Iedereen wil een betekenisvol leven. Maar hoe? De betekeniszoeker antwoordt. Vandaag een vraag van een lezer wiens agenda vol staat met betekenisvolle zaken, maar die toch ‘geen volledige betekenis ervaart’.
De vraag
Ik ben een vrouw van 56 jaar met een partner en een dochter die nog thuis woont. Ik werk fulltime als zelfstandige, speel in een amateurorkest, volg danslessen en yoga, eet gezond en kook altijd zelf, en hardloop. Daarnaast doe ik vrijwilligerswerk: ik zit in het bestuur van een woningbouwvereniging en ben gastspreker op scholen.
Iedereen die naar mijn leven kijkt, zal zeggen dat ik er veel zin uit haal. Toch twijfel ik: is dit de juiste betekenis, zie ik iets over het hoofd of mis ik iets? Moet ik niet veel meer energie steken in andere dingen zoals mijn gezin, mensen die mij dierbaar zijn (familie, vrienden) of innerlijke rust of wat dan ook. Hoe is het mogelijk dat ik geen volledige zin ervaar in een leven dat van buitenaf volkomen betekenisvol lijkt?
Bezige betekeniszoeker
Uit je vraag leid ik meteen één ding af: je leidt een druk leven. Ik zou dan ook zeker niet meer energie in nog meer dingen steken, tenzij je andere dingen doorstreept. En om een goede keuze te leren maken, zou ik aanraden om niets te doen. Omdat we allemaal doeners zijn geworden, is niets doen misschien wel het moeilijkste wat wij moderne mensen kunnen doen.
Actie is uiterst verleidelijk. Jarenlang hadden wij op de schoorsteenmantel van onze keuken een kaartje liggen met de tekst: Niets geeft meer voldoening dan dingen van de lijst afstrepen. Niets geeft meer voldoening dan het afvinken van je lijstje. Soms heb ik halverwege de werkdag een lijst gemaakt van dingen die ik al had gedaan, gewoon voor het plezier om ze van mijn lijst te schrappen.
Het citaat is zo beroemd geworden omdat iedereen weet dat het eigenlijk belachelijk is. Want uiteindelijk geeft het een onbevredigend gevoel – vraag het maar aan verpleegkundigen, die massaal het gevoel hebben dat ze niet meer voor een patiënt mogen zorgen, maar lijstjes moeten afvinken. Ze kennen ook jouw vraag: is dit de juiste betekenis?
Wij zijn onze eigen ondergeschikte
Volgens de hedendaagse Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han is de reden waarom we zo graag actie ondernemen, omdat we onszelf de hele dag zien als een soort potentiële beroepsbevolking. Dat ontkennen we graag, want als we aan arbeidskracht denken, denken we aan een baas en een arbeider die doet wat hem wordt opgedragen. En we hebben meer vrije tijd dan ooit denken we, dus dan ben ik geen potentiële werker, zeker niet de hele dag.
Han denkt van wel, juist omdat we onze eigen bazen zijn geworden, zijn we onszelf gaan uitbuiten. Wij zijn niemands ondergeschikte, maar in feite zijn wij onze eigen ondergeschikte. Volgens Byung-Chul Han leidt deze vrijheid van autoriteit niet tot echte vrijheid, maar laat vrijheid en dwang samenvallen. Volgens Hans is dit de oorzaak van burn-out en depressie. Of in jouw geval twijfel over de juiste betekenis, wat daar een voorstadium van kan zijn. Daarom is uw vraag logisch: door na te denken over uw leven kunt u wellicht erger voorkomen.
Niets doen
Omdat we het leven nu zien als iets doen – een bedrijf runnen, dansen, yoga, muziek maken, koken, vrijwilligerswerk doen – zijn we nietsdoen gaan zien als een tekortkoming die zo snel mogelijk moet worden verholpen. Wij zien nietsdoen als een onvermogen, een weigering, een afwezigheid. Maar niets doen heeft zijn eigen logica. Je gaat binnenkort niets doen op je werk, dat is niet de juiste plek, niet het juiste moment. En zelfs midden in een vrolijke groep die een geanimeerd gesprek voert, is niets doen misplaatst.
‘Niets doen’ is een raar woord, want ‘doen’ klinkt heel actief, maar voor ‘niets doen’ hebben we nauwelijks een betere term. Het wordt wel eens ‘inactiviteit’ genoemd, en het is geen zwakte, maar heeft een eigen kleur, sfeer en gevoel.
Voor onze betovergrootouders was dit vanzelfsprekend; ze spraken nooit van inactiviteit, maar ze waren goed in ‘niets doen’, wat ze bijvoorbeeld ‘schemering’ noemden. Het woord ‘schemering’ stamt uit de tijd dat licht nog schaars en duur was en men het liefst zo lang mogelijk wachtte met het ontsteken ervan.
Zo ontstond de gewoonte om elke dag een tijdje in de ruimte te staren en de duisternis te zien opkomen. Woonde je aan de rand van een bos, dan was dit ook het moment dat de herten zich lieten zien. Mensen zaten te kijken, er werd meestal weinig gezegd. Dit overgangsritueel ging verloren met de komst van kunstlicht. Als we de letters niet meer goed kunnen lezen, staan we op, doen het licht aan en gaan verder met waar we mee bezig waren.
Ga naar de schemering
Ik heb een eenvoudig en goedkoop advies: ga naar de schemering. Als je het niet precies weet, kijk dan omhoog wanneer de zon ondergaat, het tijdstip waarop de schemering begint. Ga voor het raam zitten of op het balkon of in de tuin. Kijk. Wat er ook gebeurt, hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet – naarmate het donker wordt. De kans is groot dat je onrustig wordt en binnen de kortste keren weer opstaat, bijvoorbeeld om op te schrijven wat je nog moet doen.
Kan gebeuren. Probeer dan de volgende dag wat langer te zitten. Tegen de tijd dat je rustig de avond kunt zien vallen en kunt genieten van je inactiviteit, zal het je duidelijk worden welke activiteiten je nuttig vindt en welke je kunt vermijden. Zo bespaar je op alle mogelijke manieren energie.
Heeft u ook een vraag voor De Zinzoeker? Stuur deze, met een korte toelichting, naar: dezinzoeker@trouw.nl.
Lees ook:
Eerder werd aan De Betekeniszoeker gevraagd hoe je weet wat je werkelijk wilt. Lees het antwoord hier.
