Alhiel tsjin de eigen verwachtingen en Jetske Bilker krijgt snel uit handen van gedeputeerde Eke Folkerts de Gysbert Japicx Prijs 2023. Gevonden in het boek ‘in trut, in ferskriklik minske’.
Wat mensen vragen over de jonge mensen die ferbynt zijn – hoe bot de brief soms ook lijkt – is de kennis over hun eigen kin. Seremoanjemeester Arjen Dijkstra, directeur van Tresoar, locatie van het begin van de ceremonie van de Martinitsjerke en Boalsert en in een eigen brief van Gysbert Japicx (1603-1666). Dêryn hoopt dat zijn gedichten goed ontvangen worden om gedrukt te worden. Het is een soort twivels. Anno 2023 wordt Gysbert Japicx gezien als de man zonder enige twijfel dat jouw Friese literatuur hier op zijn best is.
Jetske Bilker schreef in haar tankwoord dat ze zeer op de hoogte was van haar nieuwe roman, maar dat deed hij niet in het manuscript van útjouwer Bornmeer en Levere. “Ik zoek de harsen al voor mezelf: ‘Bilker hat wolris better skreaun.”’ Twa jier letter de roman waard Spiegel en sonde bekroond met de hoogste literaire prijs van Fryslân.
Sjueryfoarsitter Jarich Hoekstra – hij ontspruit in zijn naam van Jelma Knol en Rieuwert Krol – stelde dat er in de periode 2019-2022 75 boeken met proza zijn binnengekomen en dat al dat werk gewoon al met al ferskaat is, is maar wat kwaliteit.
Hoekstra nam het serieus dat de meeste schrijvers al iets anders in zich hebben en dat de fotografen degenen zijn die het meest geïnteresseerd zijn in literaire debuten. Alles wat hij zei was duidelijk: ‘Als Friese schrijver kun je niet begrijpen welke motivatie, taalgebruik en literaire bagage belangrijk zijn en de brief komt aan het licht.’
Dementie
Spiegel en sonde giet oer in frou – keunstner, toskedoktersassistinte, troud, in soan, in een buitenecht verhaal – die bang is dat ze demint zullen worden. Maar het is, net als de schilderijen van Jarich Hoekstra, gewoon het treurigste boek over dementie. “Je weet als lezer niet wat het einde van het boek is, feitelijk of niet, wiens doel het is of eenvoudigweg (altijd of tijdelijk) is om ons haar onder controle te houden. De gevoelens van onveiligheid van een persoon maken het mogelijk iemand die als lezer het hele boek grondig en zo goed mogelijk moet lezen.
In een duidelijk thema, maar daardoor weten de juryleden het wel Spiegel en sonde staat in lichtboek. Dat kan gemakkelijk worden aangewakkerd door de eigen fertelstijl van de skriuwster. “Ze heeft nog tijd om alle verschillende situaties smaakvol en gedetailleerd te beschrijven, er is een meester in wie.”
Gedeputeerde Eke Folkerts schetste in een veel persoonlijke toespraak hoe het in de hitte van het moment gebeurde en Ljouwert van Jetske Bilker vroeg haar om haar de echte Gysbertnijs te brengen. Iedereen die aan dit boek begint, moet het lezen.
“Ik haat de persoon die een teef is, in ferskriklik minske. Ik loop de hele tijd: meisje, het is goed, mijn familie, mijn freons. Ze is een egoïstisch persoon, ik ben een vreemde fan. Maar dit boek bleef kruipen onder mijn huid kon ik de hele nacht lezen. Het is voor Frysk belangrijk dat er sokke boeken werden geschreven.’
Aldendeisk
Jetske Bilker bestudeerde haar tanksituatie met de hulpsheriff aan haar zijde, maar het was typerend voor elke situatie. “Wat een mooie jurk”, zei de hulpsheriff. “Mar jo ha ek in prachtige jurk oan.”
Ze zei dat ze dit hoorde De winter tour hier als titel voor haar boek – niet de eerste in zijn soort hier in de laatste fase van zijn libben trochbrocht – maar die redacteur Abe de Vries heeft Spiegel en sonde als titel die hier aan de hand wordt gegeven. De spiegel en de sonde in de twee instrumenten van doktersassistente Doutsen zijn door haar hart van de dementerende fersterkje.
Jelle Krol complimintearre Jetske Bilker in syn laudatio (lofrede) vanwege hoe bleek wat Deryn in haar gedachten bracht. “De lezer wordt herinnerd aan de prikkelende panyk van Doutsen, omdat hij gewoon weet hoe het allemaal werkt.”
Wethâlder Petra van den Akker uit de gemeente Súdwest-Fryslân besloot door het vertrek van de Lytse Gysbert over het grote belang dat Bern door zijn taal mag boartsjen. Omdat hij op jonge leeftijd de aard van Fryslân leerde kennen, was hij trots op de mogelijkheden voor de toekomstige ontwikkeling van de taal.
Lytse Gysbert
De Lytse Gysbert, voor het beste gedicht van leerlingen uit de groep en acht van de basisvakken, is niet van Sytse de Haas (11) uit Jorwert. De sjuery – Tialda Hoogeveen, Wybo Smids, Tjitske van Dijk – prijs syn gedicht over de emoties die het oproept. “Kinst weet wat de den is en het is heel moedig om dat persoonlijk op te schrijven.”
Geen plechtige wandeling meer in lyts selskip, nee het is bertehûs fan Gysbert Japicx. Jetske Bilker en Sytse de Haas zaten daar, in navolging van de andere winnaars, met hun handtekening.
