Voor relatief frisse lucht kunt u nog steeds op Vlieland terecht. Maar feitelijk bevat de lucht in alle gemeenten te veel fijnstof, zo blijkt uit gegevens van TNO.
Jaarlijks overlijden negenduizend mensen in Nederland op de gevolgen van fijnstof, en als je de nieuwe interactieve fijnstofkaart van TNO bekijkt, begrijp je hoe dat kan. Er is geen gemeente in Nederland waar de hoeveelheid fijnstof in de lucht voldoet aan de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Voor relatief frisse lucht kunt u nog steeds op Vlieland terecht. Daar is het aantal overschrijdingen het laagst, namelijk 39 dagen per jaar. Limburg, Brabant en Zeeland scoren het slechtst. Sommige Nederlandse gemeenten overschrijden de advieswaarden ruim negentig dagen per jaar. Volgens de WHO zijn slechts vier dagen per jaar acceptabel.
Word met fijnstof alle microscopisch kleine stofdeeltjes in de lucht bedoelde. Ze bestaan bijvoorbeeld uit zwaveloxide, stikstofoxiden, ammoniak of roet. Volgens de WHO is maximaal 15 microgram per vierkante meter lucht verantwoordelijk voor de gezondheid. De Gezondheidsraad stelde in 2018 dat blootstelling aan fijn stof verantwoordelijk is voor ongeveer 4 procent van de ziektelast in Nederland.
Een fijnstofpiek kan bij sommige mensen hartfalen veroorzaken
Langdurige blootstelling aan slechte lucht veroorzaakt uiteindelijk long- en hartziekten. “Maar de pieken, die niet altijd in jaargemiddelden terug te vinden zijn, kunnen leiden tot allerlei gezondheidsklachten bij gevoelige groepen, mogelijke ziekenhuisopnames en in het ergste geval zelfs hartfalen waar mensen aan overlijden”, zegt Bas Henzing, luchtkwaliteit en klimaat expert bij wetenschapsorganisatie TNO.
“Zo’n piek kan een wolk zijn die binnen vijf minuten overwaait. Maar het kan ook meerdere dagen duren. Zo werd in Nederland tijdens de warme dagen van september een fijnstofpiek gemeten. Dit komt onder meer doordat de lucht na de zomer rustiger is, er zijn bijvoorbeeld geen zware onweersbuien. Hierdoor stijgt het fijnstof niet zo snel naar de bovenste atmosfeer en hebben wij er langer last van.”
Dat grofweg de noordelijke helft van het land beter af is dan de zuidelijke helft heeft te maken met de wind. “Schone lucht komt uit het noordwesten, die door de uitstoot verderop in het land steeds vuiler wordt”, zegt Henzing.
In 2020 ondertekenden allerlei overheden het Schone Luchtakkoord. Eén van de doelstellingen is om in 2030 een gezondheidswinst van 50 procent te behalen door schonere lucht ten opzichte van 2016.
De lucht wordt schoner, maar de normen worden strenger
De Nederlandse lucht wordt al tientallen jaren schoner, zegt Henzing. “Maar de WHO heeft de normen in de loop van de tijd aangescherpt, waardoor het moeilijker wordt om eraan te voldoen.” De vraag is dan ook of de Nederlandse kaart in 2030 veel groener zal zijn.
Als Nederland de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie voor schone lucht wil halen, moet de particuliere houtverbranding volgens het RIVM en het Planbureau voor de Leefomgeving ‘afgebouwd’ worden.
“Het is een feit dat houtkachels relatief veel fijnstofuitstoot veroorzaken en leiden tot overlast en gezondheidsproblemen voor omwonenden.” aldus demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen van infrastructuur en waterbeheer hierover. “Maar een houtkachel is voor veel mensen ook een bron van comfort en voor sommigen ook een belangrijke warmtebron op koude dagen.” Ze noemt het een uitdaging om zulke belangen in evenwicht te brengen.
Fijn stof waait overal vandaan
Voor de nieuwe fijnstofkaart gebruikt TNO scores op gemeentelijk niveau. Hierdoor worden de verschillen op straat- of wijkniveau gecompenseerd. Op een balkon naast een snelweg is de overlast groter dan een paar straten verderop.
In een dergelijke situatie is een belangrijke bron van het fijnstof duidelijk. Maar er wordt ook veel fijnstof ingeblazen. Denk aan Saharazand of industriële emissies uit een andere provincie. In het Utrechtse dorp Cabauw komt bijvoorbeeld fijnstof uit de Rotterdamse haven en zuidelijke landbouwgebieden terecht, zo blijkt uit metingen. “Die uiteenlopende afkomst betekent niet dat een gemeente niets kan doen”, zegt Henzing, “en gelukkig denken veel ambtenaren daar ook niet zo over.”
TNO noemt het verplaatsen van industrie of een verkeersluwe binnenstad als mogelijke maatregelen. Zo is Amsterdam bezig met de invoering van een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur en moeten vanaf 2025 alle rondvaartboten emissievrij zijn.
‘Ook fijnstofbron kan reden zijn voor mensen om samen te komen’
Ook voor de horeca stelt Henzing afzuigsystemen voor. “Traditioneel kijken we naar vervuiling op woonadressen. Maar niet iedereen blijft de hele dag thuis. In het uitgaanscentrum van Eindhoven zie je veel foodtrucks. Mensen frituren, bakken en grillen, wat zorgt voor emissies naar de buitenlucht. Je ziet dus dat de bron van de uitstoot ook de reden kan zijn dat mensen samenkomen.”
Gezonde lucht is een mensenrecht. Zorgt fijnstof voor nieuwe rechtszaken, zoals in het stikstofdossier, en gaat Nederland verder op slot? Henzing verwacht van niet. “De Europese limieten voor fijnstof zijn minder streng dan die van de WHO.”
Lees ook:
Door de gascrisis wint de houtkachel weer terrein
De houtkachel heeft de laatste jaren aan populariteit ingeboet, maar is terug van weggeweest. ‘Mensen zijn bang dat ze zonder benzine komen te zitten en zoeken naar een alternatief.’
De gezondheid van voetballers en supporters heeft te lijden onder de ligging van stadions
Veel voetbalstadions in Engeland en Nederland bevinden zich in zwaar vervuilde gebieden. Niet alleen de gezondheid van spelers lijdt eronder, ook het spelniveau daalt.
