Gebrek aan respect voor professionals heeft grote maatschappelijke gevolgen, zegt Herman Blom. Volgens hem is het tijd om de toegang tot het theoretisch onderwijs te vertragen door op veel opleidingen een numerus fixus in te voeren.
Het vervelende onderscheid tussen ‘lager’ en ‘hoger’ opgeleide mensen heeft impact op alledaagse situaties. Zelfs bij de toegang tot de horeca blijkt een voorbeeld uit Utrecht. Daar debatteerde de gemeenteraad in 2022 over de discriminatie van mbo-studenten als groep.
Aanleiding was het verhaal van een studente die als enige in haar vriendengroep werd weggestuurd van een studentencafé omdat ze een mbo-opleiding volgde. Die student heeft dit gemeld bij art. 1, het meldpunt discriminatie.
Ondanks alle commotie zag de betrokken horecaondernemer geen reden om zijn toegangsbeleid aan te passen. Deze discriminatie van ‘lager’ opgeleiden komt ook in studentenstad Groningen voor. Wat kan hieraan gedaan worden?
Institutionele discriminatie
Bij het bovendeurbeleid gaat het om institutionele discriminatie: regels en procedures hebben een nadelig effect op een hele groep. Het onderliggende taalkundige onderscheid tussen lager en hoger opgeleiden maakt dit mogelijk.
In werkelijkheid gaat het hier om het verschil tussen praktisch en theoretisch geschoolde mensen. De introductie van het middelbaar beroepsonderwijs ten koste van het beroepsonderwijs in 1997 bestendigde de kloof tussen arbeiders en bedienden die al was ontstaan nadat de landbouw- en fabrieksarbeid vanaf de jaren zestig waren uitgestorven.
Ouders willen ‘het beste’ voor hun kind en begeleiden hen richting havo en vwo, zodat een goedbetaalde bureaubaan in het verschiet ligt. Helaas heeft dit geleid tot maatschappelijke ontwrichting.
Het voordeel voor de samenleving is niet erg groot
Sociologen Rolf van der Velden en Arie Glebbeek spraken onlangs over ‘disfunctionele mechanismen’ in de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt: waar het individu nog steeds profiteert, is het voordeel voor de samenleving van meer en ‘hoger’ onderwijs vaak niet zo groot. als het niet eens schadelijk is.
Het taalverschil tussen ‘lager’ en ‘hoger’ opgeleide mensen moet worden uitgebannen, dat is ook de missie van minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf. Het is verstandig om de Alpenlanden te raadplegen, waar men anders tegen ‘ambachtslieden’ aankijkt dan in Nederland, een land van kooplieden en predikanten.
Als je in Duitsland over straat loopt, zie je opvallend veel blauwe overalls. Duitsers laten graag zien dat ze met hun handen werken. Deze cultuur van een bepaalde status voor handarbeiders wordt ondersteund door systemen in het onderwijs (en natuurlijk door hun uitstekende lonen).
Poorten wijd open
De poorten staan wijd open voor jongeren die een beroepsopleiding volgen aan een Berufsschule. Deze beroepsopleidingen, die in principe altijd duaal zijn, dat wil zeggen samen met en vergoed door bedrijven, krijgen veel aandacht van het openbaar bestuur en bedrijven, maar ook van de pers.
Theoretische opleidingen aan universiteiten in landen als Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk kennen altijd een numerus fixus. De academisering van de beroepsbevolking wordt al jaren als een risico voor Standort Deutschland gezien.
Hoe anders is het in Nederland, waar het beroepsonderwijs tegen de onderdrukking in moet groeien en de groei van het universitair onderwijs geenszins wordt belemmerd.
Bullshit banen
Ondertussen zijn er tekorten op de arbeidsmarkt voor praktische beroepen. De vraag is: hoe krijgen we mensen vanuit hun beroep van adviseur, supervisor, counselor, coach, consultant, PR of kwaliteitsmedewerker naar een functie als brandweerman, monteur, politieagent, leraar of zorgmedewerker?
Waarom zoveel jongeren zo lang academisch onderwijs laten volgen als de sociale voordelen zo beperkt zijn?
Waarom worden bedienden zoveel beter beloond dan nodig is om in echte sociale behoeften te voorzien, zoals Van der Velden en Glebbeek betogen?
Gebrek aan duale beroepsopleiding
Tegelijkertijd is het niet mogelijk om in bedrijven een leercultuur op gang te brengen voor ‘doeners’, zoals blijkt uit de onderbenutting van opleidingsgelden. Je zou graag zien dat er in veel beroepen meer ‘levenslange ontwikkeling’ plaatsvindt. Dit is waar het gebrek aan duaal beroepsonderwijs zich laat voelen.
Volgens een recent rapport in De econoom de inkomenskloof tussen praktisch en theoretisch geschoolde mensen zal kleiner worden. Zal de markt reageren op schaarste? Het beroepsonderwijs zal hersteld moeten worden. Indien nodig moeten de ROC’s worden ontmanteld, omdat zij het beroepsonderwijs in de weg staan ten gunste van een brede opleiding.
De toegang tot theoretisch onderwijs zou ook kunnen worden afgeremd door een numerus fixus op veel opleidingen. Wellicht heeft dit een positief effect op het deurbeleid van sommige horecagelegenheden.
Herman Blom uit Groningen is publicist
