags tijdens het bakken van een eitje of ‘s avonds tijdens het koken: drie van de vier branders zijn lastig aan te steken. Bij een poging tot ontsteken ontsnapt het gas, tikt het vonksysteem gewillig, maar de lont vat vaak pas na vijf seconden vlam. En soms helemaal niet. Een scherpe gaslucht vult dan de keuken en er is nog steeds een aansteker of lucifer nodig.
De zorg is als volgt. Bij het verbranden van gas komt CO vrij2 in de lucht. Maar gas dat onverbrand de lucht in stroomt, komt als methaan in de atmosfeer terecht. Methaan is een veel sterker broeikasgas dan CO2 – met maar liefst tachtig keer het opwarmingseffect over een periode van twintig jaar. Het is bekend dat de verouderde gaswinningsinfrastructuur in Turkmenistan dagelijks vele malen de gehele CO2-uitstoot van Nederland de lucht in lekt.
Zijn defecte gasbranders in de keuken een onzichtbare klimaatramp in miniatuur? Is het mogelijk dat pogingen om duurzaam te leven – weinig vlees, geen auto, nauwelijks vliegen – teniet worden gedaan door een gammele kachel?
Een klimaatvijand in de keuken
Een eerste zoektocht op internet is niet geruststellend. “De klimaatvijand waarvan je niet wist dat hij zich in jouw keuken verstopte”, zegt een Amerikaans onderwijsfonds op zijn website, met foto van brandende gasbranders. Ook gasdeskundige René Peters van kennisinstituut TNO waarschuwt per e-mail. “Ik kan je gedeeltelijk geruststellen, want je huis zal niet snel ontploffen.”
Maar hij zegt: “Er is zorg. Zolang je gasbrander niet ontsteekt, stroomt er inderdaad gas je huis binnen en verspreidt zich in de atmosfeer met een zeer hoge broeikasgaswaarde.” Een goede afzuigkap of goede isolatie maakt niet uit: het gas komt uiteindelijk in de lucht terecht en verwarmt de aarde een beetje.
De vraag is: hoe groot is dat opwarmingseffect? Onderzoekers van Stanford University publiceerden in 2022 een veelbesproken artikel over lekkend gas in de keuken, en de gevolgen voor klimaat en gezondheid. Ze deden metingen bij goed functionerende gaskachels. Ze hebben dus niet de precieze methaanuitstoot van lonten die lange tijd niet ontbranden, zegt co-auteur Collin Finnegan. “Maar als je bedenkt dat 65 procent van de huishoudens in Nederland op gas kookt” – sommige met slechte fornuizen – “komt dat toch wel overeen.”
Opvallend aan het Stanford-onderzoek was dat het meeste methaan tijdens het koken niet leek weg te lekken. “Ruim driekwart van de methaanuitstoot vond plaats wanneer de kachel niet in gebruik was.” De reden hiervoor is dat gasleidingen en aansluitingen in woningen niet honderd procent lekvrij zijn en zo’n 0,8 tot 1,3 procent van al het gas in de lucht laten lekken.
Maar de klimaatimpact van dat sluimerende lekkende methaan in de keuken blijkt in totaal beperkt te zijn. Alle gasfornuizen en ovens in de VS tellen bij elkaar op en hun uitstoot is ongeveer net zo slecht voor het klimaat als een half miljoen auto’s die op LPG rijden, stelt het onderzoek.
Eén liter lekt in 15 seconden
Terug naar de gammele gaskachels. TNO helpt met een berekening. Als je een normale gasbrander helemaal open hebt staan, zegt Piet Jacobs van TNO, komt er per minuut ongeveer 4,5 liter gas uit. Stel dat er elke dag 15 seconden gas lekt omdat de branders niet vlam vatten, dan is dat ongeveer één liter. Tel dit op en reken dit om naar CO2-equivalenten (CO2e), en volgens deskundige Hugo Denier van der Gon kom je op ongeveer 7,3 kilogram CO2e per jaar. Ter indicatie: bij een retourtje Amsterdam naar Londen komt er ongeveer 1.700 kilo CO2e de lucht in. “Met andere woorden: pas op 230 jaar je kachel aansteken is net zo slecht voor het klimaat als vliegen naar Londen.”
Dat is een verademing, en ook informatieorganisatie Milieu Centraal stelt gerust. Met een andere rekenmethode komt dit neer op 8,6 kilogram CO2e per jaar. “Dat is heel weinig”, zegt woordvoerder Joanneke de Jongh. Vergelijkbaar met het eten van één grote biefstuk van 250 gram.
De Jongh legt uit dat gas en elektriciteit in de keuken sowieso een relatief kleine ecologische voetafdruk hebben, veel kleiner dan mensen vaak denken. “In totaal stoot koken op gas zo’n 90 kilogram CO2e per jaar uit, bij een goed functionerend fornuis.” De gemiddelde uitstoot van een heel huishouden via gas en elektriciteit bedraagt 3300 kilogram CO2. De klimaatimpact wordt vooral veroorzaakt door verwarming (circa 80 procent), douchen of baden (circa 15 procent) en apparaten die elektriciteit gebruiken.
Zo duurzaam mogelijk
Als je zo duurzaam mogelijk wilt koken, kun je dat het beste doen op een inductieplaat. De gemiddelde jaarlijkse uitstoot bedraagt 60 kilogram CO2 en dat aantal zal de komende jaren afnemen naarmate de elektriciteitsmix groener wordt. “Met je eigen zonnepanelen en elektriciteitsopwekking kook je het meest duurzaam”, vult Jacobs aan.
Een oud gasfornuis is dus geen klimaatramp die bezuinigingen op vlees en vliegen teniet doet. Jacobs vult echter aan dat het beter is om elektrisch te koken, vooral om gezondheidsredenen. Bij de verbranding van gas ontstaat onder meer stikstofdioxide. “De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat het het risico op astma bij kinderen vergroot.”
Uit metingen van TNO blijkt dat bij een kwart van de huishoudens die op gas koken de gezondheidsnormen worden overschreden. Ook het Amerikaanse team met Finnegan doet weer metingen over de hele wereld, onder meer in Amsterdam, waar ze kijken naar de benzeenuitstoot. Dit zit ook in sommige soorten gas en is kankerverwekkend.
Voor wie niet zomaar kan overstappen van een gasfornuis naar inductie – bijvoorbeeld vanwege een oude huurwoning – helpt een afzuigkap of een open raam ook al veel, zegt Jacobs. Zet de afzuigkap tien seconden voor het koken aan. “Dit is om de schadelijke verbrandingsgassen op te vangen.” Jacobs heeft nog een laatste tip voor mensen met defecte gasbranders die niet aangaan. “Ik heb ook een lont die niet goed werkt, en ik heb er vanaf het begin altijd een aansteker bij.”
