Tv-recensie | Ruben Terlou kan nergens lang blijven – ook niet in de gevangenis

Ruben Terlou heeft een offer gebracht, een tol betaald, een prijs. Aan die indruk kon ik zondag nauwelijks ontsnappen, toen ik het eerste deel van zag Dokter Ruben (VPRO). In de zevendelige reisserie gaat Terlou op zoek naar zieke mensen in zeven landen. Meer dan alleen de kwaal verdiept hij zich in de ziekmakende omstandigheden van mensen; armoede, vervuiling, ongelijkheid, oorlogsdreiging en geweld. We weten wat hij eraan heeft gegeven: zijn carrière als arts. Hij studeerde cum laude af en was in 2014 net begonnen met zijn promotieonderzoek (over leukemie) toen hij werd gevraagd voor de reisserie Langs de oevers van de Yangtze. Het programma leverde een nominatie op voor de Nipkow Disc – daarna volgden nog twee series in en over China en voor het programma Langs de nieuwe Zijderoute Vanaf 2023 reisde hij door het deel van de wereld dat van Rusland was en dat van Azië wordt.

Bij de introductie van Dokter Terlou hij zegt dat hij niet het karakter heeft om dokter te blijven. “Te onrustig.” Ondertussen zien we hem thuis zijn tas inpakken voor weer een lange reis. Naar de Verenigde Staten, waar zijn eerste ‘patiënten’ wachten in de gedaante van zware criminelen. De mannen – moordenaars, verkrachters, ontvoerders – vormen een zelfhulpgroep. Wekelijks komen ze bijeen in de gevangenis van Vacaville, Californië om onder begeleiding van ex-gedetineerden over hun ‘ziekte’ te praten. Eén op de vijf gevangenen wereldwijd zit in een Amerikaanse gevangenis. Criminaliteit lijkt in delen van Amerika een erfelijke ziekte te zijn, zegt Terlou.

De een na de ander stelt de stoere jongen zichzelf voor in de zelfhulpgroep met zijn naam en gemoedstoestand. Richard voelt “dankbaarheid”, James voelt zich “bang en kwetsbaar”, weer een ander is “geaard”. Mannen met spieren als kanonskogels en tot op hun hoofd getatoeëerde schedels praten in een kring over hun ‘verliezen’. Over hun moeder die al 31 jaar op hen wacht, hun vrouwen die niet langer willen wachten, hun kinderen voor wie ze nooit een vader kunnen zijn. Ik verwachtte ook iets over de verliezen van hun slachtoffers en hun families, maar dat is misschien iets voor een andere keer.

Doorgewinterde zelfhulpcliënt

Ruben Terlou mag de sessies bijwonen op voorwaarde dat hij deelneemt. “Ruben, nu jij”, zegt de groep. Hij doet een dappere poging door te vertellen waar hij zijn hele leven mee worstelt: zijn ‘aangeboren onvermogen om te blijven’. Hij wordt somber en verdrietig als hij niet weg kan, zegt hij. Tegelijkertijd maakt zijn drang om te vertrekken anderen verdrietig. En dat deed mij vermoeden dat zijn doctoraat niet het enige is dat hij heeft opgegeven voor zijn zwervende leven. Zelf noemt hij het zijn ‘obsessie met vrijheid’. Het is nogal hardvochtig om dat tegen levenslange gevangenen te zeggen, maar daar lezen ze hem niet over. Ze struikelen over de vaagheid van zijn woorden en formuleren een reeks aanvullende vragen. Waar vlucht hij voor? Wat heeft hij nodig, maar heeft hij niet gekregen, nu niet of nooit? Wat is het gif en wat is het medicijn?

James, die op zijn tiende zijn eerste lijntje cola van zijn moeder stal, blijkt een doorgewinterde zelfhulpconsument. Hij is een gevaarlijk persoon, zegt hij. Een jeugd zo vol van verslaving en verwaarlozing dat hij gedragsproblemen ontwikkelde. “Als een ratelslang waarschuw ik de mensen om mij heen voor mijn woede en agressie.” Dat is hoe je dat doet. Terlou stamelt zichtbaar aangeslagen: “Dus we zijn nog niet eens begonnen?” Hilariteit overal. Hij moet alle mannen minutenlang in de ogen kijken, met gesloten ogen weer in hun armen vallen, opgetild worden door handen waarvan je niet wilt weten wat ze nog meer deden. Voor de volgende aflevering reisde Terlou naar Congo. Geen land te ver, geen prijs te hoog voor een geweldig programma?