Hoewel de één zich bezighoudt met keramische ovens en de ander met robots, houden kunstenaars Fraser Stewart en Sunjoo Lee zich feitelijk bezig met evolutie. Hoe kunnen mensen (overleven)?
De afgelopen drie weken verbleef Sunjoo Lee met steun van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in Het Lage Noorden in Marrum, waar ze meerdere robots bouwde. Kleine wezentjes gemaakt van takken en afvalmateriaal, met een eenvoudige motor op batterijen. Wekelijks ging ze vanuit haar woonplaats Het Lage Noorden naar Zwarte Haan waar ze de robots op het wad liet lopen. In haar video’s ben je als een krab die zich door de dikke modder worstelt. Hij maakt een salto en komt helemaal vast te zitten. De batterij raakt leeg en hij kruipt dan in het riet om dood te gaan, zo lijkt het.
Lee studeerde af aan de ontwerpacademie in Eindhoven. Hier woont en werkt ze. “Mijn kunst is altijd gebaseerd op technologie. Meestal werk je met robots in een gecontroleerde omgeving. Maar alle onderdelen, zoals metaal en mineralen, komen van buitenaf. Eigenlijk geef ik deze terug aan de natuur, waar ze vandaan komen.”
Evolutie op het wad
Lee houdt zich niet zozeer bezig met het bouwen van een robot. Anderen vóór haar hebben dat gedaan. Nee, het gaat haar erom het proces te begrijpen… hoe evolueerden organismen in deze omgeving? Ze liet haar robots eerder over moddervlaktes lopen in Korea, waar ze vandaan komt. Ze probeert rassen te ontwikkelen die overweg kunnen met het lastige substraat. “Het wad is een soort buitenaards oppervlak. Het bestaat uit zand en water, met de nodige hobbels. Dat heeft invloed op hoe de robots lopen.”
Na elke test keerde ze terug naar Het Lage Noorden om aan de machines te sleutelen. ‘Dat heb ik snel gedaan, zonder er al te veel over na te denken. Met materiaal dat ik ter plekke heb gevonden.’ Na de eerste test koos ze voor een walnoot als tegengewicht voor het lichaam. Een holle vorm die makkelijker over de modder gleed. verving deze vervolgens door een ballon, die nog beter werkte. ‘Zo begrijp je de evolutie beter’, zegt ze over haar werkwijze.
Ovens bouwen
Dat is ook de onderliggende gedachte achter het werk van Fraser Stewart. ‘We zijn allebei bij het proces betrokken en we ontwerpen iets dat uiteindelijk zal breken en instorten. Dat staat symbool voor het leven.’ Stewart is drie maanden in Het Lage Noorden geweest, met steun van het Mondriaan Fonds. heeft zich verdiept in ovens die worden gebruikt voor het bakken van keramiek. Ook heeft hij zelf meerdere modellen gebouwd, maar die zijn niet geschikt voor het bakken van keramiek. “De temperatuur wordt niet hoog genoeg en ze worden te snel heet.”
Maar hij gebruikte zijn residentietijd ook om te kijken hoe hij de warmte op een andere manier kan gebruiken. Hij wijst naar een slang waarmee hij water langs het stookhok leidde. “Kijk, we hebben geprobeerd water te verwarmen en de sneeuw door de slang te ontdooien.”
Stewart komt oorspronkelijk uit East Anglia in Groot-Brittannië. De omgeving van Het Lage Noorden doet hem aan dat gebied denken. “Zo plat. Deze plek doet denken aan evolutie en beschaving.” Hij bezocht de mummies in Wiuwert. “De eerste tekenen van een oude samenleving zijn vaak de open haarden waar brood werd gebakken.” Het gebruik van vuur duidt op autonomie.
Rook verbranden
Hij ziet het ook in kleine gemeenschappen, zoals een aantal jonge gezinnen in Ten Boer. “De groep woont in kleine huisjes omdat ze de stap op de vastgoedladder niet kunnen maken. Samen delen ze een woonkamer, een ruimte die ze verwarmen met een houtkachel, waarvan een deel van de verbrandingswarmte een bank verwarmt. “Het gaat erom efficiënt te verwarmen en de warmte te delen, zodat niet iedereen zijn eigen huis hoeft te verwarmen.”
Het verbranden van hout symboliseert een soort basisbehoefte, maar is tegenwoordig controversieel vanwege het verbruik van fossiele brandstoffen en de overlast van rook. ‘Gewoon… jij ook raketkachels, ze zijn zeer efficiënt. Rook is eigenlijk ongebruikte brandstof, maar deze ovens verbranden die rook ook”, demonstreert hij.
Hoe ga je verder?
Hoewel Stewart een kunstenaar is en geen ovenbouwer, denkt hij met zijn ontwerpen wel een gesprek aan te kunnen gaan. Hetzelfde deed hij ooit door een bijl van keramiek te maken. “De bijl is een voorwerp van leven en dood. Enerzijds hak je het hout dat je gezin warmte geeft. En aan de andere kant diende het ook als wapen. Bovendien heeft een bijl een symbolische en ceremoniële waarde. Een oven is ook zo’n universeel ding. Ik speel met zulke herkenbare objecten en ideeën en haal ze uit elkaar.”
Hoe verschillend ze ook zijn, beide kunstenaars vinden elkaar hierin. “We gaan allebei terug naar de basis, naar de evolutie. Hoe maak je vuur? en hoe leer je lopen, hoe kom je verder?”
