Zal het publieke omroepbestel inderdaad een grote revisie ondergaan, zoals de adviesraad onder leiding van voormalig staatssecretaris Pieter van Geel voorstelt? Het rapport dat de raad vorige week presenteerde, kreeg lovende reacties in Hilversum en Den Haag. Maar de status ervan is onduidelijk, aangezien het kabinet aftredend is en de verkiezingen in aantocht zijn. Toch lijkt de kans dat het rapport in een la verdwijnt klein. Omdat veel politieke partijen en omroepen vinden dat er iets moet veranderen en dat het advies daarvoor goede aanknopingspunten bevat.
“Het is een belangrijk rapport met een duidelijke visie”, zegt Arjan Lock, directeur EO en voorzitter van het College van Omroepen (CvO), dat namens de omroepen de NPO adviseert over beleidszaken. “Ik ben erg blij met de erkenning dat een goed functionerende democratie een sterk openbaar systeem nodig heeft. Dat is een sterke basis, die de raad vervolgens op een goede en concrete manier uitwerkt. Hoe zorg je ervoor dat het systeem zelfstandig is, een duidelijke rolverdeling heeft en beheersbaar blijft? De raad is gebaseerd op publieke waarde, niet op efficiëntie, centralisme en marktdenken, dat jarenlang de boventoon voerde.”
Er zijn nog maar zes omroepen over
De raad adviseert om het primaat binnen het publieke systeem bij de NPO weg te halen en terug te geven aan de omroepen. Het aantal omroepen met administratieve verantwoordelijkheid moet worden beperkt tot zes. Er moeten duidelijke criteria komen waaraan nieuwe en bestaande omroeporganisaties moeten voldoen. De beslissing over de toetreding en uittreding van omroepen uit het systeem zou niet langer bij de politici moeten liggen, maar bij een nieuw opgerichte Publieke Media Autoriteit. En de huidige toezichthouder, het Commissariaat voor de Media, moet worden afgeschaft.
Lees ook het hoofdartikel: Een open publiek systeem met strengere kaders is gerechtvaardigd
Het versterken van hun positie binnen het systeem klinkt de omroepen als muziek in de oren. Er was onvrede over Frans Klein, die als videodirecteur van de NPO uitgroeide tot de machtigste man van het mediapark, en die afgelopen zomer stilletjes naar Talpa vertrok. Vooral de grote omroepen zijn blij met het advies, omdat zij er vertrouwen in hebben dat zij aan de voorgestelde criteria kunnen voldoen. Lock: “Maar kleine omroepen denken: ‘We staan op het punt een volwassen omroeporganisatie te worden, en nu wordt de lat weer hoger gelegd. Ik begrijp dat.”
Dat geldt bijvoorbeeld voor de omroep PowNed, die in 2009 toetrad tot het publieke systeem. Directeur Dominique Weesie noemt de reportage “een stap terug in de tijd”. “Het biedt veel ruimte voor de zes grote bestaande omroepen”, legt hij uit. “Maar de kleintjes – WNL, Human, Powned, Zwart en Ongehoord Nederland – mogen straks alleen nog meedoen als zogenaamde ‘redactionele omroepen’. Elke concessieperiode vechten ze voor hun voortbestaan. En dat is niet zo eenvoudig kan ik je vertellen. We hoopten dat de raad andere vormen van legitimatie van omroeporganisaties zou voorstellen dan leden.”
Het ledenaantal is een gevoelig onderwerp, dat door velen wordt gezien als een achterhaald criterium voor het bepalen van de maatschappelijke wortels van omroepen. PowNed moest in 2009 50.000 leden hebben om zich bij het systeem aan te sluiten. Maar volgens het advies moet een redactionele omroep die ouder is dan drie jaar in de toekomst 75.000 leden hebben. “Dan zijn wij als PowNed kansloos”, zegt Weesie. “Twee jaar geleden hadden we nog 57.000 leden, maar nu staat het aantal weer op 20.000. Daarom hoopte ik op andere vormen van legitimatie, zoals online bereik. Want na de NOS zijn wij wat dit betreft de grootste.”
Ook het verschil tussen ondersteunende omroepen en redactionele omroepen leidt tot wrevel. Want PowNed zou als redactionele omroeporganisatie niet in aanmerking komen voor ‘organisatiegeld’, waaruit nu de dure ledenwerving wordt betaald. Ook zou de omroep geen zetel meer hebben in het CvO. “Nou, ik kan je één ding vertellen: daar worden alle belangrijke beslissingen genomen”, zegt Weesie. “Over de toekomst van het publieke systeem bijvoorbeeld, of hoe het geld wordt verdeeld onder de omroepen. Wij willen dit niet aan anderen overlaten.”
Nieuwe politieke wind
Met de nadruk op publieke waarde en maatschappelijke verankering lijkt het commissierapport Van Geel aan te sluiten bij de nieuwe politieke wind die in Den Haag waait. Maar nu de verkiezingen voor de deur staan, zijn de politieke reacties moeilijker te peilen. De mediawoordvoerders van veel partijen zullen niet terugkeren naar het nieuwe parlement. Daarnaast zijn er enkele nieuwe partijen, zoals NSC en BBB, waarvan de positie op de publieke omroep onduidelijk is. Bovendien speelt het onderwerp geen rol van betekenis in de verkiezingscampagne.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105781306-58d0b5.jpg)
Lees ook: De Commissie pleit voor een ingrijpende hervorming van het omroepsysteem
De VVD en PvdA/GroenLinks hadden deze week om een briefing in de Tweede Kamer gevraagd met de leden van de adviesraad. Maar door gebrek aan enthousiasme ging dat niet door. De VVD en PvdA zijn voorzichtig positief over het rapport. “Sommige aanbevelingen zijn goed, zoals meer ruimte voor de omroepen”, zegt Pim van Strien (VVD). “Over anderen heb ik mijn twijfels, zoals de opdeling in carrier- en redactionele omroepen.” Vooral Mohammed Mohandis (PvdA) mist een duidelijke visie op het aanspreken van jongeren. Toch verwacht hij ook dat het rapport na de verkiezingen een vervolg krijgt.
Het Commissariaat voor de Media, dat toezicht houdt op de naleving van de Mediawet, reageert dubbelzinnig op het rapport. “Hoewel het rapport een aantal waardevolle inzichten bevat, is de commissaris van oordeel dat essentiële aspecten die noodzakelijk zijn voor de politieke besluitvorming over het publieke systeem buiten beschouwing worden gelaten”, schrijft de mediawaakhond in een reactie. Het college ziet geen heil in het advies om het toezicht op de publieke en commerciële media te splitsen en een nieuwe toezichthouder in te stellen. “De Commissie pleit voor geïntegreerd en onafhankelijk toezicht op de gehele mediasector, vanuit de publieke belangen die door de Mediawet worden beschermd.”
