Een vreemde kamer, drie medewerkers die iets van je willen en een onmogelijk groot stemblad. Een doosje inkleuren is soms makkelijker gezegd dan gedaan.
Er was eens een 26-jarige man die wilde stemmen. Hij was zenuwachtig omdat dit zijn eerste keer was. Maar met stemkaart en identiteitsbewijs in de hand moet het deze keer zeker lukken.
Hij zette zijn voet over de drempel van het stembureau en plotseling begonnen de twijfels. Want waar hij ook keek, overal liepen mensen van het stemhokje naar de stembus met een enorm stemformulier.
Waar was zijn stembiljet eigenlijk? Was hij het misschien vergeten? Voordat iemand hem kon vertellen dat je het stembiljet pas krijgt als je je documenten laat zien, dacht hij: ‘laat maar’. En hij ging weer naar huis.
Moeras
Het is een waargebeurd verhaal van rondom Getty Bouma. Als programmeur bij dBieb in Leeuwarden praat ze veel met mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. “Door het moeras weten ze niet meer hoe ze moeten stemmen. Daarom wilden we kijken wat we konden doen om de drempel te verlagen.”
Samen met Fers, een organisatie die zich inzet om Friezen aan het lezen te krijgen, kwam ze met een idee: proefstemmen. Wie door het Bilgaard-winkelcentrum loopt, kan maandagmiddag gemakkelijk een stembureau naast de Action tegenkomen. Daar kun je het stempotlood en het stembiljet al voelen.
Geen stemadvies
Zo kunnen voorbijgangers die dat willen, woensdag alvast wennen aan het iets spannendere stemhokje. “Want daar sta je dan, in een vreemd gebouw met drie mensen achter een tafel die je aanstaren. De een wil dit, de ander dat. En dan kom je in een hokje met een bizar groot vel papier met veel te veel letters. En dan gewoon de juiste naam vinden om het kruis op te zetten.”
Maar ook de aanloop naar het stemhokje kan lastig zijn. “Als je niet goed kunt lezen of schrijven, is een stemkaart lastig. Het lijkt ook op een rekening. Sommige mensen zien gewoon de kleur en denken: ‘ga weg!’”
Bouma helpt ook mensen met andere vraagstukken. Hoe geef je iemand kracht? En hoe bepaal je eigenlijk op wie je moet stemmen? “Wij geven geen stemadvies, maar we kunnen samen kijken of je het online kieskompas kunt invullen of iets anders. Ook kunnen we de route naar het stembureau in de telefoon zetten.”
Laaggeletterdheid
Ook de 29-jarige Renske de Jong uit Opeinde weet hoe lastig het kan zijn om te stemmen. Als ervaringsdeskundige zet zij zich namens vrijwilligersorganisatie ABC in voor mensen met laaggeletterdheid.
Ze kon tot haar twintigste slechts met moeite lezen en schrijven. Ze ontdekte al op jonge leeftijd dat ze anders was dan de mensen om haar heen. “Dit merkte ik omdat mijn zus meer kon dan ik en dingen sneller begreep. Ik kon wel een beetje lezen, maar het ging langzaam.”
Uiteraard heeft ze de taal al op de basisschool geleerd. “Maar die ene verklaring was voor mij niet genoeg.” Ze kon de lessen niet bijhouden en raakte achterop. Ze wist lange tijd niet dat er zoiets bestond als laaggeletterdheid. “Als ik las, moest ik de woorden heel langzaam in elkaar zetten, letter voor letter, en vaak kwam ik er nog steeds niet uit. Ik dacht: ik ben gewoon dom.”
Schaam je niet
Pas op haar twintigste kreeg ze het etiket ‘laaggeletterd’. Het voelde als herkenning. “Ik dacht: kijk. Ik ben niet de enige die het heeft.” Bovendien: “Ik ontdekte dat ik nog steeds kon leren lezen en schrijven. En dan heb je zin om dat te doen.”
Ze heeft opnieuw Nederlandse les gevolgd en nu met succes. “Voor mij ging het best goed omdat alles duidelijk werd uitgelegd. Zonder die lessen had ik nu in een begeleid wonen moeten leven. Maar nu woon ik op mezelf.”
Ze somt op. “Ik begrijp het recept dat je van de dokter krijgt, ik begrijp grotendeels de belastingpapieren en ik kan zelfs autorijden en schakelen. Wie had dat ooit gedacht?’ Ze leest nu zelfs boeken. ‘En sindsdien ben ik fan van Harry Potter.’
Haar tip aan mensen die ook moeite hebben met lezen en schrijven: “Ga alsjeblieft naar de les. Schaam je niet.”
Partijprogramma’s
Zelf stemt ze al sinds haar achttiende. “Bij ons thuis werd gezegd: je moet echt stemmen. Maar ik had daar wel hulp bij nodig. Samen met mijn vader en zus ging ik naar het stembureau. Zonder mijn familie was dit niet mogelijk geweest.” Voor het gemak kleurde ze echter altijd eerst het bovenste vakje van de lijst rood. “Dat zal ik nooit meer doen.”
Maar de politiek volgen blijft lastig. “Dan hoor je al die debatten, waarvan ik de helft niet begrijp. Terwijl ik ook wil weten waar ze het over hebben.” Dit keer wilde ze ter voorbereiding zelfs een paar feestprogramma’s lezen. Maar na de eerste, die van de NSC van Pieter Omtzigt, stopte ze. “Ik dacht: jongen, kun je dat niet een beetje normaal uitbeelden? Waarom is dit zo moeilijk?”
Haar informatie haalt ze onder meer uit het nieuws en uit gesprekken met collega’s. Het liefst stemt ze op een vrouw, iemand van kleur, iemand uit Fryslân of iemand uit de LHBTI-gemeenschap. Op wie weet ze nog niet, maar zeker is dat ze gaat stemmen. “Je bent zo betrokken bij de maatschappij.”
De kans krijgen
Het oefenstemhokje van dBieb en Fers vind je maandag van 15.30 tot 17.00 uur in de passage van winkelcentrum Bilgaard. Diezelfde dag is er van 12.30 tot 15.00 uur ook een stand in het Leeuwarder netwerkcentrum De Klomp. Op de dBieb-locatie in Burgum kunnen mensen dinsdag van 13.30 tot 17.30 uur proefstemmen.
“We mogen blij zijn dat we kunnen stemmen”, zegt Bouma. “Dus iedereen moet de kans krijgen.”
Wat er toe doet
Waar gaat deze week over?
Het electorale hoogtepunt van de democratie: de verkiezingen voor de Tweede Kamer komende woensdag.
Waar zijn we?
We proberen de weg naar het stemhokje te vinden.
Waarom moet ik dit weten?
Ongeveer een half miljoen Friezen mogen woensdag stemmen. Toch doet bijna 1 op de 5 dat waarschijnlijk niet. Voor sommigen is dit een bewuste keuze. Voor anderen is het simpelweg te ingewikkeld.
Waar gebeurt dit nog meer?
Overal in Nederland.
