Brussel haalt opgelucht adem nu er één dwarsligger minder is

Opgeluchte gezichten vorige week in Brussel, toen de verkiezingsresultaten uit Polen binnen druppelden. Na acht jaar lijkt de termijn van de nationaal-conservatieve en eurokritische PiS-regering ten einde te lopen. In plaats daarvan is de kans groot dat de uitgesproken pro-Europese Donald Tusk een regering gaat vormen.

De afgelopen jaren is de relatie tussen Brussel en Warschau merkbaar verslechterd en hebben zich rellen voorgedaan. Hoewel analisten benadrukken dat radicaal nieuw beleid voorlopig niet te verwachten is, zouden deze vier dossiers makkelijker kunnen worden nu de liefde tussen Warschau en Brussel terug is.

Rechtsstaat

Hoewel het nog maanden kan duren voordat Tusk een regering kan vormen – PiS werd de grootste partij en zal waarschijnlijk eerst de onmogelijke taak hebben om een ​​meerderheid in het parlement te vinden – zal de oppositieleider deze week naar Brussel afreizen om onder meer de blokkade te bespreken. van EU-geld voor Polen. Er staat al jaren 35 miljard euro klaar voor het Midden-Europese land, maar door conflicten over de rechtsstaat tussen PiS en Brussel is dat nooit in Polen terechtgekomen.

Het was misschien wel de belangrijkste belofte van Tusk tijdens de verkiezingscampagne: op zijn eerste werkdag na de verkiezingen zou hij het bevroren EU-geld binnenharken. Maar zo gemakkelijk zal het niet zijn. Onder PiS is de rechtsstaat afgebrokkeld: er werd een tuchtcollege voor rechters opgericht, er waren onrechtmatige politieke benoemingen binnen het rechtssysteem en kritische rechters werden vervroegd met pensioen gestuurd.

Het is niet eenvoudig om dat beleid terug te draaien. Tusk kan tegengewerkt worden door president Andrzej Duda (officieel zonder partij, maar aangesloten bij PiS), die een vetorecht heeft. Bovendien kan Duda wetsvoorstellen sturen via het Constitutionele Hof – dat politiek is gekaapt door PiS.

Toch kan Tusk veel veranderen zonder nieuwe wetgeving. Zijn minister van Justitie kan eenvoudigweg stoppen met het pesten van rechters en ontslag nemen uit zijn huidige dubbelrol als minister en hoofd van het Openbaar Ministerie. Dat gebaar zou voor Brussel voldoende moeten zijn om (een deel van) de miljarden naar Warschau over te maken.

Lees ook
Orbán is een onruststoker en geniet van die rol

klimaat

Zelfs zonder Poolse steun heeft de Europese Unie de afgelopen jaren een ambitieus klimaatbeleid gevoerd. Maar dat betekent niet dat Warschau zich hierbij heeft neergelegd. Eind augustus stapte de Poolse regering naar het Europese Hof van Justitie om bezwaar te maken tegen verschillende klimaatmaatregelen die volgens Warschau in strijd zijn met de Europese verdragen.

Advocaten geven de poging weinig kans. Maar dat betekent niet dat het Poolse verzet een ambitieus klimaatbeleid op andere terreinen niet in de weg stond, zoals onlangs bij het opstellen van het Europese standpunt op de internationale klimaatconferentie in Dubai.

Onder leiding van Tusk zou dat kunnen veranderen. Hij voerde een campagne vol groene beloften en vooruitzichten. Het Poolse standpunt is belangrijk als de EU-landen begin 2024 overeenstemming proberen te bereiken over een nieuwe klimaatdoelstelling voor 2040. Als het grote Polen een ambitieus standpunt inneemt, kan dit veel gewicht in de schaal leggen.

Lees ook
De verloren strijd van de Poolse mijnwerkers

Tegelijkertijd is het juist de Europese Christen-Democratische partij, waarvan Tusk boegbeeld is, die het afgelopen jaar op de rem heeft gestaan ​​bij het finaliseren van het klimaatbeleid. En zelfs onder een nieuwe regering blijft Polen een land dat bovengemiddeld afhankelijk is van steenkool.

Migratie

Nadat het opstellen van een gezamenlijke verklaring over migratie tot twee keer toe een totale mislukking bleek te zijn, doen ze dat niet meer op voorhand. Als de Europese regeringsleiders deze week bijeenkomen, zullen ze het niet eens meer proberen. De reden: zowel Polen als Hongarije blokkeren nog steeds elke formulering van een gezamenlijk migratiebeleid.

Maar het feit dat de wind nu draait in Warschau geeft EU-diplomaten in Brussel enige hoop. Zelfs zonder Poolse steun kan de EU de nieuwe migratieplannen voltooien, maar zonder een blokkade vanuit Warschau zal het een stuk eenvoudiger zijn. Vooral omdat het andere obstakel, het veel kleinere Hongarije, zonder Poolse steun een stuk eenzamer is.

Dit betekent niet dat de houding ten opzichte van migratie radicaal zal veranderen. Tijdens de verkiezingscampagne hebben alle partijen – zelfs de linkse – zich uitgesproken tegen de ‘illegale migratie’ in Polen. Tusk wilde zelfs het grenshek tussen Polen en Wit-Rusland versterken. Het valt nog te bezien of dit alleen maar campagneretoriek zal blijven.

Oekraïne

Ongeveer anderhalf jaar lang was Polen misschien wel de belangrijkste Europese bondgenoot van Oekraïne. De regering in Warschau aarzelde niet om andere landen te bekritiseren omdat ze niet genoeg deden en om haar onvoorwaardelijke steun aan Kiev te betuigen – militair, bij het opvangen van vluchtelingen of op de weg van Oekraïne naar de EU.

Die houding is onlangs veranderd. De PiS-regering had moeite om ontevreden boeren te kalmeren toen bleek dat Oekraïens graan de Poolse markt binnenstroomde. Vlak voor de verkiezingen hadden partijleiders felle kritiek op ‘het verdrinkende’ Oekraïne, dat ‘alles zou pakken om boven water te blijven’. De regering kondigde aan dat zij de wapenleveranties zou stopzetten. Het was verkiezingsretoriek van PiS, een partij in paniek, om stemmen te winnen van de extreemrechtse en anti-Oekraïense Konfederacja.

Lees ook
Richt Polen zich verder af van de EU? Dat wordt bepaald door de kiezer, maar die is allesbehalve unaniem

Verwacht wordt dat Polen Oekraïne zal blijven steunen. De oorlog tussen de buurlanden wordt in Polen ervaren als een ernstige bedreiging voor het eigen land: als Oekraïne valt, zal Polen de volgende zijn – zo luidt de gedachte. Diplomaten in de VS en de EU hopen stilletjes dat Polen onder Tusk de rol van Groot-Brittannië in de veiligheidsdriehoek Parijs-Berlijn en voorheen Londen kan overnemen. Tusk, voormalig voorzitter van de Europese Raad, weet in ieder geval hoe het er in Europa aan toe gaat. Het zou, volgens de hoop in Brussel, op zijn minst wat meer voorspelbaarheid en realiteitszin kunnen brengen in de houding van Warschau tegenover Oekraïne.